Goszków

Goszków

wieś
Państwo	Polska
Województwo	zachodniopomorskie
Powiat	gryfiński
Gmina	Mieszkowice
Wysokość	59 m n.p.m.
Liczba ludności (2010)	225
Strefa numeracyjna	91
Kod pocztowy	74-505
Tablice rejestracyjne	ZGR
SIMC	0779199
Położenie na mapie gminy Mieszkowice Goszków
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Goszków
Położenie na mapie województwa zachodniopomorskiego Goszków
Położenie na mapie powiatu gryfińskiego Goszków
52°50′43″N 14°30′11″E/52,845278 14,503056

Goszków (do 1945 niem. Gossow) – wieś w Polsce położona w województwie zachodniopomorskim, w powiecie gryfińskim, w gminie Mieszkowice. Według danych z 2010 liczyła 225 mieszkańców.

Wieś założona na planie owalnicy, od ok. 1250 znajdowała się na terytorium powstałej Nowej Marchii. Wzmiankowana po raz pierwszy w 1333, była następnie w posiadaniu wielu rodów szlacheckich, z których najdłużej we władaniu von Sydowów (1472–1756) i von Levetzow (1791-1945). Od 1945 leży na terytorium Polski.

W miejscowości znajduje się granitowy kościół salowy zbudowany w 2 połowie XIII w., z neogotycką ceglaną wieżą zachodnią z 1893, zespół folwarczny z XIX w. oraz krajobrazowy park podworski, założony w XVIII w.

Położenie

Wieś znajduje się 7 km na północ od Mieszkowic i 45 km na południe od Gryfina.

Zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym Polski według Kondrackiego teren, na którym położony jest Goszków należy do prowincji Nizina Środkowoeuropejska, podprowincji Pojezierza Południowobałtyckiego, makroregionu Pojezierze Południowopomorskie oraz w końcowej klasyfikacji do mezoregionu Równina Gorzowska.

Typ i układ przestrzenny

Wieś posiada czytelny układ owalnicowy, jej zabudowę stanowią przeważnie zagrody trzybudynkowe, z kalenicowo lokowanymi chałupami oraz stodołami w głębi parceli. W zachodniej części wsi oraz przy drodze do Wierzchlasu zlokalizowano zespół mniejszych zagród dwubudynkowych o płytkich działkach siedliskowych.

Kościół św. Jana Chrzciciela w Goszkowie

Toponimia

Pierwotna nazwa pochodzi prawdopodobnie od nazwy osobowej *Gost, z sufiksem -ów, która to znajduje się jako drugi człon w imieniu Dobrogost (Nałęcz z Szamotuł), będącego lennikiem ze wsi przed 1333.

Nazwa na przestrzeni wieków: Gostow 1333; Gossow 1337; Gossowe 1338; Gossaw 1393; Gosszo 1441; Gusso, Gossou, Gossaw 1491; Gossow 1833; Gossow do 1945^[1].

Historia

• VIII-poł. X w. – na obszarze w widłach Odry i dolnej Warty krzyżują się prądy osadnicze z Wielkopolski, Pomorza i ziemi lubuskiej (Dolnych Łużyc). Brak wśród historyków zgody co do przynależności plemiennej tego terytorium, zatem za częścią badaczy przyjmuje się, iż wpływ plemienia Lubuszan sięgał na północy do Myśliborza, po czym w kierunku Pomorza znajdowały się tereny zamieszkane przez plemię Pyrzyczan. Mieszkańcy zajmowali się głównie gospodarką rolniczo-hodowlaną.
• 960–972 – książę Mieszko I opanowuje tereny nadodrzańskie, obejmujące obręb późniejszej kasztelani cedyńskiej, ziemię kiniecką i kostrzyńską^[2]
• 1005 (lub 1007) – Polska traci zwierzchność nad Pomorzem^[3], w tym również nad terytorium w widłach Odry i dolnej Warty.
• 1112-1116 – w wyniku wyprawy Bolesława Krzywoustego, Pomorze Zachodnie uznaje zwierzchność lenną Polski
• Pocz. XIII w. – obszar na północ od linii Noteci-dolnej Warty i zachód od Gwdy w dorzeczu Myśli, Drawy, środkowej Iny, stanowi część składową księstwa pomorskiego; w niewyjaśnionych okolicznościach zostaje przejęty przez księcia wielkopolskiego Władysława Laskonogiego, a następnie jego bratanka, Władysława Odonica^[4]
• 1250 – margrabiowie brandenburscy z dynastii Askańczyków rozpoczynają ekspansję na wschód od Odry; z zajmowanych kolejno obszarów powstaje z czasem Nowa Marchia
• 2 poł. XIII w. – we wsi zbudowano kościół salowy, bez chóru i wieży zachodniej
• 1320-1323 – po wygaśnięciu dynastii askańskiej, Nowa Marchia przejściowo przechodzi we władanie książąt pomorskich
• 1323 – władzę w Nowej Marchii obejmują Wittelsbachowie
• 1.10.1333 – pierwsza wzmianka pod nazwą Goscow (Gostow); margrabia Ludwik Starszy nadaje w lenno Henningowi de Liebenow i jego spadkobiercom 41 łanów należących do Dobergosta (von Santzkow; Dobrogost Nałęcz z Szamotuł) z zastrzeżeniem, iż ten ma prawa wykupu za 200 marek brandenburskich w srebrze oraz prawo patronatu nad kościołem; Henning de Liebenow pewnie wkrótce utracił lenno, nie jest bowiem więcej tutaj wspominany^[5][6]
• 1337 – wzmianka w księdze ziemskiej margrabiego brandenburskiego Ludwika Starszego pod nazwą Gossow (w ziemi mieszkowickiej): Gossow LXIIII, dos IIII, Noppin habet ibidem seruicium, pactus I talentum^[7] – wieś liczy 64 łany, wolne od ciężarów podatkowych są 4 łany parafialne (dos), lennikiem zobowiązanym do służby konnej jest Noppin (von Oppen), pakt (pactus) płacony rycerstwu przez chłopów wynosi 1 talent (czyli 20 szylingów)
• 12.10.1338 – margrabia Ludwik Starszy nadaje w lenno wsie Goszków (Gossow) i Buchholz (nieznana wieś w okolicach Barnówka, w 1345 przekazana joannitom^[8]) Betkinowi von der Ost i jego szwagrowi Dobergastowi von Santzkow (Dobrogost Nałęcz z Szamotuł; „stenuo militi Betkino de Ost necnon strenuo viro Dobergast de Santzkowe eiusdem sororio”)^[9][10][5]
• 9.03.1353 – margrabia Ludwik nadaje frankfurckim mieszczanom Nicolausowi (Clausowi) i Johannowi von Nymik wieś Goszków (Gossowe) ze wszystkimi przynależnościami i prawami jakie posiadał pan na Drezdenku Betkin von der Ost^[11]
• 12.06.1353 - margrabia Ludwik Rzymski nadaje rycerzowi Henningowi Plötz i jego spadkobiercom lenno w Goszkowie po Betkinie von der Ost oraz po mieszczaninie frankfurckim Nicolausie von Nymik^[12]
• 25.08.1354 – jeden z mało znanych członków rodu von Wedel, Günter, otrzymuje wieś Goszków w lenno, z którego dobrowolnie zrezygnował Henning von Plötz^[9][13]
• 14.11.1369 – Otton i Reinekin I von Mörner wraz z kuzynem Reynekinem II otrzymują od margrabiego Ottona 20 łanów w Goszkowie, byłe dożywocie wdowy po Günterze von Wedel oraz 21 łanów opuszczonych, wraz z lennem kościelnym, dochodem 16 szefli żyta z młyna, bedą i innymi dochodami^[14]
• 30.12.1369 - margrabia Otto przekazuje Degenhardowi von Wesenberg część Goszkowa (sołectwo?) i 16 szefli żyta rocznej renty z młyna, tak jak posiadał ją wcześniej Günter von Wedel^[15]
• 23.07.1373 – margrabia Otto nadaje braciom Degenhardowi i Albertowi von Wesenberg 7 łanów we wsi, które Günter von Wedel posiadał w lenno^[16][17]

• 1402-1454/55 – ziemie Nowej Marchii pod rządami zakonu krzyżackiego
• 1472–1756 – wieś należy do rodu von Sydow; pierwszym właścicielem jest Curt von Sydow.
• 1503 – wzmianka o rodzie von Ellingen we wsi (tylko przejściowo)^[18]
• 1508 – Trzcińsko nabywa ⅓ części wsi od wójta Paula Eglingera; z tej racji miasto mogło co 3 lata wybierać sołtysa dla Goszkowa^[19][20]
• 22.08.1517 – Asmus von Schönebeck otrzymuje od margrabiego Joachima dochód z 4 łanów w Goszkowie^[21]
• 1535-1571 – za rządów Jana kostrzyńskiego Nowa Marchia staje się niezależnym państwem w ramach Świętego Cesarstwa Rzymskiego
• 1538 – margrabia Jan kostrzyński oficjalnie wprowadza na terenie Nowej Marchii luteranizm jako religię obowiązującą
• 1700 - wzmianka o wiatraku
• 1701 – powstanie Królestwa Prus
• 1718 - wzmianka o nowym młynie
• 1756 – majątek Goszków od von Sydowów nabywa Peter Ernst von Wobeser
• 1790 - wybudowany zostaje dwór
• 1791 – von Wobeser sprzedaje majątek rodzinie von Levetzow, która posiada go do 1945
• 1806-1807 – Nowa Marchia pod okupacją wojsk napoleońskich; na mocy traktatu w Tylży w dniu 12.07.1807 wojska francuskie opuszczają terytorium państwa pruskiego z wyjątkiem niektórych ważniejszych twierdz, pod warunkiem spłaty bądź zabezpieczenia nałożonej na Prusy kontrybucji wojennej.
• 1807-1811 – reformy gospodarcze Steina- Hardenberga dotyczące zniesienia poddaństwa chłopów w Prusach (najpierw w królewszczyznach, następnie w dobrach prywatnych); w zamian za uwłaszczenie dziedzic otrzymywał od chłopa odszkodowanie pieniężne, w postaci robocizny w określonym czasie lub części ziemi, przy czym to nie mogło przekroczyć połowy gospodarstwa chłopskiego
• 1815-1818 – reformy administracyjne Prus zmieniają strukturę Nowej Marchii; wieś należy do powiatu Chojna, w rejencji frankfurckiej, w prowincji brandenburskiej
• 1816 - obowiązek uwłaszczenia chłopów w Prusach ograniczono do gospodarstw sprzężajnych, tj. posiadających co najmniej dwa zwierzęta pociągowe (konie lub woły)
• 1850 - uwłaszczenie chłopów w Prusach rozszerzono na wszystkie gospodarstwa chłopskie, aczkolwiek do tego czasu wielu chłopów zostało przez panów usuniętych z ziemi lub zbankrutowało
• Poł. XIX w. – majątek w Goszkowie liczy 2069 mórg
• 1871-1918 – Nowa Marchia w ramach zjednoczonej Drugiej Rzeszy Niemieckiej
• 1893 – do kościoła dobudowano neogotycką ceglaną wieżę
• 03.02.1945 – zajęcie wsi przez 5 Armię 1 Frontu Białoruskiego
• 1945
  • wieś nie ucierpiała w wyniku działań wojennych, jedynie dwór został zniszczony, w kolejnych latach rozebrany
  • przybywają osadnicy z ukraińskiego Złoczowa
• 1946
  • powstała szkoła podstawowa
  • przybywają osadnicy z ukraińskiej Lipicy Dolnej (powiat Rohatyń), Limanowej, Nowego Sącza, Lubelszczyzny i spod Nowogródka na Wileńszczyźnie
• 1962 - wybudowano nową szkołę (tzw. „tysiąclatka”), która funkcjonowała do 1997
• 1975–1998 - miejscowość należy administracyjnie do województwa szczecińskiego

Ludność

Liczba ludności w ostatnich 3 wiekach (wieś i majątek)^{[22][23][24][25][26][27]}:

Organizacje i Instytucje

• Ochotnicza Straż Pożarna
• Koło gospodyń wiejskich

Atrakcje turystyczne

• Kościół pw. św. Jana Chrzciciela – granitowy kościół salowy zbudowany w 2 połowie XIII w., z neogotycką ceglaną wieżą zachodnią z 1893. Wewnątrz znajduje się ołtarz z początku XVII w.
• Dawny zespół folwarczny – znajduje się we wschodniej części wsi, z oficyną z 1871 i kamienno-ceglanym spichlerzem z 2 połowy XIX w.
• Park dworski – krajobrazowy, o powierzchni 12 ha, założony w XVIII w. po południowo-wschodniej stronie podwórza folwarcznego; dwór wybudowany w 1790 nie istnieje, został rozebrany po 1945; na terenie parku jezioro (3 ha); z drzewostanu wyróżnia się dąb błotny o obwodzie 280 cm; od północy park przylega do drogi z 3-rzędową aleją kasztanową o długości 300 m. Wpisany do rejestru zabytków pod numerem 916 z 02.12.1980^[28]
• We wschodniej części wsi ulokowano w latach 70. XX w. kolonię domów wielorodzinnych, stanowiących zaplecze mieszkaniowe dawnego PGR

Znane postaci

• Albert von Levetzow (1827-1903) – urodzony w Goszkowie; przewodniczący niemieckiego parlamentu w latach 1881-84 oraz 1888-1895.

Przypisy

Bibliografia

• Kreises Königsberg/Neumark. Erinnerungen an einen ostbrandenburgisches Landkreis wydawca = Westkreuz-Verlag Gmbh. Berlin/Bonn: 1996, s. 274-275. ISBN 3-929592-13-4.
• Jerzy Kosacki, Bogdan Kucharski: Pomorze Zachodnie i Środkowe. Przewodnik. Warszawa: Sport i Turystyka Muza SA, 2001, s. 337. ISBN 83-7200-583-4.
• Zmiana studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Mieszkowice. [dostęp 2011-05-28].