Goryń (województwo mazowieckie)

Goryń

wieś
Pomnik na zbiorowej mogile radzieckich jeńców wojennych na goryńskim cmentarzu.
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Powiat	radomski
Gmina	Jastrzębia
Wysokość	140[1] m n.p.m.
Liczba ludności (2011)	257[2][3]
Strefa numeracyjna	48
Kod pocztowy	26-613[4]
Tablice rejestracyjne	WRA
SIMC	0624232[5]
Położenie na mapie gminy Jastrzębia Goryń
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Goryń
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Goryń
Położenie na mapie powiatu radomskiego Goryń
51°32′47″N 21°17′02″E/51,546389 21,283889

Kościół Wniebowzięcia NMP w Goryniu z I połowy XIX wieku

Kapliczka przydrożna w Goryniu Kolonii

Goryń – wieś w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie radomskim, w gminie Jastrzębia^[5][6].

Wieś jest siedzibą rzymskokatolickiej parafii Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny^[7].

Położenie geograficzne i układ przestrzenny

Goryń jest położony na Równinie Kozienickiej w pobliżu Równiny Radomskiej. Leży w bezpośrednim sąsiedztwie Puszczy Kozienickiej i utworzonego na jej terenie Kozienickiego Parku Krajobrazowego. Leży nad Radomką, lecz zabudowania położone najbliżej rzeki są od niej oddalone o około 400 metrów na północny zachód. Przez wieś płynie również bezimienny dopływ Radomki, mający źródła w Woli Goryńskiej, na którym założono stawy^[1]. W Goryniu odkryto złoża węgla brunatnego, które jednak nie są eksploatowane^[8].

Wieś rozciąga się wzdłuż drogi wiodącej po łuku z Woli Goryńskiej do Ignacówki Bobrowskiej. Można rozróżnić główną część wsi oraz Kolonię Goryń położoną na północny wschód od skrzyżowania głównej drogi z drogą wiodącą do Mąkos Starych. Przed II wojną światową niewielka część zabudowań wsi leżała nad samą rzeką^[1].

Prywatna wieś szlachecka, położona była w drugiej połowie XVI wieku w powiecie radomskim województwa sandomierskiego^[9]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa radomskiego.

Historia Gorynia

Najstarsze ślady osadnictwa w okolicy (cmentarzysko) pochodzą z okresu neolitu^[10].

Goryń istniał już w XII wieku^[11] Pierwsze wzmianki dotyczące tutejszego kościoła i parafii dotyczą XV wieku. W tym czasie właścicielami wsi byli Goryńscy herbu Ogończyk. W czasach reformacji nieznani z nazwiska właściciele Gorynia przeszli na kalwinizm, lecz ich spadkobiercy byli katolikami^[12]. W 1699 właścicielem Gorynia był Piotr Boglewski. W 1701 r. rozpoczął się trwający do lat trzydziestych XIX w. spór graniczny z Jastrzębią na tle zmiennego przebiegu granicznej Radomki^[13]. Pod koniec XVIII wieku był własnością Puławskich^[14].

Znajdujący się w Goryniu kościół wzniesiono w latach 1840-1843 r. W latach czterdziestych XIX wieku powstała, nie pierwsza zapewne w historii wsi, karczma. W tym czasie właścicielem Gorynia był Andrzej Deskur i jego żona Helena, po nich jego bratanek Stanisław i jego żona Klementyna^[12]. Właścicielem Gorynia w XIX w. był także Karol Gordon de Huntley^[14].

Na miejscowym cmentarzu umieszczony jest pomnik ku czci około 700 jeńców radzieckich, pomordowanych przez Niemców w istniejącym w okolicy w czasie wojny obozie pracy^[15].

Ważniejsze obiekty i turystyka

• Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Goryniu z pierwszej połowy XIX wieku Według rejestru zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa^[16] nr rej.:488 z 23.03.1957 r.
• Stary kościół rzymskokatolicki - obecnie nie istnieje
• Cmentarz z pomnikiem jeńców radzieckich

Przez Goryń przebiega czerwony szlak rowerowy prowadzący z Bartodziej do Czarnolasu^[17].

Transport i komunikacja

Przez Goryń przebiegają jedynie drogi o klasie niższej niż droga wojewódzka. Od 1934 r. w pobliżu wsi przebiega linia kolejowa łącząca Warszawę z Radomiem - stacja Bartodzieje^[18].

Miejscowość jest obsługiwana w zakresie komunikacji autobusowej przez przedsiębiorstwa MPK Radom oraz PPKS Radom.

Edukacja i ochrona zdrowia

We wsi nie ma szkoły podstawowej — najbliższe znajdują się w Woli Goryńskiej i Mąkosach Starych, a przedszkole — w Jastrzębi^[8]. Najbliższa biblioteka publiczna mieści się w Mąkosach Starych, a ośrodki zdrowia — w Jastrzębi i Bartodziejach^[8].

Religie

Katolicyzm

Dane dotyczące pierwszego kościoła w Goryniu, a także miejscowej parafii nie są precyzyjne. O istnieniu parafii w Goryniu wspomina Jan Długosz w swych Liber Beneficiorum Dioecesis Cracoviensis. Istnieją także informacje, jakoby pierwszy tutejszy kościół powstał na początku XV wieku. Był wykonany z drewna modrzewiowego i został rozebrany podczas budowy nowego kościoła w latach 1840-1843^[12]. Nowy kościół, pod wezwaniem Wniebowzięcia NMP, istnieje do dziś i jest kościołem parafialnym w dekanacie jedlińskim.

Protestantyzm

Miejscowy kościół przez 40 lat w okresie reformacji był zborem kalwińskim, z czego wniosek, że przynajmniej ówcześni właściciele Gorynia należeli do tego wyznania^[12].

Judaizm

Żydzi osiedlali się w Goryniu, lecz byli stosunkowo nieliczni^[14]. Najbliższe gminy wyznaniowe, do których mogli należeć znajdowały się w Radomiu, Głowaczowie i Białobrzegach.

Demografia

• W 1827 r. - 283 mieszkańców^[14]
• W 1881 r. - 488 mieszkańców z czego 10 Żydów^[14]
• Obecnie - 1318 mieszkańców

W Goryniu urodził się:

• Antoni Wieczorkiewicz - oficer WP podejrzewany o zamach na Warszawską Cytadelę w 1923.
• Józef Kobiałko ps. Franciszek, Kazimierz, Walek (ur. 20 października 1884, zm. listopad 1941 w KL Auschwitz) – działacz socjalistyczny i niepodległościowy. Członek Organizacji Bojowej PPS, zastępca senatora wybrany w 1935 roku w województwie lubelskim^[19], kawaler Orderu Virtuti Militari.

Przypisy

Bibliografia

• Jan Wiśniewski Dekanat Radomski Wydawnictwo Jana Kantego Trzebińskiego Radom 1911 s. 44-47 (Reprint Wydawnictwo Jedność Kielce 2000) - dostępna poprzez radomską bibliotekę cyfrową - [2]
• Kazimierz Mróz Jastrzębia. Wieś powiatu radomskiego Państwowy Instytut Naukowy Gospodarstwa Wiejskiego w Puławach Warszawa 1935 - dostępna poprzez radomską bibliotekę cyfrową - [3]
• Marian Wawrzeniecki i Szczęsny Jastrzębowski Poszukiwania archeologiczne w Królestwie Polskiem w sierpniu 1902 roku Akademia Umiejętności Kraków 1904
• Praca zbiorowa pod redakcją Jerzego Jędrzejewicza Radom. Szkice z dziejów miasta Wydawnictwo „Arkady” Warszawa 1961
• Franciszek Piekosiński Kodeks dyplomatyczny Małopolski t. 1 1178-1386 Akademia Umiejętności Kraków 1876 dostępna poprzez Cyfrową Bibliotekę Narodową Polona - [4]
• Mapa WIG Białobrzegi Pas 42 Słup 32 Warszawa 1937
• Strategia rozwiązywania problemów gminy Jastrzębia na lata 2007-2009 Jastrzębia 2007 [5]
• Nasza wieś Bartodzieje nr 1/2009 (III) dostępna poprzez stronę wsi Bartodzieje [6]

Linki zewnętrzne

• Goryń, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 728 .