Gordian III

Gordian III
Marcus Antonius Gordianus
Imperator Caesar Marcus Antonius Gordianus Pius Felix Augustus
Ilustracja
Cesarz rzymski
Okresod 238
do 11 lutego 244
PoprzednikPupien i Balbin
NastępcaFilip I Arab
Dane biograficzne
Data urodzenia20 stycznia 225
Data śmierci11 lutego 244
Przyczyna śmiercipoległ w walce z Persami
OjciecJunius Balbus
MatkaMaecja Faustyna
ŻonaTrankwilina
Moneta
moneta
(c) Classical Numismatic Group, Inc. http://www.cngcoins.com, CC BY-SA 2.5

Gordian III (łac. Marcus Antonius Gordianus; ur. 20 stycznia 225, zm. 11 lutego 244), panował jako Imperator Caesar Marcus Antonius Gordianus Pius Felix Augustuscesarz rzymski w latach 238–244, syn Juniusa Balbusa i Maecji Faustyny, córki Gordiana I.

Objęcie władzy

Gordian został cezarem (młodszym cesarzem) w wieku 13 lat podczas buntu przeciwko władzy cesarza Maksymina Traka. Maksymin, wywodzący się z nizin społecznych i przez to niepopularny wśród senatorskiej elity, objął władzę w wyniku przewrotu w 235 roku i od tego czasu prowadził kampanie przeciwko barbarzyńcom za Renem i Dunajem. Jego zwiększone wydatki na armię wymagały podniesienia podatków, co było przyczyną rozruchów w prowincji Afryka (rok 238), w wyniku których cesarzem obwołano dziadka Gordiana III, Gordiana I (syn Gordiana I, Gordian II, został współrządcą), który uzyskał poparcie w rzymskim senacie[1]. Wkrótce Gordian I i II zginęli, ale senat postanowił trwać w buncie przeciwko Maksyminowi i wybrał spośród swojego grona dwóch nowych cesarzy, Balbina i Pupiena[2]. Pod naciskiem ludu stolicy, a także prawdopodobnie dzięki zakulisowym działaniom stronników i rodziny Gordianów, cezarem ogłoszono Gordiana III[3].

Maksymin zginął w czerwcu 238 roku oblegając Akwileję, jego armia przeszła na stronę trójki władców wybranych przez senat[4]. Jednak pozycja Balbina i Pupiena słabła w wyniku problemów finansowych i zagrożenia na granicach imperium[4]. W sierpniu 238 roku obaj zostali zamordowani przez pretorian, którzy (być może przekupieni przez stronnictwo Gordianów) jedynym cesarzem ogłosili Gordiana III[4]. Senat zatwierdził ich wybór[4].

Rządy

Wraz z Gordianem wpływy zyskała elita, która chciała powrotu do modelu władzy sprzed przewrotu outsidera Maksymina, czyli do szacunku ze strony cesarza wobec senatu (choć w tej elicie nie brakowało stronników Maksymina, którzy teraz przeszli na stronę nowego władcy)[5]. Młody cesarz był zachęcany do współpracy z senatem, przywracania jego przywilejów[6]. Prezentowano go jako wyrafinowanego filhellena, aby skontrastować jego wizerunek z tym Maksymina, czyli nieokrzesanego żołnierza[6].

Armia została poddana ścisłej kontroli. Rozwiązano legion III Augusta, który stłumił uzurpację Gordianów w Afryce, wymieniono dowódców na sprzyjających nowej władzy[6]. W państwie trwały jednak problemy finansowe o czym świadczy kontynuowane psucie monety[6]. Na Wschodzie groźni byli Persowie, nad dolnym Dunajem trzeba było się układać z Gotami[6]. W 240 roku w Afryce Prokonsularnej wybuchła rewolta Sabiniana, udało się ją jednak stłumić[6].

Tymezyteusz

Na początku 241 r. na pierwszego spośród doradców Gordiana wyrósł Furiusz Sabinus Tymezyteusz, wpływowy (za czasów Heliogabala i Aleksandra Sewera, podczas rządów Maksymina jego pozycja nieco osłabła) ekwita, który w 240 lub 241 r. został prefektem pretorianów[6]. W 241 r. cesarz poślubił jego córkę, Sabinię Trankwilinę (Furia Sabinia Tranquillina), co utwierdziło pozycję Tymezyteusza, jako de facto regenta kierującego sprawami państwa[7][6]. Razem ze swoimi pomocnikami (wśród nich najważniejsi byli dwaj bracia, Filip, przyszły cesarz, i Pryskus, przyszły uzurpator), zapewnił cesarzowi i gronu jego doradców pierwszeństwo w państwie, ograniczając rolę senatu[6]. Widać to było w wojsku, gdzie na stanowiskach dowódczych odchodzono od przedstawicieli stanu senatorskiego na korzyść ludzi z doświadczeniem militarnym, było to jednak raczej nie efektem przesunięć na scenie politycznej imperium, ale pragmatyczną koniecznością w obliczu problemów na granicach[8].

Wojna z Persją

Głównym działaniem Tymezyteusza było przygotowanie planów wielkiej wojny z Persją[8]. Elementem tych przygotowań było ustabilizowanie innych frontów, co przy w miarę spokojnej sytuacji nad Renem i górnym Dunajem oznaczało interwencje w północnej Afryce, gdzie zreorganizowano obronę prowincji by skutecznie przeciwdziałać atakom nomadów, i nad dolnym Dunajem przeciwko przekraczającym granicę Karpom, korzystającym z pomocy Gotów i Sarmatów[8]. W 242 r. armia przeznaczona na front perski została oddelegowana nad dolny Dunaj by spacyfikować tamtejszych barbarzyńców[8].

Do tego czasu Persowie dowodzeni przez króla Ardaszira zdobywali liczne terytoria na Wschodzie. Już w 236 r. z sukcesem zaatakowali Mezopotamię, w 239 r. zdobyli Dura Europos, na początku 241 r. uznającą zwierzchność Rzymu Hatrę[8]. Gordian przybył z armią i dworem do Antiochii pod koniec 242 r., a główna kampania rozpoczęła się wiosną 243 r.[8] Armia rzymska przekroczyła Eufrat w Zeugmie, odbiła Carrhae, Edessę i po bitwie miasto Rhesaina[8]. Następnie zdobyła Nisibis i Singarę i skierowała się na Ktezyfon[8]. W drugiej połowie 243 r. Tymezyteusz zmarł i na stanowisku prefekta pretorianów zastąpił go przyszły cesarz, Filip, nie przerwało to jednak działań wojskowych - Rzymianie wkroczyli do Asyrii[8]. Prawdopodobnie w lutym 244 r. na lewym brzegu Eufratu, niedaleko od Ktezyfonu doszło do starcia z armią perską dowodzoną przez syna Ardaszira, Szapura[9]. Rzymianie zostali pokonani, Gordian zginął w bitwie lub po niej, być może z rąk własnych ludzi, a nowym cesarzem szybko (z konieczności) ogłoszono Filipa[9]. Jego pośpieszna zgoda na przyjęcie purpury stała się przyczyną późniejszych oskarżeń o zgładzenie przez niego młodego cesarza[9]. Ciało Gordiana przewieziono do Rzymu i tam pochowano; konsekrowany został jako Divus Gordianus[10].

Przypisy

  1. Drinkwater 2005 ↓, s. 30,31.
  2. Drinkwater 2005 ↓, s. 31-32.
  3. Drinkwater 2005 ↓, s. 32.
  4. a b c d Drinkwater 2005 ↓, s. 33.
  5. Drinkwater 2005 ↓, s. 33,34.
  6. a b c d e f g h i Drinkwater 2005 ↓, s. 34.
  7. Zosimos w Historia nova (I, 17-18) podaje, iż Gordian „uznał, że w ten sposób wyrówna braki swych rządów wynikające z jego młodego wieku” (Zosimos: Nowa historia (przekł. H. Cichockiej). Warszawa: Pax, 2012, s. 67).
  8. a b c d e f g h i Drinkwater 2005 ↓, s. 35.
  9. a b c Drinkwater 2005 ↓, s. 36.
  10. Słownik cesarzy rzymskich. Poznań: Wyd Poznańskie, 2001, s. 140.

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

GORDIANUS III - RIC 189a - 730827.jpg
(c) Classical Numismatic Group, Inc. http://www.cngcoins.com, CC BY-SA 2.5
GORDIAN III. 238-244 AD.
AR Antoninianus (4.59 gm). Struck 242-244 AD. Antioch mint.
IMP CAES M ANT GORDIANVS AVG, radiate, draped and cuirassed bust right;
PAX AVGVSTI, Pax standing left, holding branch and sceptre.
RIC 189a; RSC 174a.
Good VF.
Gordian iii.jpg
Autor:
NieznanyUnknown artist
, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Portrait of Gordian III. Marble, between 242 and 244 CE. From Gabii.