Godzilla II: Król potworów

Godzilla II: Król potworów
Godzilla: King of the Monsters
Gatunek

dreszczowiec, film akcji, fantastyka naukowa

Rok produkcji

2019

Data premiery

13 maja 2019 (Pekin) 31 maja 2019 (Stany Zjednoczone)

Kraj produkcji

Stany Zjednoczone
Japonia
Chiny
Kanada

Język

angielski

Czas trwania

132 minuty

Reżyseria

Michael Dougherty

Scenariusz

Michael Dougherty
Zach Shields
Max Borenstein

Główne role

Kyle Chandler
Vera Farmiga
Millie Bobby Brown
Bradley Whitford
Charles Dance
Thomas Middleditch
Zhang Ziyi
Aisha Hinds
Ken Watanabe

Muzyka

Bear McCreary

Zdjęcia

Lawrence Sher

Scenografia

Scott Chambliss

Kostiumy

Sharen Davis

Montaż

Roger Barton
Bob Ducsay
Richard Pearson

Produkcja

Alex Garcia
Jon Jashni
Mary Parent
Brian Rogers
Thomas Tull

Wytwórnia

Legendary Pictures
Warner Bros.
Wanda Qingdao Studios
Tōhō

Dystrybucja

Warner Bros.

Budżet

170[1]–200 mln USD

Przychody brutto

386,6 mln USD[2]

Poprzednik

Godzilla (film 2014)

Kontynuacja

Godzilla vs. Kong

Strona internetowa

Godzilla II: Król potworów (ang. Godzilla: King of the Monsters) – film o potworach z 2019, wyreżyserowany przez Michaela Dougherty’ego i napisany przez niego wspólnie z Zachem Shieldsem. Jest to kontynuacja Godzilli (2014) w reżyserii Garetha Edwardsa. To także 35. film należący do franczyzy Godzilli, trzeci film należący do franczyzy MonsterVerse i trzeci film z Godzillą, który został w całości wyprodukowany przez studio z Hollywood[3].

W filmie występują: Kyle Chandler, Vera Farmiga, Millie Bobby Brown, Bradley Whitford, Sally Hawkins, Charles Dance, Thomas Middleditch, Aisha Hinds, O’Shea Jackson Jr., David Strathairn, Ken Watanabe i Zhang Ziyi.

Produkcja otrzymała zielone światło podczas weekendu otwarcia Godzilli (2014). Reżyser tego filmu Gareth Edwards miał powrócić, aby wyreżyserować trylogię. W maju 2016 Edwards opuścił jednak projekt. W październiku 2016 Michael Dougherty i Zach Shields zostali zatrudnieni do przepisania scenariusza[4]. W styczniu 2017 Dougherty został ogłoszony reżyserem. Okres zdjęciowy do filmu rozpoczęto w czerwcu 2017 w Atlancie[5].

Film został zadedykowany producentowi Yoshimitsu Banno (najbardziej znanemu z wyreżyserowania filmu Godzilla kontra Hedora w 1971) oraz aktorowi Haruo Nakajimie, wieloletniemu odtwórcy roli Godzilli i innych potworów w produkcjach Tōhō[6].

Fabuła

Pięć lat po tym, jak istnienie gigantycznych potworów, zwanych teraz „Tytanami”, zostało ujawnione światu, dr Emma Russell, paleobiolog pracująca dla organizacji Monarch, zajmującej się badaniami Tytanów, i jej córka Madison są świadkami narodzin larwy zwanej Mothra. Emma uspokaja Mothrę za pomocą „Orki”, urządzenia, które może emitować częstotliwości w celu przyciągnięcia lub zmiany zachowania Tytanów. Grupa ekoterrorystów pod wodzą Alana Jonaha atakuje bazę i porywa Emmę oraz Madison, podczas gdy Mothra ucieka, przepoczwarzając się pod pobliskim wodospadem.

Naukowcy z Monarch, dr Ishirō Serizawa i dr Vivienne Graham, zwracają się do byłego pracownika, dr. Marka Russella, byłego męża Emmy i ojca Madison, o pomoc w ich wytropieniu. Mark początkowo jest niechętny z powodu swojej nienawiści do Godzilli, którego obwinia za śmierć swojego syna Andrew, ale ostatecznie się zgadza. Zespół Monarch podąża za Godzillą na Antarktydę, gdzie Jonah zamierza uwolnić trójgłowego Tytana o kryptonimie „Potwór Zero”. Emma uwalnia i budzi Potwora Zero, który walczy z Godzillą, pożera dr Graham i ucieka. Zespół dowiaduje się, że Emma pracuje z terrorystami. Emma kontaktuje się z Monarch z bunkra organizacji w Bostonie. Twierdzi, że Tytani muszą zostać obudzeni, aby uleczyć Ziemię ze szkód, które wyrządzili ludzie.

Emma budzi Rodana w Meksyku. Monarch wabi Rodana do walki z nadchodzącym Potworem Zero, ale ten szybko pokonuje Rodana, zanim zostaje zaatakowany przez Godzillę, który odcina mu lewą głowę. Podczas walki marynarka wojenna wystrzeliwuje prototypowy pocisk zwany „destruktorem tlenu”, który pozornie zabija Godzillę. Niezrażony Potwór Zero odzyskuje utraconą głowę i budzi wszystkich innych uśpionych Tytanów na całym świecie, a Rodan poddaje się jego władzy. Madison wypiera się Emmy za jej rolę w zniszczeniach spowodowanych przez przebudzonych Tytanów.

Poprzez teksty mitologiczne dr Ilene Chen odkrywa, że Potwór Zero to Król Ghidora, prehistoryczna pozaziemska forma życia, która chce terraformować Ziemię według swoich upodobań.

Mothra wyłania się ze swojego kokonu i leci do bazy Monarch na Bermudach, aby komunikować się z Godzillą, który odzyskuje siły. Za pomocą łodzi podwodnej zespół naukowców lokalizuje silnie radioaktywne legowisko Godzilli. Dochodzą do wniosku, że Godzilla sam się wyleczy. Decydują się zdetonować głowicę atomową, aby przyspieszyć ten proces. Serizawa poświęca się, ręcznie detonując głowicę, ożywiając Godzillę i zwiększając jego moc.

Emma zdaje sobie sprawę, że zniszczenia, które Ghidora i inni Tytani sprowadzą na świat, są znacznie gorsze niż cokolwiek, co ludzie mogą zrobić. Jonah jednak ignoruje jej prośby, by przestać. Madison słyszy to i kradnie „Orkę”. Przybywając do Fenway Park, Madison nadaje częstotliwość, która uspokaja Tytanów, ale nieświadomie przyciąga ich wszystkich do swojej lokalizacji. Ghidora ląduje w Bostonie, aby zniszczyć „Orkę”. Godzilla przybywa i angażuje się w walkę. Mark prowadzi zespół, który ma uratować Madison i uciec z miasta po tym, jak dowiedział się, że poziom promieniowania Godzilli rośnie i doprowadzi do wybuchu termojądrowego. Mothra przybywa, by pomóc Godzilli, ale zostaje zatrzymana przez Rodana. Pokonuje go, ale jest ciężko ranna.

Ghidora obezwładnia Godzillę i przygotowuje się do zabicia go, ale Mothra poświęca się i przekazuje swoją energię Godzilli, szybko go lecząc. Mark, Emma i Madison ponownie spotykają się i reaktywują „Orkę”, aby odciągnąć Ghidorę od Godzilli. Emma poświęca się, dając Markowi, Madison i Monarch czas na ucieczkę. Godzilla wchodzi w nowo wzmocniony stan i pokonuje Ghidorę za pomocą impulsów jądrowych. Rodan i inni Tytani zbiegają się i oddają pokłon Godzilli.

Podczas napisów końcowych wycinki z wiadomości i pliki Monarch pokazują, jak Tytani pomagają leczyć planetę, pojawiają się również informacje, że odkryto drugie jajo Mothry, a niektórzy Tytani gromadzą się na wyspie Czaszki. Pokazane są również starożytne malowidła naskalne przedstawiające Godzillę i Konga podczas walki.

W scenie po napisach, Jonah i jego ludzie kupują odciętą lewą głowę Króla Ghidory w Meksyku.

Obsada

Były mąż Emmy, ojciec Madison. Specjalista od zachowań zwierząt i komunikacji, który wcześniej pracował dla Monarch. Współtwórca „Orki”, urządzenia, które umożliwia komunikację z Tytanami[7]. Po utracie syna ma nieprzychylną opinię o Tytanach, w szczególności o Godzilli. Mimo to dołącza do misji ratunkowej wraz z dr. Serizawą i dr Graham, aby ocalić Emmę i Madison przed Alanem Jonahem i jego grupą terrorystyczną[8][9].

Była żona Marka oraz matka Madison. Dawna pracownica Monarch, paleobiolog będąca w zmowie z ekoterrorystą Alanem Jonahem. Jest współtwórczynią „Orki”. W przeciwieństwie do Marka, Emma wierzy, że ludzie i Tytani mogą pokojowo współistnieć. Nie postrzega Godzilli jako zła, ale jako potencjalnego zbawiciela w erze katastrofalnych zmian klimatycznych[10].

12-letnia córka Emmy i Marka i młodsza siostra zmarłego podczas walki Godzilli z M.U.T.O w 2014 roku Andrew'a

Naukowiec pracujący dla Monarch.

Paleozoolog pracująca dla Monarch jako prawa ręka dr. Serizawy. Hawkins powtórzyła swoją rolę z Godzilli (2014).

Były pułkownik SAS British Army i agent MI6, który po rozczarowaniu ludzkością odszedł ze służby. Mając obsesję na punkcie przywrócenia naturalnego porządku, został najemnym liderem anarchistycznej grupy ekoterrorystów, finansowanej z handlu DNA Tytanów[11].

Dyrektor ds. technologii firmy Monarch i łącznik organizacji z rządem Stanów Zjednoczonych[12].

  • Zhang Ziyi jako dr Ilene Chen oraz dr Ling:

Dr Ilene Chen jest znawczynią mitologii pracującą dla Monarch, specjalizującą się w rozszyfrowywaniu mitologicznego tła Tytanów, w połączeniu z opowieściami i legendami na przestrzeni dziejów. Wraz ze swoją siostrą bliźniaczką, dr Ling, Ilene jest agentką Monarch w trzecim pokoleniu w swojej rodzinie[13].

Odznaczona żołnierz US Army Special Forces i dowódca G-Team, specjalnej grupy wojskowej prowadzonej przez Monarch.

Wysokiej rangi naukowiec pracujący dla Monarch. Watanabe powtórzył swoją rolę z Godzilli (2014).

  • O’Shea Jackson Jr. jako Jackson Barnes:

Żołnierz US Army Special Forces, który jest członkiem G-Team.

Admirał United States Navy. Strathairn powtarza swoją rolę z Godzilli (2014).

Joe Morton występuje jako starszy Dr Houston Brooks, postać, która pierwotnie pojawiła się w filmie Kong: Wyspa Czaszki (2017), gdzie wcielał się w niego Corey Hawkins. Dodatkowo CCH Pounder gra rolę senator Williams, Anthony Ramos wciela się w postać sierżanta sztabowego Anthony’ego Martineza, Elizabeth Ludlow występuje w roli porucznik Lauren Griffin. Jonathan Howard wciela się w Ashera Jonaha, a Randy Havens w rolę dr. Tima Manciniego. Tyler Crumley gra syna Marka i Emmy oraz brata Madison, Andrew. Kevin Shinick występuje jako meteorolog. Poprzez technikę przechwytywania ruchu T.J. Storm wciela się w rolę Godzilli, podczas gdy Jason Liles, Alan Maxson i Richard Dorton wcielają się w głowy króla Ghidory[14]. Jason Liles z pomocą tej samej technologii wcielił się również w Rodana[15].

Polski dubbing[16]

Produkcja

Rozwój projektu

Gareth Edwards, reżyser Godzilli (2014), oświadczył, że chciał, aby jego film działał jako samodzielne i zamknięte dzieło, sprzeciwił się sugestiom, że zakończenie produkcji powinno pozostać otwarte. Jednocześnie zaznaczył, że nie ma problemu z powrotem do kontynuacji, jeśli film wypadnie dobrze[17]. Po udanym otwarciu filmu na rynku międzynarodowej, Legendary Pictures dało zielone światło dla kontynuacji Godzilli i przychyliło się do planu wyprodukowania trylogii z Edwardsem w roli reżysera[18][19]. Na San Diego Comic-Conie w lipcu 2014 wytwórnia Legendary potwierdził, że zakupiła od japońskiego studia Tōhō prawa do postaci potworów Rodana, Mothry i Króla Ghidory. Pokazano wtedy również krótki teaser przedstawiający grafiki koncepcyjne wszystkich trzech potworów[20]. W sierpniu 2014 ogłoszono datę premiery filmu na 8 czerwca 2018[21]. Potwierdzono także, że Max Borenstein powróci, aby napisać scenariusz do kontynuacji[22].

W kwietniu 2015 Aaron Taylor-Johnson stwierdził, że nie jest pewien, czy powtórzy swoją rolę w kontynuacji. Zaznaczył, że jego powrót zależy od decyzji reżysera projektu Garetha Edwardsa[23]. W październiku 2015 wytwórnia Legendary Pictures ogłosił plany połączenia postaci Godzilli i King Konga w jednym filmie, którego data premiery została ustalona na 2020[24].

W maju 2016 Warner Bros. ogłosił, że Godzilla 2 została przesunięta ze swojej pierwotnej daty premiery na 22 marca 2019. Wkrótce potem Gareth Edwards zrezygnował z reżyserowania filmu, aby zająć się projektami na mniejszą skalę[25][26]. W październiku 2016 ogłoszono, że Michael Dougherty i Zach Shields napiszą scenariusz do Godzilla 2[27]. Następnego dnia pojawiła się informacja, że Dougherty prowadził również negocjacje dotyczące reżyserowania filmu[28]. W grudniu 2016 ogłoszono, że oficjalnym tytułem filmu będzie Godzilla: King of the Monsters[29]. W styczniu 2017 Dougherty został oficjalnie zatwierdzony jako reżyser widowiska[30].

Preprodukcja

Pod koniec stycznia 2017 Millie Bobby Brown została jako pierwsza obsadzona w filmie[31]. W lutym 2017 do obsady dołączyli Kyle Chandler[32] i Vera Farmiga[33]. W marcu 2017 doniesiono, że O’Shea Jackson Jr. jest w trakcie rozmów o swojej roli w produkcji[34]. W kwietniu 2017 potwierdzono, że Aisha Hinds dołączy do obsady filmu[35]. W maju 2017 do obsady dołączyli Anthony Ramos[36], Randy Havens[37], Thomas Middleditch[38] i Charles Dance. Poinformowano również o powrocie Sally Hawkins i Kena Watanabe[39].

W czerwcu 2017 Bradley Whitford oraz Zhang Ziyi dołączyli do obsady[40]. W lipcu 2017 rolę w filmie otrzymała Elizabeth Ludlow[41].

Zdjęcia i postprodukcja

Zdjęcia do filmu rozpoczęto 19 czerwca 2017 w Atlancie w stanie Georgia pod tytułem roboczym Fathom[42][43]. Reżyser filmu, Michael Dougherty, potwierdził, że film będzie zawierał efekty praktyczne i projekty stworzeń autorstwa Toma Woodruffa Jr.[37] Operatorem filmu został Lawrence Sher[39]. Fragmenty filmu zostały nakręcone w Meksyku w okresie od 19 do 22 sierpnia 2017[44]. Zdjęcia do widowiska zakończyły się 27 września 2017[45].

Efekty specjalne do filmu zostały stworzone przez Moving Picture Company, DNEG, Method Studios, Raynault VFX, Rodeo FX i Ollin VFX. Człowiekiem odpowiedzialnym za ich tworzenie był Guillaume Rocheron[46]. W listopadzie 2018 oficjalnie zakończyła się postprodukcja filmu[47].

Przypisy

  1. Box office / business for Godzilla: King of the Monsters (ang.). IMDb. [dostęp 2019-06-05].
  2. Godzilla: King of the Monsters (2019) (ang.). Box Office Mojo. [dostęp 2019-06-14].
  3. Amerykańskie wydania filmów: Godzilla (1954), King Kong kontra Godzilla (1962) i Powrót Godzilli (1984) zawierały nakręcone przez małe hollywoodzkie wytwórnie dodatkowe sceny z zachodnimi aktorami, które połączone zostały z oryginalnym japońskim materiałem filmowym, aby spodobać się publiczności w Stanach Zjednoczonych. Inwazja potworów (1965) była pierwszym filmem o Godzilli, który powstał w koprodukcji z amerykańskim studiem. Pierwszym filmem z Godzillą, który został w całości wyprodukowany przez hollywoodzkie studio, była Godzilla (1998) wypuszczona przez TriStar Pictures
  4. "Godzilla 2" zyskuje nowych scenarzystów, Filmweb [dostęp 2020-07-20] (pol.).
  5. Ruszyły zdjęcia do "Godzilli 2". Wiemy, z kim będzie walczył bohater!, Filmweb [dostęp 2020-07-20] (pol.).
  6. Godzilla: King of the Monsters (2019) – IMDb. [dostęp 2020-07-20].
  7. Vera Farmiga Offers Details On Godzilla: King of the Monsters Character, ComingSoon.net, 11 lipca 2018 [dostęp 2020-07-20] (ang.).
  8. Exclusive: Godzilla unleashes 'atomic breath' in 'Godzilla: King of the Monsters' first look, EW.com [dostęp 2020-07-20] (ang.).
  9. Godzilla: King of the Monsters is Bringing Back the Spirit of Toho, Den of Geek, 28 maja 2019 [dostęp 2020-07-20] (ang.).
  10. Bear McCreary Will Compose Score For 'Godzilla: King of the Monsters', Incorporating Classic Themes [Comic-Con 2018], Film, 21 lipca 2018 [dostęp 2020-07-20] (ang.).
  11. Monarch Timeline - Godzilla Forum, Scified [dostęp 2020-07-20].
  12. Godzilla: King of the Monsters Will Have Even More than the Four Monsters We Know About - Comic-Con 2018 - IGN. [dostęp 2020-07-20].
  13. ‘Godzilla: King of the Monsters’ director explains that Mothra Easter egg, Los Angeles Times, 3 czerwca 2019 [dostęp 2020-07-20] (ang.).
  14. GODZILLA: KING OF THE MONSTERS Final Credits « SciFi Japan, scifijapan.com [dostęp 2020-07-20] [zarchiwizowane z adresu 2019-05-24].
  15. Nell Minow, Comic-Con 2018: Jason Liles on Playing the Beasts of Rampage and Godzilla: King of the Monsters, rogerebert.com [dostęp 2020-07-20] (ang.).
  16. „Godzilla II: Król potworów”: obsada polskiego dubbingu, Polski-dubbing.pl, 29 maja 2019 [dostęp 2019-06-05].
  17. Perri Nemiroff, Gareth Edwards Talks GODZILLA, Godzilla’s Origins, Making Him a Character with Layers, Hints at Additional Monsters, And More, Collider, 12 marca 2014 [dostęp 2020-07-21] (ang.).
  18. Anita Busch, ‘Godzilla’ Sequel In The Works At Warner Bros. & Legendary, Deadline, 18 maja 2014 [dostęp 2020-07-21] (ang.).
  19. 'Star Wars' Spinoff Hires 'Godzilla' Director Gareth Edwards (Exclusive), The Hollywood Reporter [dostęp 2020-07-21] (ang.).
  20. Kase Wickman, Holy Mothra: Gareth Edwards Reveals 'Godzilla 2' Monsters At Comic-Con, MTV News [dostęp 2020-07-21] (ang.).
  21. Godzilla 2 Stomps Into Theaters June 8, 2018, ComingSoon.net, 14 sierpnia 2014 [dostęp 2020-07-21] (ang.).
  22. Mike Fleming jr., ‘Godzilla’ Sequel To Be Scripted By Max Borenstein, „Deadline”, 19 września 2014 [dostęp 2020-07-21] [zarchiwizowane z adresu 2019-01-19] (ang.).
  23. Will Aaron Taylor-Johnson Be Back For Godzilla 2? Here’s What He Says, CINEMABLEND, 13 kwietnia 2015 [dostęp 2020-07-21].
  24. LEGENDARY AND WARNER BROS. PICTURES ANNOUNCE CINEMATIC FRANCHISE UNITING GODZILLA, KING KONG AND OTHER ICONIC GIANT MONSTERS, Legendary, 14 października 2015 [dostęp 2020-07-21] (ang.).
  25. Warner Bros. Moves Dates for 'Godzilla 2,' 'Godzilla vs. Kong', The Hollywood Reporter [dostęp 2020-07-21] (ang.).
  26. Mike Fleming jr., Director Gareth Edwards Exits ‘Godzilla 2’, Deadline, 13 maja 2016 [dostęp 2020-07-21] (ang.).
  27. Justin Kroll, Michael Dougherty and Zach Shields to Write ‘Godzilla 2’ for Legendary (EXCLUSIVE), Variety, 20 października 2016 [dostęp 2020-07-21] (ang.).
  28. Britt Hayes, Exclusive: ‘Godzilla 2’ Director Revealed!, ScreenCrush [dostęp 2020-07-21] (ang.).
  29. Erik Pedersen, Legendary Taps Herbert W. Gains As EVP Physical Production, Hires Two SVPs, Deadline, 14 grudnia 2016 [dostęp 2020-07-21] (ang.).
  30. Justin Kroll, ‘Godzilla 2’ Finds Director in Michael Dougherty, Variety, 23 stycznia 2017 [dostęp 2020-07-21] (ang.).
  31. 'Stranger Things' Breakout Millie Bobby Brown Set to Star in 'Godzilla' Sequel (Exclusive), The Hollywood Reporter [dostęp 2020-07-21] (ang.).
  32. Justin Kroll, Kyle Chandler to Co-Star as Millie Bobby Brown’s Dad in ‘Godzilla’ Sequel (EXCLUSIVE), Variety, 21 lutego 2017 [dostęp 2020-07-21] (ang.).
  33. Justin Kroll, Vera Farmiga to Star as Millie Bobby Brown’s Mom in ‘Godzilla’ Sequel, Variety, 27 lutego 2017 [dostęp 2020-07-21] (ang.).
  34. Justin Kroll, ‘Straight Outta Compton’ Star O’Shea Jackson Jr. Eyes ‘Godzilla’ Sequel (EXCLUSIVE), Variety, 27 marca 2017 [dostęp 2020-07-21] (ang.).
  35. Amanda N'Duka, ‘Underground’s Aisha Hinds Boards ‘Godzilla: King Of The Monsters’, Deadline, 18 kwietnia 2017 [dostęp 2020-07-21] (ang.).
  36. Amanda N'Duka, Anthony Ramos Books ‘A Star Is Born’ & ‘Godzilla’ Sequel, Deadline, 1 maja 2017 [dostęp 2020-07-21] (ang.).
  37. a b Stranger Things' Randy Havens Has Joined Godzilla: King of the Monsters, Dread Central, 24 maja 2017 [dostęp 2020-07-21] (ang.).
  38. Justin Kroll, ‘Silicon Valley’ Star Thomas Middleditch Joins ‘Godzilla’ Sequel (EXCLUSIVE), Variety, 31 maja 2017 [dostęp 2020-07-21] [zarchiwizowane z adresu 2017-06-03] (ang.).
  39. a b Warner Bros. Pictures' and Legendary Pictures' MonsterVerse Kicks Into Gear as the Next Godzilla Feature Gets Underway, warnerbros.com [dostęp 2020-07-21].
  40. Patrick Hipes, Zhang Ziyi Comes Aboard ‘Godzilla’ And Beyond, Deadline, 9 czerwca 2017 [dostęp 2020-07-21] (ang.).
  41. Amanda N'Duka, ‘Godzilla: King Of The Monsters’ Adds Elizabeth Ludlow; Kevin Chapman Cast In ‘Slender Man’, Deadline, 10 lipca 2017 [dostęp 2020-07-21] (ang.).
  42. Matt Walljasper, What’s filming in Atlanta now? Avengers: Infinity War, Godzilla, The Passage, and more, Atlanta Magazine, 28 czerwca 2017 [dostęp 2020-07-21] (ang.).
  43. Filming Kicks off for Godzilla: King of the Monsters in Georgia, Dread Central, 19 czerwca 2017 [dostęp 2020-07-21] (ang.).
  44. Mexico City 'excited to host Godzilla', „BBC News”, 21 sierpnia 2017 [dostęp 2020-07-21] (ang.).
  45. Godzilla 2 is Officially Done Filming, ScreenRant, 27 września 2017 [dostęp 2020-07-21] (ang.).
  46. GODZILLA: KING OF MONSTERS, The Art of VFX, 23 kwietnia 2019 [dostęp 2020-07-21] (fr.).
  47. Godzilla: King Of The Monsters Director Announces The Film Is Done, ScreenRant, 16 listopada 2018 [dostęp 2020-07-21] (ang.).

Linki zewnętrzne