Gospodarka Malty

Gospodarka Malty

© Rolf Krahl / CC BY 4.0 (via Wikimedia Commons) Dzielnica przemysłowa Valletty
Informacje ogólne
Waluta	euro
Bank centralny	Central Bank of Malta
Rok podatkowy	rok kalendarzowy
Organizacje gospodarcze	UE, OECD, WTO
Dane statystyczne
PKB (nominalny)	US$ 10,46 mld (2015)
PKB (ważony PSN)	US$ 16,32 mld (2016)
PKB per capita	US$ 37 900 (2016)
Wzrost PKB	4,1% (2016)
Struktura PKB	usługi (87,2%), przemysł (11,4%), rolnictwo (1,4%) (2015)
Inflacja	0,2% (2021)[1]
Wymiana handlowa
Eksport	US$ 2,915 mld (2015)
Towary eksportowane	maszyny, paliwa i pochodne ropy naftowej, produkty farmaceutyczne, książki i gazety, produkty przemysłu lotniczego, zabawki i sprzęt sportowy
Główni partnerzy	Niemcy (13,3%), Francja (10,2%), Hongkong (7,4%), Singapur (7,3%), Wielka Brytania (6,4%), Stany Zjednoczone (5,8%), Włochy (5,6%), Japonia (4,7%) (2015)
Import	US$ 4,479 mld (2016)
Towary importowane	paliwa i produkty ropopochodne, maszyny, produkty przemysłu lotniczego, tworzywa sztuczne i towary średnio przetworzone, pojazdy i części zamienne
Główni partnerzy	Włochy (23%), Holandia (8,4%), Wielka Brytania (7,5%), Niemcy (6,8%), Kanada (6,1%), Chiny (4,1%), Francja (4%) (2015)
Zatrudnienie
Siła robocza	201 600 (2016)
Struktura zatrudnienia	usługi (80%), przemysł (18,3%) rolnictwo (1,7%) (2015)
Stopa bezrobocia	3,5% (2019)
Wskaźniki jakości życia
Ludność poniżej progu ubóstwa	15,9% (2014)
Współczynnik Giniego	27,7 (2014)
Wskaźnik rozwoju społecznego	0.829 – bardzo wysoko rozwinięty (2013)[2]
Finanse publiczne
Dług publiczny	62,6% PKB (2016)
Deficyt budżetowy	-1,1% PKB (2016)
Przychody budżetowe	US$ 4,288 mld (2016)
Wydatki budżetowe	US$ 4,401 mld (2016)

Gospodarka Malty należy do najmniejszych na świecie pod względem wyników makroekonomicznych^[3]. Opiera się przede wszystkim na wykorzystywaniu dogodnego położenia geograficznego i wysokiej produktywności siły roboczej. Głównymi gałęziami gospodarki są handel zagraniczny, produkcja (głównie elektroniki), usługi finansowe i turystyka^[4].

Malta jest krajem rozwiniętym^[5][6] o bardzo wysokim wskaźniku rozwoju społecznego^[2], dobrej jakości życia (w rankingu plasuje się pomiędzy Niemcami, Słowenią a Wielką Brytanią)^[7] i wysokim wskaźniku zadowolenia z życia (14 miejsce na świecie)^[8][9].

Jest członkiem Unii Europejskiej oraz kilkunastu organizacji międzynarodowych, w tym ONZ, NATO, OBWE i Wspólnoty Narodów. Obowiązującą walutą jest euro. Językami urzędowymi są maltański i angielski.

Średnie dochody w 2010 roku wynosiły 21 446 euro na osobę, czyli blisko 5000 euro poniżej europejskiej średniej^[10]. Rozwojowi gospodarczemu sprzyja jednak fakt, że stawki podatków od osób fizycznych obowiązujące na Malcie należą do najniższych w Unii Europejskiej^[10]. Stopa opodatkowania spółek na Malcie wynosi 35%; jednak zwrot wynosi zwykle równowartość 6/7 zapłaconego podatku, co daje średnią stawkę podatkową w wysokości 5%^[11]. Bezrobocie na Malcie w listopadzie 2019 roku wynosiło 3,5%^[12] (w 2016 roku wynosiło 4,6%^[13]). Inflacja w połowie 2021 była na poziomie 0,2%, jest to drugi najlepszy wynik w Unii Europejskiej^[1].

Malta Stock Exchange to maltańska giełda papierów wartościowych^[14], będąca członkiem Światowej Federacji Giełd skupiającej najbardziej rozwinięte giełdy świata^[15].

Głównym ośrodkiem targowo-wystawienniczym jest Malta Fairs & Conventions Centre(ang.).

Malta jest drugim najbezpieczniejszym państwem na świecie, jeśli chodzi o prawdopodobieństwo wystąpienia klęski żywiołowej^[16][17], a także jednym z najbezpieczniejszych państw dla turystów^[18][19]. Malta została uznana jako drugie najlepsze państwo na świecie dla osiedlenia^[20] oraz dziesiąte na świecie miejsce na emeryturę w rankingu International Living 2017^[21][22] oraz 13 miejsce w rankingu Global Finance(ang.) 2018^[23].

Na Malcie funkcjonuje Międzynarodowy Instytut Prawa Morskiego(ang.) (ang. International Maritime Law Institute) – agencja ONZ oraz Międzynarodowy Instytut Sprawiedliwości i Praworządności(ang.) (ang. International Institute for Justice and the Rule of Law).

Historia

Tradycyjnie dwiema najważniejszymi gałęziami gospodarki były produkcja tekstyliów oraz przemysł stoczniowy^[4]. Do lat 60. XX wieku jednym z filarów maltańskiej gospodarki była stała obecność baz Royal Navy na wyspie^[24]. Jednak już od lat 50. brytyjska armia i marynarka wojenna zaczęły opuszczać kolejne bazy wojskowe^[24]. Po uzyskaniu przez kraj niepodległości w 1963 i w miarę postępowania globalizacji, produkcja stoczniowa i przemysł lekki stały się nieopłacalne^[4].

Od lat 70. XX wieku kolejne rządy wykorzystują dobrą znajomość języka angielskiego wśród obywateli i wysokie kwalifikacje lokalnej siły roboczej do przeorientowania gospodarki w stronę bardziej zyskownych przedsięwzięć, przede wszystkim w branży turystycznej i produkcji półprzewodników^[4]. Początkowo rząd maltański silnie stymulował gospodarkę za pomocą inwestycji bezpośrednich, interwencjonizmu państwowego oraz finansowania dużych przedsiębiorstw należących do skarbu^[24]. W końcu lat 90. nastąpiła prywatyzacja wielu państwowych firm i od tego czasu Malta przeszła w całości na model gospodarki rynkowej^[24]. Finałem zmian prawnych i organizacyjnych było wstąpienie Malty do Unii Europejskiej w 2004 roku^[24].

Produkt krajowy brutto

W okresie ostatnich 12 lat (2005-2016), produkt krajowy brutto (PKB) na Malcie wzrósł o 92,5%, od 5.142.100.000 euro (5.142 mln euro / 5,1 mld euro) do 9.898.000.000 euro (9.898 mln euro / 9,9 mld euro)^[25].

W okresie ostatnich 12 lat (2005-2016), produkt krajowy brutto (PKB) na osobę (per capita) na Malcie wzrósł o 78,7%, od €12.700 do €22.700^[25].

Zatrudnienie

Bezrobocie na Malcie we wrześniu 2020 roku wynosiło 4,0%^[26][27] (w 2016 roku wynosiło 4,6%^[13]).

Zarobki

Średnie dochody w 2010 roku wynosiły 21 446 euro na osobę, czyli blisko 5000 euro poniżej europejskiej średniej^[10]. Rozwojowi gospodarczemu sprzyja jednak fakt, że stawki podatków od osób fizycznych obowiązujące na Malcie należą do najniższych w Unii Europejskiej^[10]. Stopa opodatkowania spółek na Malcie wynosi 35%; jednak zwrot wynosi zwykle równowartość 6/7 zapłaconego podatku, co daje średnią stawkę podatkową w wysokości 5%^[11].

W 2019 roku, średni dochód rozporządzalny gospodarstwa domowego był najwyższy w statystycznym dystrykcie zachodnim(ang.) i wynosił 32 754 euro, a najniższy w dystrykcie Gozo i Comino (22 867 euro). Wydatki per capita na tzw. „wybrane świadczenia” były najwyższe w Mdinie, Florianie, Santa Luċija i Vittoriosie. W tych miejscowościach wydatki na mieszkańca w każdym z nich przekroczyły 2000 euro. Tymczasem w Mellieħa, Munxar, Marsascala, St. Paul's Bay, Pembroke, Swieqi i Mtarfa takie wydatki na mieszkańca wynosiły mniej niż 900 euro. NSO stwierdziło, że wzrosty odnotowano we wszystkich gałęziach przemysłu w regionie Malty, z wyjątkiem rolnictwa, leśnictwa, rybołówstwa i nieruchomości^[28].

Turystyka

Liczba turystów

W 2010 roku Maltę odwiedziło ponad 1,34 mln turystów^[29], w 2011 roku – ponad 1,42 mln turystów, natomiast w 2012 roku – 1,45 mln turystów^[30]. W 2013 roku kraj ten odwiedziło prawie 1,6 mln turystów (9,6% więcej niż w roku poprzednim), generując dla niego przychody na poziomie 1,4 mld dolarów^[31]. Na podstawie danych maltańskiego urzędu statystycznego – National Statistics Office Malta, w 2014 roku Maltę odwiedziło prawie 1,7 mln turystów (6,8% więcej niż w roku poprzednim)^[32]. W 2015 roku Maltę odwiedziło 1,8 mln turystów (6% więcej niż w roku poprzednim)^[33], generując dla niej przychody na poziomie 1,4 mld dolarów^[34]. W 2016 roku Maltę odwiedziło prawie 2 miliony turystów^[35], natomiast w 2017 roku – 2,3 mln turystów (15,7% więcej niż w roku poprzednim), generując przychody na poziomie 1,7 mld dolarów^[36]. W 2018 roku kraj ten odwiedziło 2,6 mln turystów (14,3% więcej niż w roku poprzednim)^[29] natomiast w 2019 roku kraj ten odwiedziło ponad 2,7 mln turystów (5,9% więcej niż w roku poprzednim), generując dla niego przychody na poziomie 1,9 mld dolarów^[37]. Z powodu kryzysu spowodowanego przez COVID-19, w 2020 roku Maltę odwiedziło 658 567 turystów, o 76,1% mniej niż w 2019 roku^[38].

    Liczba turystów w latach 2010–2020.
    Źródło: Światowa Organizacja Turystyki, National Statistics Office Malta

Statystyki roczne

Szczegółowe statystyki roczne^[39]:

Statystyki miesięczne

Szczegółowe statystyki miesięczne z 2015 roku^[39]:

Turyści według państw

Państwo[52]	2016	2017	2018	2019	2020 (Covid-19)
Wielka Brytania	559 987	560 893	640 570	649 624	135 944
Włochy	315 223	363 668	390 607	392 995	93 997
Niemcy	156 786	193 033	226 966	211 546	72 470
Francja	144 804	176 371	213,299	239 140	70 875
Hiszpania	55 023	75 511	99 046	116 295	27 480
Polska	70 563	89,335	96,362	104 228	40 647
Belgia	41 759	73 429	70,191	70,886	19 015
Holandia	52,642	64 000	57 355	59 528	14 702
Irlandia	33 175	36 177	40 721	53 089	13 164
Stany Zjednoczone	26 454	35 758	47 170	50 525	8 612
Szwajcaria	40 504	44 065	45 572	48 954	9 794
Australia	32 611	35 875	45 859	49 807	2 806
Austria	24 319	29 624	39 029	33 251	11 667
Węgry	20 998	26 875	28 394	37 576	9 683
Skandynawia[53]	123 963	135 273	128 320	124 411	18 271
Pozostali	267 126	333 951	429 334	511 025	109 461

Finanse

Widok na wieżowiec Portomaso Business Tower

Malta m.in. ze względu na stabilność polityczną i gospodarczą, obecność wykwalifikowanej siły roboczej, strategiczne położenie geograficzne – w Europie, na szlaku do Afryki i Azji oraz biegłą znajomość języka angielskiego przez mieszkańców stała się międzynarodowo uznanym centrum finansowym^[11][54]. W rankingu dotyczącym globalnych centrów finansowych – Global Financial Centres Index 2020, Malta uplasowała się na 73 miejscu wśród miast świata^[55].

Bankowość

System bankowy kraju jest silnie skoncentrowany: na wyspie działają jedynie cztery banki komercyjne, dwa z nich obsługują przeszło 90% wszystkich kredytów i rachunków oszczędnościowych Maltańczyków^[4][64]. 1 stycznia 2008 Malta przystąpiła do strefy euro, tym samym Lira maltańska została zastąpiona przez wspólną europejską walutę^[65]. Bankiem Centralnym Malty jest Central Bank of Malta.

Głównymi bankami komercyjnymi na Malcie są HSBC Bank Malta(ang.) oraz Bank of Valletta(ang.). Innymi bankami są: APS Bank(ang.), FCM Bank Limited(ang.), Lombard Bank(ang.), MeDirect Bank Malta(ang.) oraz szereg mniejszych banków(ang.).

Handel zagraniczny

Przemysł produkcyjny

Przemysł filmowy

Na Malcie rozwija się międzynarodowy przemysł filmowy^[66]. Głównym studiem filmowym jest Mediterranean Film Studios.

Przemysł hazardowy

Dragonara Casino zimą

Na Malcie rozwinął się również przemysł hazardowy. Znajduje się tu kilka kasyn, największe to Oracle Casino, Portomaso Casino oraz Dragonara Casino^[67][68] oraz szereg hazardowych portali internetowych, gier online i kasyn internetowych^[69], w tym Betsson, Vera&John, Unibet Group, Bet-at-home.com, Mr Green, Tipico.

Rolnictwo

Wskutek ograniczonych zasobów słodkiej wody maltańskie rolnictwo zaspokaja zaledwie 20 procent zapotrzebowania mieszkańców na artykuły spożywcze. Choć na Malcie większość gruntów rolnych jest w rękach prywatnych, dekolektywizacja zaowocowała silnym rozdrobnieniem własności^[70]. Ponadto większość pól uprawnych to niewielkie poletka tarasowe, uniemożliwiające szersze wykorzystanie maszyn w rolnictwie^[70]. Sporym problemem jest także brak wystarczających zasobów słodkiej wody, koniecznej do nawadniania pól uprawnych w gorącym klimacie. Z tych powodów rolnictwo na wyspie jest stosunkowo słabo rozwinięte i skupia się na produkcji ziemniaków, pomidorów i brzoskwiń^[70]. W ostatnich kilkunastu latach rośnie także produkcja wina i oliwy^[71]. Około 1,5% mieszkańców pracuje w rolnictwie^[72].

Przemysł winiarski

Czerwone wino La Valette i maltańska bruschetta

Uprawę winorośli na Malcie rozpoczęli Fenicjanie około VIII w. p.n.e^[73][74]. Nowoczesny przemysł winiarski powstał na początku XX wieku, kiedy to powstały winiarnie Marsovin i Emmanuel Delicata. Po wejściu Malty do Unii Europejskiej cła ochronne na import zostały uchylone, co zmusiło producentów do skupienia się na produkcji win jakościowych.

Popyt na wina maltańskie wzrasta. Niektóre z winiarni korzystają także z gron importowanych, by sprostać zapotrzebowaniu, a możliwość powiększania winnic jest ograniczona. Powierzchnia winnic, położonych głównie w północnych częściach wysp Malta i Gozo to ok. 500 ha^[73]. W 2004 roku na wyspach wyprodukowano 70 000 hl wina. Roczne spożycie na osobę wynosiło wtedy 10,1 litra^[75].

Wśród ponad trzydziestu szczepów uprawianych na wyspach maltańskich są m.in. plenne rodzime odmiany gellewza i mammolo (czerwone) oraz girgentina i gennarua (białe), które stanowią ok. 70% upraw^[73][76]. Od lat 70. XX wieku uprawia się odmiany międzynarodowe (rozpowszechnione na wielu kontynentach), wśród nich chardonnay, merlot, cabernet sauvignon, cabernet franc, syrah i petit verdot^[77][78]. Metodą szampańską produkuje się musujące wino Cassar de Malte.

Według szacunków aż 90% wina wytwarzanego na Malcie jest sprzedawane na miejscu^[76].

Rybołówstwo

Rybołówstwo na Malcie uprawiają głównie niewielkie, rodzinne firmy poławiające niewielkie ilości koryfen i tuńczyków na lokalne rynki^[71]. W końcu lat 80. wokół wyspy zaczęły także powstawać farmy morskie hodujące m.in. labraksy i dorady, głównie na eksport^[71]. Znaczenie akwakultury dla gospodarki Malty stale rośnie.

Energetyka

Wyspa nie posiada niemal żadnych bogactw naturalnych ani własnych źródeł energii, najwięcej energii elektrycznej dostarcza elektrownia Delimara(ang.) opalana importowaną ropą naftową^[4][79][71]. Część energii elektrycznej jest dostarczana z Włoch poprzez Malta–Sicily interconnector(ang.).

Przemysł wydobywczy

Jedną z niewielu rozwiniętych branż przemysłu wydobywczego na wyspie jest górnictwo wapienia^[71]. Luzzu oil field(ang.) to maltańskie pole naftowe.

Przemysł stoczniowy

Parki technologiczne, naukowe i przemysłowe

Na Malcie istnieje szereg parków technologicznych, naukowych oraz przemysłowych, do głównych należą SmartCity Malta(ang.) oraz kilkanaście innych. Większością tzw. Industrial Estates(ang.) zarządza przedsiębiorstwo Malta Industrial Parks^[80].

Nazwa[81]	Ilość jednostek gospodarczych	Powierzchnia (m²)	Współrzędne geograficzne	Jednostka administracyjna	Uwagi
Attard Industrial Estate	21	48 404
Bulebel Industrial Estate	108	591 381	35°51′54,9″N 14°31′27,9″E/35,865250 14,524417
Ħal Far Industrial Estate	73	1 182 566	35°48′47,7″N 14°30′49,6″E/35,813250 14,513778	Birżebbuġa	Znajduje się tu m.in. fabryka zabawek Playmobil Fun, z możliwością zwiedzania (Playmobil FunPark(ang.)), a także tor wyścigowy Hal Far Race Track.
Kirkop Industrial Estate		69 338	35°50′51,2″N 14°29′03,3″E/35,847556 14,484250
Kordin Industrial Estate	101	259 903	35°52′47,7″N 14°30′28,5″E/35,879917 14,507917
Life Sciences Park (obok San Ġwann Industrial Estate)		11 000	35°54′10,1″N 14°28′23,1″E/35,902806 14,473083
Luqa Industrial Estate	148	90 832
Marsa Industrial Estate	113	487 597	35°52′10,6″N 14°29′35,2″E/35,869611 14,493111
Mosta Technopark	27	60 300	35°54′23,2″N 14°26′09,1″E/35,906444 14,435861
Mrieħel Industrial Estate	30	99 409	35°53′26,3″N 14°27′50,1″E/35,890639 14,463917	Birkirkara	znajduje się tutaj m.in. browar Simonds Farsons Brewery. Park przemysłowy sąsiaduje z centrum biznesowym The Quad Business Centre, obejmującym 4 wysokościowce.
Safi Aviation Park		233 376
San Ġwann Industrial Estate	81	271 207	35°54′17,9″N 14°28′18,7″E/35,904972 14,471861
Ta’ Qali Crafts Village	40	105 000	35°53′25,7″N 14°25′02,9″E/35,890472 14,417472
Ta’ Dbieġi Crafts Village	28
Xewkija Industrial Estate	58	129 022	36°02′13,8″N 14°15′12,1″E/36,037167 14,253361

Emisja gazów cieplarnianych

Łączna emisja równoważnika dwutlenku węgla z Malty wyniosła w 1990 roku 2,52 Mt, z czego 2,352 Mt stanowił dwutlenek węgla. W przeliczeniu na mieszkańca emisja wyniosła wówczas 6,453 t dwutlenku węgla, a w przeliczeniu na 1 dolar PKB 411 kg. Na drugim miejscu była emisja metanu, ale w XXI w. przewyższyła ją emisja gazów fluorowanych. Po roku 1990 poziom emisji wszystkich gazów wahał się, osiągając maksymalne wartości w 1993 i 2012. W 2018 roku emisja dwutlenku węgla pochodzenia kopalnego wyniosła 1,506 Mt, a w przeliczeniu na mieszkańca 3,485 t i w przeliczeniu na 1 dolar PKB 82 kg. W emsji przez prawie cały czas największy udział miała energetyka, ale po 2014 jej udział zmalał do poziomu podobnego do emisji z transportu, która zwykle była na drugim miejscu^[82].

Innowacyjność gospodarki

Na podstawie danych Światowego Forum Ekonomicznego, gospodarka w dużej mierze oparta innowacyjności^[83], jednakże Malta przeznacza na ten cel jedynie 0,55% PKB^[84].

Wyłączna strefa ekonomiczna

Istnieją rozbieżności odnośnie do morskiej wyłącznej strefy ekonomicznej. Według raportu Komisji Europejskiej, Malta nie ustanowiła wyłącznej strefy ekonomicznej. Jednak ustanowiła szelf kontynentalny na mocy ustawy o szelfie kontynentalnym (rozdz. 194) i specjalną strefę 25 mil morskich, która jest strefą ochrony i zarządzania rybołówstwem (ang. Fisheries Conservation and Management Zone). Natomiast morze terytorialne ma powierzchnię 3976 km²^[85]. Natomiast na podstawie danych seaaroundus.org, morska wyłączna strefa ekonomiczna Malty obejmuje 55 542 km²^[86].

System emerytalny

Malta posiada publiczne i prywatne systemy emerytalne. Istnieją dwa rodzaje składek w publicznym systemie emerytalnym: pierwsza i druga klasa. Osoby zatrudnione przyczyniają się do klasy pierwszej, a osoby samozatrudnione do klasy drugiej^[87]. Warunkiem zakwalifikowania się do programu emerytalnego na Malcie jest wpłacanie składek do programu przez określony czas, w przeciwnym razie osoba nie będzie się kwalifikować do pobierania emerytury^[88]. Wiek emerytalny wynosi 62 lata, ma być stopniowo podwyższany do 65 lat do 2027 roku^[89].

Zobacz też

• Simonds Farsons Cisk
• MaltaPost
• Lista najwyższych budynków na Malcie
• Transport na Malcie

Przypisy

Bibliografia

• Economy. W: Lino Briguglio, Juliet Lodge, Andrew Scott: Western Europe 2003. Psychology Press, 2002-11-30, s. 439–448, seria: Regional Surveys of the World Series. ISBN 978-1-85743-152-0. (ang.).
• Ivan Camilieri. Maltese salaries are below the EU average but taxes among the lowest. „Times of Malta”, 17 czerwca 2012. Anthony Manduca (red. odp.). Valetta. 
• International Business Publications (autor korporacyjny): Malta Central Bank & Financial Policy Handbook. Washington, DC: International Business Publications, 2005-03-03, s. 350, seria: World Business, Investment And Government Library. ISBN 978-0-7397-3340-0. (ang.).
• Komisja Europejska (autor korporacyjny): MALTA – Energy Mix Fact Sheet. styczeń 2007, s. 2. [dostęp 2014-12-13]. (ang.).
• Tom Lansford: Political Handbook of the World 2014. SAGE Publications, 2014, s. 908. ISBN 978-1-4833-3327-4. (ang.).
• OECD (autor korporacyjny): OECD Tourism Trends and Policies 2012. OECD Publishing, 12 lipca 2012, s. 387. ISBN 978-92-64-17756-7. (ang.).
• 14: The Maltese Economy. W: Noah Tesch: Cyprus, Greece, and Malta. London: Britannica Educational Publishing, 2013-06-01, s. 200, seria: The Britannica Guide to Countries of the European Union. ISBN 978-1-61530-985-6. (ang.).