Gospoda w Katowicach-Giszowcu

Gospoda w Katowicach-Giszowcu

nr rej. A/1229/78 z dn. 18 sierpnia 1978 roku[1]
Budynek dawnej gospody od strony placu Pod Lipami
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Miejscowość	Katowice
Adres	pl. Pod Lipami 1 40-476 Katowice
Architekt	Georg i Emil Zillmannowie
Inwestor	Georg von Giesches Erben
Ukończenie budowy	1910
Położenie na mapie Katowic Gospoda w Katowicach-Giszowcu
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Gospoda w Katowicach-Giszowcu
Położenie na mapie województwa śląskiego Gospoda w Katowicach-Giszowcu
50°13′19,4538″N 19°04′02,1191″E/50,222071 19,067255

Gospoda w Katowicach-Giszowcu (zwana również Karczmą Śląską^[2]) – zabytkowy budynek dawnej gospody w katowickiej jednostce pomocniczej Giszowiec, przy placu Pod Lipami 1.

Budynek gospody został zaprojektowany przez Georga i Emila Zillmannów razem z osiedlem patronackim Giszowiec^[3]. Został on oddany do użytku w 1910 roku. Budynek składał się on wówczas z trzech pokoi gościnnych, sali, piwnic i budynku gospodarczego. Obecnie mieści się w nim filia nr 2 Miejskiego Domu Kultury Szopienice-Giszowiec w Katowicach^[4] oraz restauracja Dworek pod Lipami^[5]. W sali teatralnej budynku organizowane są koncerty oraz imprezy o różnorodnej tematyce^[2]. Budynek gospody znajduje się w otoczeniu parku Giszowieckiego, a w jego pobliżu zlokalizowana jest muszla koncertowa^[6].

Historia

Okres 1910–1945

Popiersie Antona Uthemanna – inicjatora budowy Giszowca

Gospoda powstała wraz z całym osiedlem Giszowiec z inicjatywy ówczesnego dyrektora generalnego spółki Georg von Giesches Erben – Antona Uthemanna^[3]. Została ona wybudowana w 1910 roku w centralnej części Giszowca^[7] i jest jednym z najokazalszych budynków osiedla^[2]. Inwestorzy Giszowca na budowę gospody wraz z jej wystrój oraz wyposażenie przeznaczyli znaczne środki finansowe, gdyż chcieli, by powstało miejsce godne do organizacji zabaw i różnego typu uroczystości^[8]. Gospoda została zaprojektowana przez Georga i Emila Zillmannów z Charlottenburga koło Berlina^[3].

Od początku istnienia gospoda stała się centrum kulturalnym osiedla. Zaczęto tu organizować spektakle teatralne, koncerty, zabawy taneczne oraz biesiady^[3]. Służyła ona jako miejsce zabaw i wypoczynku pracownikom kopalni Giesche (obecnie Wieczorek)^[9]. Do dyspozycji odwiedzający wówczas goście mieli kawiarnię w ogrodzie oraz dwie sale klubowe. Salon służył jako sala balowa oraz teatralna, w której odbywały się oficjalne uroczystości^[2].

Przed 1914 rokiem występował w niej m.in. Górnośląski Teatr Ludowy (niem. Oberschlesisches Volkstheater) z Królewskiej Huty (obecnie Chorzów)^[7]. Budynek gospody był jednym z trzech obiektów na obszarze dworskim Giszowiec, gdzie zorganizowano plebiscyt 20 marca 1921 roku^[10].

Lata powojenne

Gospoda od strony zachodniej

Po II wojnie światowej budynku gospody rozpoczął działalność Dom Kultury KWK Wieczorek, który organizował różnego typu zajęcia o charakterze kulturalno-oświatowym. Działało tu również uruchomione w 1949 rok kino Muza z 363 miejscami dla widzów, prowadzone przez Związek Zawodowy Górników. Kino zostało w 1978 roku zawieszone^[11]. W budynku także znajdowały się również mieszkania oraz restauracja^[9].

W latach 60. XX wieku, w związku z powstaniem w Giszowcu kopalni Staszic, zadecydowano o wyburzeniu unikatowego osiedla i postawieniu w jego miejscu nowego kompleksu złożonego z wielokondygnacyjnych bloków mieszkalnych^[3]. Na przełomie lat 60. i 70. XX wieku rozpoczęto wyburzenie osiedla Giszowiec. Wyburzeniu groziło całe osiedle, dlatego też rozpoczęły się protesty. 18 sierpnia 1978 roku budynek dawnej gospody wpisano do rejestru zabytków^[7].

Po likwidacji Domu Kultury budynek przez wiele lat stał pusty i popadał powoli w ruinę^[9]. W latach 80. XX wieku budynek gospody był w złym stanie technicznym^[2].

W latach 90. XX wieku budynek został wydzierżawiony prywatnemu przedsiębiorcy – Zbigniewowi Maneckiemu. W budynku zorganizował kręgielnię. Z powodu zalegania z opłatami za czynsz w gospodzie, ówczesny dyrektor kopalni Staszic – Mirosław Major skierował sprawę do sądu i ją wygrał. Zbigniew Manecki około dwa tygodnie po wyroku 24 listopada 1994 roku zastrzelił dyrektora kopalni^[12]. Po wynajęciu karczmy kolejnemu prywatnemu przedsiębiorcy przez kilka lat działała tu dyskoteka Delta^[9]. Działalność dyskoteki pogorszyło stan techniczny budynku^[13].

Wejście do filii nr 2 Miejskiego Domu Kultury Szopienice-Giszowiec, oddanego do użytku 7 stycznia 2006 roku

Pod koniec lat 90. XX wieku właścicielem budynku zostało miasto Katowice. Początkowo władze miasta chciały wydzierżawić budynek, lecz ostatecznie zdecydowano o jego renowacji i utworzeniu w obiekcie filii Miejskiego Domu Kultury Szopienice-Giszowiec^[3].

Do 2001 roku w budynku gospody mieściły się: restauracja, sala bankietowa, piwiarnia oraz kręgielnia^[2]. W latach 2004–2005 Urząd Miasta Katowice przeprowadził renowację zabytku^[7], zachowując jego pierwotne przeznaczenie jako miejsce spotkań mieszkańców Giszowca. Remont kosztował około 8 milionów złotych. Wraz z budynkiem dawnej gospody wyremontowano sąsiednią Gawlikówkę^[3].

7 stycznia 2006 roku odbyła się oficjalna uroczystość otwarcia filii nr 2 Miejskiego Domu Kultury Szopienice-Giszowiec^[13], a kilka miesięcy później, 23 czerwca 2006 roku w holu domu kultury odbyła się uroczystość odsłonięcia brązowego popiersia Antona Uthemanna. Autorem dzieła jest katowicki artysta Bogumił Burzyński^[14]. W tym samym roku w budynku gospody rozpoczęła działalność restauracja Dworek Pod Lipami^[2]. Restaurację odwiedziło wiele ważnych osób – wśród nich ówczesny prezydent RP Lech Kaczyński^[6].

Obecnie gospodarzem obiektu jest Miejski Dom Kultury Szopienice-Giszowiec. W domu kultury prowadzone są zajęcia dla dzieci i dorosłych o różnorodnej tematyce^[4]. Zabytkowa gospoda znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki i jest jedną z wizytówek Giszowca^[15].

Architektura i otoczenie

Gospoda od strony południowo-wschodniej wraz z widoczną na pierwszym planie werandą

Budynek gospody powstały w 1910 roku został zlokalizowany w centralnej części osiedla patronackiego Giszowiec, wokół parku (obecnie park Giszowiecki), niedaleko placu targowego (obecnie plac Pod Lipami). Został on zaprojektowany przez Georga i Emila Zillmannów z Charlottenburga^[3].

Gospoda, podobnie jak pozostałe budynki publiczne osiedla Giszowiec, została masywnie zbudowana i silnie zakotwiona. Stropy są zbudowane ze zbrojonego betonu, a dachy pierwotnie zostały podwójnie pokryte karpiówką^[16] w kolorze jasnoczerwonym. Gospoda była podłączona do kotłowni z budynku pralni^[17]. Budynek gospody pierwotnie był ogrodzony parkanem z drewnianych sztachet, osadzonych pomiędzy otynkowanymi filarami. Płot ten ułożony był schodkowo na masywnej podmurówce. Wejścia zostały zadaszone w postaci łuków^[18].

Muszla koncertowa w pobliżu budynku gospody

Wzdłuż budynku, po stronie południowej powstała weranda^[19]. Przy gospodzie pierwotnie mieściły się: stajnia dla koni własnych i gości (obecnie Izba Śląska – Gawlikówka^[3]), wozownia, pokoje dla woźniców^[20], chlewik, kurnik, pralnia oraz magiel^[2]. W pobliżu gospody znajduje się muszla koncertowa, w której grywają orkiestry, a także odbywają się imprezy plenerowe^[3]. Muszla ta wraz z otaczającym ją parkiem Giszowieckim została odnowiona wraz z budynkiem gospody w 2005 roku^[21].

W budynku mieściły się dwie duże jasne izby szynkowe dla robotników^[8], sala i restauracja dla urzędników, mieszkanie gospodarza, pokoje gościnne, a także duża sala teatralna wraz z zapleczem^[22]. W północnej części budynku znajdowała się duża kuchnia z piecem, kredensem i spiżarką^[7]. W okresie letnim działał dodatkowo ogród restauracyjny^[8]. Sala gospody posiada wysokie okna oraz wywietrzniki dachowe^[19]. Podłoga sali znajduje się na tym samym poziomie co parter gospody^[8]. Posadzka klepkowa w sali została wykonana z dębu. W sali zaś zainstalowano rampy i kulisy. Ściany sali zostały ozdobione kolorową ornamentacją^[23].

Budynek był wyposażony w elektryczne wentylatory, który wpuszczał do wnętrza świeże powietrze^[7]. Wszystkie kable elektryczne poprowadzono tak, by były niewidoczne dla odwiedzających gospodę gości. W sali teatralnej zainstalowano oświetlenie w postaci czterech lamp łukowych w stylowej oprawie, a na bocznych ścianach znajdowało się dwanaście dwuramiennych lamp osadzonych na metalowych uchwytach z brązowymi tarczami, które ozdobiono emblematami górniczymi^[3].

Przypisy

Bibliografia

• MichałM. Bulsa MichałM., Ulice i place Katowic, wyd. trzecie, Katowice: Wydawnictwo Prasa i Książka, 2018, ISBN 978-83-63780-28-9  (pol.).
• LeszekL. Jabłoński LeszekL. (red.), Na trasie Balkan Ekspresu. Giszowiec, Nikiszowiec, Szopienice. Przewodnik po dzielnicach Katowic, Katowice: Urząd Miasta Katowice. Warsztaty Szkolne Zespołu Szkół Poligraficzno-Mechanicznych, 2013, ISBN 978-83-907011-6-5  (pol.).
• BeataB. Leśniewska BeataB. (red.), Powrót do świetności, „Wiadomości PKM Katowice” (1 (6)), Katowice: Przedsiębiorstwo Komunikacji Miejskiej w Katowicach sp. z o.o., 2006 [dostęp 2020-11-07] [zarchiwizowane z adresu 2007-10-08]  (pol.).
• HermannH. Reuffurth HermannH., Giszowiec: nowa górnośląska wieś górnicza Spółki Górniczej spadkobierców Georga von Giesche według projektów architektów E. i B. Zillmannów, Charlottenburg, wyd. trzecie, przetł. Bronisław Machnik, Katowice: Miejski Dom Kultury „Szopienice-Giszowiec”, 2006, ISBN 83-918908-4-8  (pol.).
• MałgorzataM. Szejnert MałgorzataM., Czarny ogród, wyd. pierwsze, Kraków: Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, 2007, ISBN 978-83-240-0896-4 .
• JoannaJ. Tofilska JoannaJ., Giszowiec. Monografia historyczna, Katowice: Muzeum Historii Katowic, 2016, ISBN 978-83-64356-19-3 .