Gostyń

Gostyń

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ratusz w Gostyniu
Herb
Państwo	Polska
Województwo	wielkopolskie
Powiat	gostyński
Gmina	Gostyń
Data założenia	1275
Prawa miejskie	1278
Burmistrz	Jerzy Jakub Kulak
Powierzchnia	11,09 km²
Wysokość	90 m n.p.m.
Populacja (31.12.2019) • liczba ludności • gęstość	20 296[1] 1830 os./km²
Strefa numeracyjna	65
Kod pocztowy	63-800
Tablice rejestracyjne	PGS
Położenie na mapie gminy Gostyń Gostyń
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Gostyń
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego Gostyń
Położenie na mapie powiatu gostyńskiego Gostyń
51°53′10″N 17°00′45″E/51,886111 17,012500
TERC (TERYT)	3004024
SIMC	0954395
Urząd miejski Rynek 2 63-800 Gostyń
Strona internetowa

Gostyń – miasto w województwie wielkopolskim, siedziba powiatu, nad Kanią, położone około 60 km na południe od Poznania i siedziba gminy miejsko-wiejskiej Gostyń. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. leszczyńskiego.

Struktura powierzchni

Struktura powierzchni według danych z 31 grudnia 2003^[2]:

• użytki rolne – 52%
  • grunty orne – 41%
  • sady – 1%
  • łąki – 10%
  • pastwiska – 0%
• lasy – 1%

Miasto stanowi 1% powierzchni powiatu i 8% powierzchni gminy oraz zajmuje pod względem obszaru 495. miejsce w kraju.

Nazwa

Miejscowość ma metrykę średniowieczną. Jako miasto pod zlatynizowaną nazwą Gostina wymieniona jest w łacińskim dokumencie wydanym w Zbąszyniu w 1278 roku sygnowanym przez księcia polskiego Przemysła II^[3]. W 1295 w kronice łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. „Księdze uposażeń biskupstwa wrocławskiego”) miejscowość wymieniona jest w zlatynizowanej formie Gostyn^[4][5].

Miasto wymienione zostało w 1301 jako de Gosthina, 1305 Gosthin, 1334 circa Gostiniam, 1393 Gostin, 1482 Gostyn, 1510 Gostyn, 1580-81 Gostin oppidum, 1881 Gostyń, 1921 Gostyń. Nazwa miasta pochodzi od nazwy wsi Gostyń Stary części wsi Brzezie, na terenie której książę polski Przemysł II pozwolił lokować miasto – obecny Gostyń^[6]. Po rozbiorach Polski Prusacy używali nazwy Gostyn. W 1887 utworzono powiat Gostyń (Landkreis Gostyn).

Historia

Przemysł II, książę polski, pozwala Mikołajowi, synowi Przedpełka, sędziemu województwa poznańskiego, lokować Gostyń i Brzezie na prawie niemieckim. 1 kwietnia 1278 roku, AGAD (Archiwum Główne Akt Dawnych)

Bazylika na Świętej Górze (1675-1698) arch. Baldassare Longhena

Kopuła Bazyliki (1726-1728) arch. Pompeo Ferrari

Kościół pw. św. Małgorzaty

Budynek Urzędu Miasta i Kościół pw. Św. Ducha

Deptak

Ulica Kolejowa

Plac im. Karola Marcinkowskiego

Rondo Solidarności i budynek Sądu w Gostyniu

Pierwsza wzmianka o miejscowości Gostyń pojawiła się w źródłach w 1275. W 1278 właściciel osady, Mikołaj Przedpełkowic z rodu Łodziów, otrzymał od króla Przemysła II zgodę na lokowanie na jej miejscu miasta^[7].

W latach 1793–1807 Gostyń należał do zaboru pruskiego, następnie do Księstwa Warszawskiego, a od 1815 do Wielkiego Księstwa Poznańskiego i Prowincji Poznańskiej.

II wojna światowa

21 października 1939 Niemcy dopuścili się bestialskiego mordu na wytypowanych 30 mieszkańcach w ramach Operacji Tannenberg mającej na celu eksterminację przywódczej warstwy narodu polskiego. 4 grudnia 1939 z okolic Gostynia odbyły się pierwsze masowe Wysiedlenia Polaków z Wielkopolski^[8][9]. Pod okupacją niemiecką w 1940 wprowadzono nazwę Gostingen. 12 członków Tajnej Organizacji Wojskowej Czarny Legion zostało osądzonych i straconych w Dreźnie^[10].

Zabytki

• Bazylika na Świętej Górze – jest zabytkiem ziemi gostyńskiej. Historia tego miejsca sięga XV wieku, kiedy to na Świętej Górze zbudowana została drewniana kaplica. W 1512 r. wzniesiono szachulcowy kościół pw. Nawiedzenia NMP. Obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem ofiarowany został kościołowi w 1542 roku. Stał się on głównym przedmiotem kultu i pielgrzymek. O prawo osiedlenia się na Głogówku ubiegały się różne zakony: dominikanie, reformaci i bernardyni. Za sprawą Adama Konarzewskiego, czciciela św. Filipa Neri, w 1668 r. rozpoczęła działalność pierwsza na polskiej ziemi Kongregacja Oratorium. Wkrótce zbudowany został drewniany klasztor. Obiekt barokowy, zbudowany został – na wzór bazyliki Santa Maria della Salute w Wenecji – w latach 1675–1698 według projektu włoskiego architekta Baltazara Longheny. Przy budowie współpracowali architekci włoscy Jan i Jerzy Catenazzi. Fundatorami kościoła z przeznaczeniem dla zakonu filipinów była rodzina Konarzewskich. Kopuła z latarnią dobudowana została w latach 1726–1728 przez Pompeo Ferrariego przy współpracy Jana Adama Stiera. Wnętrze kopuły pokryte jest piękną polichromią Jerzego Wilhelma Neunhertza z 1746 roku. Również według projektu Ferrariego zbudowano w latach 1732–1736 budynki klasztorne.Obecnie kościół świętogórski znajduje się pod opieką Kongregacji Oratorium św. Filipa Neri, czyli księży filipinów, zwanych też oratorianami. Ma tu swoją siedzibę przełożony domu zakonnego – Superior. Tę funkcję pełni obecnie ks. Marek Dudek.
• Kościół pw. św. Małgorzaty – Najstarszy zabytek Gostynia. Świątynia istniała prawdopodobnie już w końcu XIII wieku, w dokumentach parafia wymieniona została w 1310 roku. Obiekt zbudowany jako świątynia jednonawowa w latach 1418–1436, została w drugiej połowie XV wieku powiększona przez dobudowanie nawbocznych oraz prezbiterium. Dalsza rozbudowa nastąpiła w XVI w. – dobudowano wówczas: wieżę, kruchtę i kaplicę św. Anny. Kościół obecnie jest okazałą budowlą późnogotycką, trójnawową, z węższym prezbiterium. Dziedziniec przykościelny otoczony jest murem z bramą z XVIII w. Wyposażenie kościoła jest bogate i różnorodne. Pośrodku ołtarza głównego pochodzącego z ok. 1640 roku znajduje się cenny obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem, dzieło szkoły flamandzkiej z ok. 1683 r. Przy bocznych ścianach prezbiterium stalle – po prawej późnogotyckie z 1514 r., po lewej późnorenesansowe z XVII w.
• Kościół pw. św. Ducha – Powstał 1907-1909 w stylu neorenesansowym jako świątynia protestancka. Po II wojnie światowej zaadaptowany na parafialny kościół rzymskokatolicki. W jednonawowym wnętrzu na uwagę zasługuje nowoczesny ołtarz główny. Na ścianie frontowej widnieje tablica upamiętniająca ks. Franciszka Olejniczaka – inicjatora budowy nowego gmachu gimnazjum gostyńskiego.
• Ratusz Miejski – Obecny kształt nadano mu w latach 1910–1912, wielokrotnie był przebudowywany. Na frontowej ścianie znajduje się tablica ku pamięci ofiar terroru hitlerowskiego z napisem „Stąd wyszli na szaniec śmierci, by nam dać zwycięstwo, bohaterowie nasi najdrożsi. 21.X.1939 r.” Ratusz jest siedzibą Urzędu Miejskiego w Gostyniu. Obok ratusza w perspektywie ul. Zamkowej – widok na Górę Zamkową.
• Siedziba Starostwa Powiatowego i Urzędu Miejskiego – Wybudowany w drugiej połowie XIX w. z przeznaczeniem na siedzibę starostwa. Wygląd obecny pochodzi z okresu przebudowy w latach 1910–1912. Ściany wykonane z nietynkowanych, czerwonych cegieł ceramicznych ozdobione są detalami tynkarskimi. W okresie dwudziestolecia międzywojennego budynek nie zmienił swej roli. Obecnie jest siedzibą władz powiatowych i gminnych.
• Liceum Ogólnokształcące – Budowę rozpoczęto w 1921 według projektu Lucjana Michałowskiego z inicjatywy ks. Franciszka Olejniczaka, było pomnikiem – wotum wdzięczności za odzyskanie niepodległości w 1919. Wiele prac wykonano w czynie społecznym. Gimnazjum oddano w 1924. W czasie okupacji mieściły się w nim koszary. W 1945 eksplozja nagromadzonych materiałów wybuchowych zniszczyła budynek, który odbudowano po II wojnie światowej (również z inicjatywy ks. Olejniczaka). Obecnie znajduje się tu Zespół Szkół Ogólnokształcących, w którego skład wchodzą: liceum ogólnokształcące oraz liceum dla dorosłych.
• pozostałości gródka rycerskiego na wschodnim skraju średniowiecznego miasta lokacyjnego, przy podmokłej niegdyś dolinie rzeczki Kani. Gródek był dawną siedzibą rodów rycerskich, które posiadały Gostyń. Kopiec został silnie przekształcony z powodu postawienia na nich kolejno dwóch pomników – pierwszego w 1905 r., i drugiego w okresie powojennym^[11].
• Strzelnica – Obecnie sala koncertowa Państwowej Szkoły Muzycznej I Stopnia.

Demografia

Dane z 31 grudnia 2003^[2]:

Dane za I półrocze 2018 roku^[12]:

• Piramida wieku mieszkańców Gostynia w 2014 roku^[13].

Gospodarka

Huta szkła Ardagh Glass Gostyń

Na południe od centrum miasta, w sąsiedztwie istniejących już dużych zakładów produkcyjnych i obiektów handlowo-usługowych, uruchomiono gostyńską strefę przemysłową. Jej nazwa pochodzi od leżącej nieopodal wioski. Do tej pory sprzedano tam ponad 20 hektarów gruntów. Trwa przytowywanie do aktywizacji kolejnych 10 ha. Docelowo strefa zajmować będzie powierzchnię blisko 50 ha. Firmy prowadzące działalność w strefie mogą ubiegać się o pięcioletnie zwolnienie z podatku od czasu uruchomienia działalności. W strefie zainwestowali m.in.: WIX-Filtron Sp. z o.o., Netbox Polska Sp. z o.o., Convert Paper, Malarnia Proszkowa Jamal Krzysztof Zaremba, Fabryka Styropianu Arbet Sp. j., Smalco, Zakłady Mięsne Łagrom Sp. z o.o., Firma Borowczyk MBZ Ubojnia Królików, Wald, Kartonex, Alwa A.Z. Wabiński Sp. j.., DAVI Sp. z o.o.

Transport

Szlaki komunikacyjne:

• Droga krajowa nr 12: Dorohusk – Lublin – Puławy – Radom – Kalisz – Jarocin – Gostyń – Leszno – Głogów – Żagań – Łęknica
• Droga wojewódzka nr 434: Łubowo – Kostrzyn – Kórnik – Śrem – Dolsk – Gostyń – Rawicz
• linia kolejowa: Leszno – Gostyń – Jarocin

Oświata

Przedszkola i szkoły w Gostyniu^[14]:

• Przedszkola
  • Przedszkole Miejskie nr 1, ul. Wrocławska 255;
  • Przedszkole Miejskie nr 4, ul. Starogostyńska 9;
  • Przedszkole Miejskie nr 5 im. Kubusia Puchatka, ul. Mostowa 9;
  • Przedszkole Miejskie nr 7, ul. Mostowa 10;
  • Przedszkole Niepubliczne „Zielona Zatoka”;
  • Przedszkole Niepubliczne Sióstr Służebniczek, ul. Jana Pawła II;
  • Przedszkole Niepubliczne „Bajka”, ul. Jana Pawła II 11;
  • Przedszkole Niepubliczne „Jedność”, ul. Górna 1A.
• Szkoły podstawowe
  • Szkoła Podstawowa nr 1 z Oddziałami Integracyjnymi im. Czarnego Legionu, ul. Stanisława Helsztyńskiego 8;
  • Szkoła Podstawowa nr 2 im. gen. Tadeusza Kutrzeby, ul. Wrocławska 264;
  • Szkoła Podstawowa nr 3 z Oddziałami Dwujęzycznymi, ul. Hutnika 3;
  • Szkoła Podstawowa nr 5 im. ks. Franciszka Olejniczaka, ul. Graniczna 1.
• Gimnazja – zlikwidowane w związku z reformą systemu oświaty wdrożonej w dniu 1 września 2017 r.
  • Gimnazjum nr 1 im. Mistrzów Sportu, ul. Kościelna 4. (od 1.09.1999 r. do 31.08.2017 r.);
  • Gimnazjum nr 2 im. Marii Skłodowskiej-Curie, ul. Hutnika 3 (od 1.09.1999 r. do 31.08.2017 r.);
• Szkoły ponadpodstawowe (do 31 sierpnia 2017 r. ponadgimnazjalne)
  • Zespół Szkół Zawodowych im. Powstańców Wielkopolskich, ul. Tuwima 44; i ul. Poznańska 1b
  • Zespół Szkół Ogólnokształcących im. Ziemi Gostyńskiej, ul. Wrocławska 10.
• Uczelnie
  • Uniwersytet Trzeciego Wieku^[15][16]

Kultura

Instytucje muzyczne i kulturalne

Państwowa Szkoła Muzyczna I Stopnia im. Józefa Zeidlera

• Państwowa Szkoła Muzyczna I Stopnia im. Józefa Zeidlera
• Gostyński Ośrodek Kultury „Hutnik”
• Kino „Pod Kopułą”
• Stowarzyszenie Kulturalne Orkiestra Dęta Miasta i Gminy Gostyń
• Klub Fantastyki „Kopuła Zapomnienia”
• Stowarzyszenie Miłośników Muzyki Świętogórskiej im. Józefa Zeidlera^[17]

Muzea

• Muzeum w Gostyniu – mieści się przy ul. Kościelnej 5. Działy etnograficzny i historyczny zawierają eksponaty dotyczące miasta i okolic.
• Prywatne Muzeum Automobilizmu Jana Pedy – muzeum mechanika samochodowego, uczestnika rajdów i miłośnika automobilizmu kolekcjonującego stare auta.

Sport

• W Gostyniu działał klub piłkarski „MKS Kania Gostyń”, w którego barwach grał między innymi: Andrzej Juskowiak, były reprezentant Polski.

Oraz inne kluby:

• Klub Sportowy „START” – kręgle
• TKKF Tęcza Gostyń – sekcja Karate Shotokan i Kulturystyki
• UKS Kaniasiatka – siatkówka
• KKS Gostyń – klub kolarski
• Gostyński Klub Rowerowy – klub kolarski
• Klub Strzelectwa Sportowego LOK „VIS”
• UKS Jedynka Gostyń – lekkoatletyka
• Sportowy Klub Taekwon-do TIGER (taekwon-do ITF i kickboxing). Sekcja klubu działa od 2009 roku. Od 2013 r. sekcja weszła w skład KS „TIGER WIELKOPOLSKA” TAEKWONDO
• Klub Sportowy Sporty Walki Gostyń

Wspólnoty wyznaniowe

• Miejscowe parafie rzymskokatolickie należą do dekanatu gostyńskiego:
  • Ducha Świętego i Najświętszego Serca Pana Jezusa
  • bł. Edmunda Bojanowskiego
  • św. Małgorzaty
• Świadkowie Jehowy:
  • zbór Gostyń z Salą Królestwa^[18].

Ludzie urodzeni w Gostyniu

Miasta partnerskie

• Drezno, Niemcy^[19],
• Steinach, Niemcy^[20],
• Rouen, Francja^[21],
• Ķekava, Łotwa^[22],
• Ettelbruck, Luksemburg

Zobacz też

• Cmentarz żydowski w Gostyniu

Przypisy

Bibliografia

• Kazimierz Rymut: Nazwy miejscowe Polski, t. III, E-I, hasło „Gostyń (3)”. Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN, 1997, s. 269. ISBN 83-87795-45-3.

Linki zewnętrzne

• Gostyń, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 747 .
• Gostyń, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 526 .
• Archiwalne widoki miejscowości w bibliotece Polona