Goroń tatrzański

Goroń tatrzański
Carpathobyrrhulus tatricus
Mroczkowski, 1957
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

stawonogi

Gromada

owady

Rząd

chrząszcze

Podrząd

chrząszcze wielożerne

Infrarząd

sprężykokształtne

Nadrodzina

otrupki

Rodzina

otrupkowate

Podrodzina

Byrrhinae

Plemię

Pedilophorini

Rodzaj

Carpathobyrrhulus

Gatunek

goroń tatrzański

Goroń tatrzański[1] (Carpathobyrrhulus tatricus) – gatunek chrząszcza z rodziny otrupkowatych i podrodziny Byrrhinae. Endemit Tatr.

Taksonomia

Gatunek ten opisany został po raz pierwszy w 1957 roku przez Macieja Mroczkowskiego na podstawie 87 okazów odłowionych w 27 różnych lokalizacjach w polskiej części Tatr. Holotyp i allotyp odłowione zostały w czerwcu 1936 roku przez Edwarda Mazura, odpowiednio w Dolinie Starorobociańskiej (miejsce typowe) oraz Dolinie Kasprowej. Okazy te pierwotnie oznaczano jako Carpathobyrrhulus transsylvanicus. Odkrycia, że należą one do nowego gatunku, dokonał Mroczkowski w ramach analizy materiałów prowadzonej celem napisania zeszytu „Kluczy do oznaczania owadów Polski” poświęconego otrupkowatym[2].

Wygląd

Chrząszcz o krótkim, owalnym, silnie wysklepionym ciele długości od 3,8 do 5,5 mm. Ubarwienie wierzchu ciała charakteryzuje się metalicznym połyskiem, zwykle zielonym, rzadziej niebieskim, czarnym, fioletowo-zielonym lub złocistym[2][3]. Spód ciała jest czarny, rzadziej ciemnobrązowy. Kolor odnóży jest czarny. Głowę oraz spód ciała porasta owłosienie o barwie od białej do rdzawej, natomiast owłosienie na przedpleczu i pokrywach jest ciemne. Dość gęste punktowanie głowy zanika tylko pośrodku czoła. Stosunkowo smukłe czułki zbudowane są z 11 członów, spośród których trzeci jest dwukrotnie dłuższy od drugiego, człony od piątego do dziesiątego coraz szersze, a człon wierzchołkowy ma kształt owalny. Punktowanie regularnie wypukłego przedplecza jest rzadsze niż głowy. Niewielka tarczka ma obrys trójkątny. Punkty na silnie sklepionych pokrywach są większe, głębsze i mocniej rozproszone niż na przedpleczu[2]. Zwieńczone delikatnymi pazurkami stopy wszystkich odnóży chować się mogą w rowkach na wewnętrznych stronach goleni. Od podobnego C. transsylvanicus samice odróżniają się łopatkowatymi płytkami genitalnymi, a samce gwałtownie zwężonymi ku wierzchołkom i zwieńczonymi dobrze widocznymi główkami paramerami[2][3].

Ekologia i występowanie

Gatunek górski[4], endemiczny dla Tatr, znany głównie z ich polskiej strony, występujący na rzędnych od 1100 do 2300 m n.p.m. Stwierdzony został w dolinach: Chochołowskiej[1], Ciemnosmreczyńskiej[5], Kościeliskiej, ku Dziurze, Jaworzynce, Kasprowej, Starorobociańskiej i Pańszczycy, Boczaniu, Czerwonych Wierchach, Giewoncie i Małym Giewoncie, Kopie Kondrackiej i Magury, Kościelcu, Krzyżnem, Małołączniaku i Świnicy, na przełęczach: Goryczkowej, Kondrackiej, Liliowym i Świnickiej, na Kalatówkach oraz nad stawami: Czarnym pod Rysami, Czarnym Gąsienicowym i Zielonym Gąsienicowym i Zmarzłym Gąsienicowym[1][2]. W Polsce jest jedynym przedstawicielem swojego rodzaju, natomiast na Słowacji występuje również C. transsylvanicus[4][3].

Owady dorosłe aktywne są od maja do września, przy czym najliczniej obserwuje się je w czerwcu i lipcu. Przebywają wśród porastających skały mchów i traw, na kamieniach oraz pod nimi. Widywane także wzdłuż szlaków górskich i w sąsiedztwie wyleżysk śniegu[1]. O ich biologii nic nie wiadomo[1][4]. Prawdopodobnie żerują na mszakach i glonach, podobnie jak inni przedstawiciele rodziny[1].

Zagrożenie i ochrona

Goroń tatrzański umieszczony został w Polskiej czerwonej księdze zwierząt jako narażony na wyginięcie (VU). Nie jest objęty ochroną gatunkową, jednak wszystkie jego stanowiska znajdują się na terenie Tatrzańskiego Parku Narodowego i Tatranskego národnego parku[1].

Jako główne zagrożenie dla gatunku wymienia się masową turystykę górską, przyczyniającą się do niszczenia mchów i traw, m.in. poprzez ich wydeptywanie, co skutkuje fragmentacją populacji i ostatecznie prowadzić może do jej zaniku[1].

Przypisy

  1. a b c d e f g h Paweł Sienkiewicz: Carpathobyrrhulus tatricus Mroczkowski, 1957. Goroń tatrzański. [w:] Polska Czerwona Księga Zwierząt. Bezkręgowce [on-line]. IOP PAN, 2004-2009. [dostęp 2020-02-21].
  2. a b c d e Maciej Mroczkowski. Carpathobyrrhulus tatricus sp. n. from the Tatry (Coleoptera, Byrrhidae). „Annales Zoologici”. 16, s. 215-221, 1957. Polska Akademia Nauk. Instytut Zoologiczny. Państwowe Wydawnictwo Naukowe. 
  3. a b c Maciej Mroczkowski: Klucze do oznaczania owadów Polski Część XIX Chrząszcze – Coleoptera z. 50–51. Otrupkowate - Byrrhidae, Byrrhidae. Warszawa, Wrocław: Polskie Towarzystwo Entomologiczne, PWN, 1958, s. 16-17.
  4. a b c B. Burakowski, M. Mroczkowski, J. Stefańska. Chrząszcze – Coleoptera. Scarabaeoidea, Dascilloidea, Byrrhoidea i Parnoidea. „Katalog Fauny Polski,”. XXIII (9), 1983. 
  5. T. Jászay. Príspevok k poznaniu chrobákov (Coleoptera) v Temnosmrečinskej Doline a okolí vo Vysokých Tatrách. „Natura Carpatica”. 39, s. 137-150, 1998. 

Linki zewnętrzne