Goroń tatrzański
Carpathobyrrhulus tatricus | |
Mroczkowski, 1957 | |
Systematyka | |
Domena | |
---|---|
Królestwo | |
Typ | |
Gromada | |
Rząd | |
Podrząd | |
Infrarząd | |
Nadrodzina | otrupki |
Rodzina | |
Podrodzina | Byrrhinae |
Plemię | Pedilophorini |
Rodzaj | |
Gatunek | goroń tatrzański |
Goroń tatrzański[1] (Carpathobyrrhulus tatricus) – gatunek chrząszcza z rodziny otrupkowatych i podrodziny Byrrhinae. Endemit Tatr.
Taksonomia
Gatunek ten opisany został po raz pierwszy w 1957 roku przez Macieja Mroczkowskiego na podstawie 87 okazów odłowionych w 27 różnych lokalizacjach w polskiej części Tatr. Holotyp i allotyp odłowione zostały w czerwcu 1936 roku przez Edwarda Mazura, odpowiednio w Dolinie Starorobociańskiej (miejsce typowe) oraz Dolinie Kasprowej. Okazy te pierwotnie oznaczano jako Carpathobyrrhulus transsylvanicus. Odkrycia, że należą one do nowego gatunku, dokonał Mroczkowski w ramach analizy materiałów prowadzonej celem napisania zeszytu „Kluczy do oznaczania owadów Polski” poświęconego otrupkowatym[2].
Wygląd
Chrząszcz o krótkim, owalnym, silnie wysklepionym ciele długości od 3,8 do 5,5 mm. Ubarwienie wierzchu ciała charakteryzuje się metalicznym połyskiem, zwykle zielonym, rzadziej niebieskim, czarnym, fioletowo-zielonym lub złocistym[2][3]. Spód ciała jest czarny, rzadziej ciemnobrązowy. Kolor odnóży jest czarny. Głowę oraz spód ciała porasta owłosienie o barwie od białej do rdzawej, natomiast owłosienie na przedpleczu i pokrywach jest ciemne. Dość gęste punktowanie głowy zanika tylko pośrodku czoła. Stosunkowo smukłe czułki zbudowane są z 11 członów, spośród których trzeci jest dwukrotnie dłuższy od drugiego, człony od piątego do dziesiątego coraz szersze, a człon wierzchołkowy ma kształt owalny. Punktowanie regularnie wypukłego przedplecza jest rzadsze niż głowy. Niewielka tarczka ma obrys trójkątny. Punkty na silnie sklepionych pokrywach są większe, głębsze i mocniej rozproszone niż na przedpleczu[2]. Zwieńczone delikatnymi pazurkami stopy wszystkich odnóży chować się mogą w rowkach na wewnętrznych stronach goleni. Od podobnego C. transsylvanicus samice odróżniają się łopatkowatymi płytkami genitalnymi, a samce gwałtownie zwężonymi ku wierzchołkom i zwieńczonymi dobrze widocznymi główkami paramerami[2][3].
Ekologia i występowanie
Gatunek górski[4], endemiczny dla Tatr, znany głównie z ich polskiej strony, występujący na rzędnych od 1100 do 2300 m n.p.m. Stwierdzony został w dolinach: Chochołowskiej[1], Ciemnosmreczyńskiej[5], Kościeliskiej, ku Dziurze, Jaworzynce, Kasprowej, Starorobociańskiej i Pańszczycy, Boczaniu, Czerwonych Wierchach, Giewoncie i Małym Giewoncie, Kopie Kondrackiej i Magury, Kościelcu, Krzyżnem, Małołączniaku i Świnicy, na przełęczach: Goryczkowej, Kondrackiej, Liliowym i Świnickiej, na Kalatówkach oraz nad stawami: Czarnym pod Rysami, Czarnym Gąsienicowym i Zielonym Gąsienicowym i Zmarzłym Gąsienicowym[1][2]. W Polsce jest jedynym przedstawicielem swojego rodzaju, natomiast na Słowacji występuje również C. transsylvanicus[4][3].
Owady dorosłe aktywne są od maja do września, przy czym najliczniej obserwuje się je w czerwcu i lipcu. Przebywają wśród porastających skały mchów i traw, na kamieniach oraz pod nimi. Widywane także wzdłuż szlaków górskich i w sąsiedztwie wyleżysk śniegu[1]. O ich biologii nic nie wiadomo[1][4]. Prawdopodobnie żerują na mszakach i glonach, podobnie jak inni przedstawiciele rodziny[1].
Zagrożenie i ochrona
Goroń tatrzański umieszczony został w Polskiej czerwonej księdze zwierząt jako narażony na wyginięcie (VU). Nie jest objęty ochroną gatunkową, jednak wszystkie jego stanowiska znajdują się na terenie Tatrzańskiego Parku Narodowego i Tatranskego národnego parku[1].
Jako główne zagrożenie dla gatunku wymienia się masową turystykę górską, przyczyniającą się do niszczenia mchów i traw, m.in. poprzez ich wydeptywanie, co skutkuje fragmentacją populacji i ostatecznie prowadzić może do jej zaniku[1].
Przypisy
- ↑ a b c d e f g h Paweł Sienkiewicz: Carpathobyrrhulus tatricus Mroczkowski, 1957. Goroń tatrzański. [w:] Polska Czerwona Księga Zwierząt. Bezkręgowce [on-line]. IOP PAN, 2004-2009. [dostęp 2020-02-21].
- ↑ a b c d e Maciej Mroczkowski. Carpathobyrrhulus tatricus sp. n. from the Tatry (Coleoptera, Byrrhidae). „Annales Zoologici”. 16, s. 215-221, 1957. Polska Akademia Nauk. Instytut Zoologiczny. Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
- ↑ a b c Maciej Mroczkowski: Klucze do oznaczania owadów Polski Część XIX Chrząszcze – Coleoptera z. 50–51. Otrupkowate - Byrrhidae, Byrrhidae. Warszawa, Wrocław: Polskie Towarzystwo Entomologiczne, PWN, 1958, s. 16-17.
- ↑ a b c B. Burakowski, M. Mroczkowski, J. Stefańska. Chrząszcze – Coleoptera. Scarabaeoidea, Dascilloidea, Byrrhoidea i Parnoidea. „Katalog Fauny Polski,”. XXIII (9), 1983.
- ↑ T. Jászay. Príspevok k poznaniu chrobákov (Coleoptera) v Temnosmrečinskej Doline a okolí vo Vysokých Tatrách. „Natura Carpatica”. 39, s. 137-150, 1998.