Goryczka żółta
 | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek | goryczka żółta |
| Nazwa systematyczna | |
| Gentiana lutea L. Sp. pl. 1:227. 1753 | |
Goryczka żółta (Gentiana lutea L. 1753) – gatunek rośliny wieloletniej należący do rodziny goryczkowatych. Występuje w górach południowej i środkowej Europy oraz na Kaukazie[3]. w Alpach jest rośliną pospolitą. W Polsce nie udokumentowano jej występowania. Dziko występuje wyłącznie w pasmie Karpat Wschodnich, na Babiej Górze jest gatunkiem introdukowanym. Gdzieniegdzie uprawia się ją dla potrzeb przemysłu farmaceutycznego. Jednak jej uprawa jest bardzo trudna, dlatego większość używanego w Polsce surowca pochodzi z importu z krajów, w których jest pospolita i nie podlega ochronie prawnej (głównie Albania).
Morfologia
- Część podziemna
- Posiada bardzo gruby i rozgałęziony korzeń szaro-białej barwy, oraz krótkie, mięsiste kłącze.
- Łodyga
- Nierozgałęziona, wzniesiona i pusta w środku łodyga osiąga wysokość 1 m. Wyrasta ona dopiero w trzecim lub czwartym roku po wykiełkowaniu nasienia. Z jednego korzenia wyrasta jedna, lub kilka łodyg.
- Liście
- W drugim lub trzecim roku po wykiełkowaniu nasienia pojawia się tylko różyczka przyziemnych liści[4]. Są one duże, ciemnozielone, całobrzegie, o szerokoeliptycznej blaszce liściowej i unerwieniu niemal równoległym. Gdy za rok, lub dwa wyrośnie łodyga kwiatowa, również ona ma ustawione naprzeciwlegle liście. Dolne liście na łodydze przewężają się w krótki ogonek, górne liście są bezogonkowe i obejmują łodygę blaszką liściową.
- Kwiaty
- Jaskrawożółte kwiaty wyrastają w górnej części łodygi na długich szypułkach w postaci gęstego okółka w kątach liści.
- Owoc
- Eliptyczna torebka. Zawiera ona liczne i drobne nasiona brązowej barwy.
- Korzeń
- Powierzchnia jest brunatnawoszara, a barwa przekroju poprzecznego żółtawa lub czerwonawożółta, lecz nie czerwonawobrunatna. Korzeń jest podłużnie pomarszczony z występującymi niekiedy bliznami po korzonkach. Na rozgałęzieniach kłącza często występują szczytowe pąki zawsze otoczone przez blisko rozmieszczone blizny po liściach. Na wygładzonej powierzchni przekroju poprzecznego widoczna jest kora, zajmująca około ⅓ promienia, oddzielona dobrze zaznaczoną miazgą od niewyraźnie promienistego i głównie miękkiszowego drewna[5].
Biologia i ekologia
Bylina, hemikryptofit. Jej rozwój trwa bardzo długo: zakwita dopiero po 10-15 latach od pojawienia się różyczki przyziemnych liści[4]. Rośnie na górskich zboczach, pastwiskach, na mokrych łąkach. Preferuje podłoże wapienne.
Zastosowanie
Roślina lecznicza
Własności lecznicze goryczki odkrył starożytny lekarz Gentius.
- Surowiec zielarski
- Korzeń goryczki ( Gentianae radix) – wysuszone, połamane podziemne narządy[5].
- Zbiór i suszenie
- Zbiera się go jesienią z kilkuletnich, dobrze rozrośniętych okazów, myje i suszy. Jest on bardzo gorzki i zawiera kilka związków chemicznych o działaniu leczniczym: gencjopikryna, gencjanina i gencjomaryna, cukry, śluz, pektyny, olejki eteryczne, sole mineralne[6]. Właściwości lecznicze mają wszystkie gatunki goryczek.
- Działanie
- Substancje goryczkowe zawarte w korzeniu drażnią kubki smakowe na języku, pobudzają wydzielanie soków żołądkowych, śliny, żółci, przy czym działanie to jest tym silniejsze, im bardziej chory jest układ pokarmowy[4]. Pomaga przy nadkwasocie i niedokwasocie, braku apetytu, zaburzeniach trawienia, działa też ogólnie wzmacniająco na organizm[6]. Używa się jej przed jedzeniem, w postaci odwaru lub spirytusowej nalewki, można też spożywać mielone korzenie (w ilości nie większej, niż na czubku noża)[4]. Często wchodzi w skład różnych mieszanek ziołowych i lekarstw. Preparaty z goryczki nie mogą być używane przez cierpiących na chorobę wrzodową żołądka.
Inne zastosowania
Używana jest w krajach alpejskich jako jeden z dodatków smakowych do produkcji niektórych wódek, wina wermut[4].
Przypisy
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2011-11-30] (ang.).
- ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-11-11].
- ↑ a b c d e Anna Mazerant: Mała księga ziół. Warszawa: Inst. Wyd. Zw. Zawodowych, 1990. ISBN 83-202-0810-6.
- ↑ a b Farmakopea Polska X, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2014, s. 4276, ISBN 978-83-63724-47-4.
- ↑ a b Jan Macků, Jindrich Krejča, Apoloniusz Rymkiewicz: Atlas roślin leczniczych. Wrocław [etc.]: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 1989. ISBN 83-04-03281-3.
Bibliografia
- Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
- Czikow P., Łaptiew J., ,,Rośliny lecznicze i bogate w witaminy", Państwowe Wydawnictwa Rolnicze i Leśne, Warszawa 1988.
Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.
Media użyte na tej stronie
The Star of Life, medical symbol used on some ambulances.
Star of Life was designed/created by a National Highway Traffic Safety Administration (US Gov) employee and is thus in the public domain.Autor: Bernd Haynold, Licencja: CC BY-SA 2.5
Gentiana lutea, Allgäuer Alpen, Germany
Autor: Kurt Stüber [1], Licencja: CC-BY-SA-3.0
Species: Gentiana lutea
Family: Gentianaceae
Gelber Enzian. A Basalblatt, natürl. Grösse; B oberer Theil eines blühenden Stengels, desgl.; 1 Blüthenknospe, etwas vergrössert; 2 Blüthe im Längsschnitt, vergrössert; 3 Staubgefässe, desgl.; 4 Stempel, desgl.; 5 Fruchtknoten im Querschnitt, desgl.; 6 aufgesprungene Frucht, natürl. Grösse; 7 Same, natürl. Grösse und vergrössert; 8 derselbe im Längsschnitt, vergrössert.