Goumiers

Marokański „goumier” ostrzący bagnet

Goumierzy − żołnierze oddziałów pomocniczych francuskiej Armée d'Afrique w okresie od 1908 do 1956 roku. Terminem tym określano też w czasach kolonialnych tubylczych żołnierzy oddziałów francuskich z Francuskiego Sudanu i Górnej Wolty. Goumierzy, szczególnie marokańscy, odznaczyli się jako wyjątkowo odważni bojownicy, ale również jako rabusie i gwałciciele ludności cywilnej.

Pochodzenie

Termin ten wywodzi się z magrebijskiego słowa kum (قوم), czyli „ludzie”. Z biegiem czasu przekształciło się w gumi (w języku francuskim „goumier”) i było używane dla określenia ochotników z różnych regionów Maghrebu służących w kolonialnych wojskach francuskich.

We francuskiej terminologii wojskowej słowem goum określano oddział (odpowiednik kompanii) złożony z około 200 ludzi. Trzy lub cztery goums składały się na tabor − odpowiednik batalionu. Każda goum stanowiła mieszaninę członków różnych berberyjskich plemion zamieszkujących w większości Góry Atlasu w Maroku^[1].

Na początku XX wieku goumierzy stanowili nieregularne oddziały pomocnicze francuskiej armii działające w południowej Algierii. Oddziały te walczyły pod rozkazami własnych wodzów plemiennych i były całkowicie niezależne od regimentów kawalerii (Spahi) czy piechoty (Tirailleur) francuskiej Armée d'Afrique^[2].

Maroko 1908–1934

Algierscy goumierzy zostali powołani pod broń w pierwszej fazie francuskiej interwencji w Maroku, która rozpoczęła się w 1908 roku. Po wygaśnięciu kontraktów wrócili do ojczyzny, ale korzyści płynące z posiadania tubylczych oddziałów pomocniczych były tak znaczne, że postanowiono powołać w ich miejsce ochotników z Maroka. Marokańscy goumierzy byli dowodzeni przez francuskich oficerów i początkowo przez podoficerów z Algierii, głównie z formacji spahisów i tyralierów^[3]. Jednocześnie szkolono marokańskich sous-officers.

Generał Albert D'Amade wykorzystywał te nowo-zaciągnięte oddziały do patrolowania podbitych właśnie terytoriów. Goumierów wykorzystywano także jako zwiadowców, a od roku 1911 ich oddziały weszły w skład regularnych sił. Nominalnie podlegali sułtanowi Maroka, ale w rzeczywistości stanowili część francuskich sił zbrojnych operujących w koloniach, głównie w Maroku w czasie „pacyfikacji” tego kraju.

Początkowo marokańscy goumierzy zakładali na swe tradycyjne plemienne stroje francuskie wojskowe błękitne płaszcze, ale gdy uzyskali status wojsk regularnych zrzucili je występując − aż do końca służby w armii francuskiej − w wyróżniających ich na tle innych jednostek galabijach w brunatno-szare pasy. Tworzyli jednostki piechoty i kawalerii. Ich ulubioną bronią były szable, bagnety i długie noże.

I wojna światowa

Goumierzy nie brali udziału w zmaganiach I wojny światowej pozostając na służbie w Maroku. Ich obecność pozwoliła generałowi Hubertowi Lyautey wycofać z Maroka znaczną część francuskich wojsk kolonialnych i wysłać je na front zachodni. Pozostając poza regularnymi oddziałami Armée d'Afrique, goumierzy odznaczyli się tłumiąc lokalne powstania i przekształcając w rodzaj żandarmerii, utrzymującej w ryzach lokalne plemiona górskie.

II wojna światowa

Cztery zgrupowania (nieformalne odpowiedniki oddziałów wielkości regimentów) goumierów, liczące razem około 12 000 ludzi, służyły u boku sił alianckich podczas II wojny światowej. Ich specjalnością były nocne działania rajdowe przeciw siłom nieprzyjaciela w latach 1942-1945. Goumierów używano do walk w terenach górskich, co pozwalało wykorzystywać regularne oddziały piechoty alianckiej na innych, nie tak trudnych kierunkach natarcia.

Afryka Północna 1940–1943

W maju 1940 roku z dwunastu goums utworzono 1 Posiłkowe Zgrupowanie Marokańskie (fr: 1^er Groupe de Supplétifs Marocains - 1 GSM), które zostało użyte do walki z oddziałami włoskimi w Libii. Po zawarciu rozejmu w Compiègne, goums wróciły do Maroka. By uniknąć niemieckich prób ograniczenia liczebności wojsk w Afryce Północnej podano, że goumierzy pełnią służbę policyjną utrzymując porządek w koloniach i strzegąc ich granic^[4].

1 GSM walczyło na froncie tunezyjskim od grudnia 1942 roku, a w styczniu 1943 dołączyło do niego 2 GSM.

Dowódca 15 Grupy Armii, brytyjski generał Harold Alexander, uważał marokańskich goumierów za „wspaniałych wojowników” i użył ich do zdobycia Bizerty i Tunisu: By wesprzeć (naszych żołnierzy) dałem im marokańskich goumierów, którzy byli doświadczonymi góralami i wspaniałymi wojownikami^[5].

Po zakończeniu kampanii tunezyjskiej Francuzi utworzyli dwa dodatkowe zgrupowania i przemianowali je na Groupement de Tabors Marocains (GTM). Każde zgrupowanie składało się z kompanii dowodzenia i trzech taborów (trzykompanijnych batalionów). Tabor miał na uzbrojeniu cztery moździerze 81 mm i 891 ludzi na stanie. Każdy goum to 210 ludzi, jeden 60-mm moździerz, dwa lekkie karabiny maszynowe i siedem karabinów automatycznych^[6].

Wydzielony 14 tabor nie brał udziału w walkach w Europie, lecz pozostawał w Maroku utrzymując w szachu gotowe do wybuchu różne grupy plemienne^[4].

Front włoski 1943–1945

4 tabor uczestniczył w kampanii sycylijskiej, lądując 14 lipca 1943 roku pod Licatą jako część składowa amerykańskiej 7 Armii^[4][7]. Goumierzy 4 taboru zostali przydzieleni 27 lipca do 1 DP na stanie batalionu 26 Pułku Piechoty, którego dowództwo wypowiadało się z uznaniem o ich odwadze. Wszędzie, gdzie się pojawiali, zwyciężali, żołnierze włoscy poddawali się masowo, zaś Niemcy wycofywali w popłochu.

Kampania włoska była najsławniejszą i najbardziej kontrowersyjną kampanią w dziejach goumierów. 4 Zgrupowanie marokańskich taborów wysłano do Włoch w listopadzie 1943 roku, w styczniu 1944 roku jej śladem ruszyło 3 Zgrupowanie, a w kwietniu 1^[4].

We Włoszech alianci utknęli przed umocnieniami niemieckiej „Linii Gustawa”. W maju 1944 roku trzy zgrupowania goumierów, pod nazwą Corps de Montagne, prowadziły natarcie − jako awangarda Francuskiego Korpusu Ekspedycyjnego − w paśmie Gór Auruncyjskich, przyczyniając się w decydującym stopniu do zwycięstwa w bitwie o Monte Cassino. Zdaniem większości historyków wojskowości goumierom należy zawdzięczać otwarcie drogi do Rzymu^[8].

Podczas kampanii włoskiej straty goumierów wyniosły 3000 ludzi, z czego 600 poległo w boju^[8].

Doniesienia o gwałtach

Militarnym sukcesom goumierów we Włoszech towarzyszyły doniesienia o dokonanych przez nich zbrodniach wojennych: „...znaczną liczba Marokańczyków rozstrzelano − często bez sądu − za mordy, gwałty i rabunki popełniane przez nich w Italii. Władze francuskie próbowały znaleźć rozwiązanie wysyłając pewną liczbę berberyjskich kobiet jako markietanki towarzyszące goumierom na tyłach”^[9]. Według włoskich źródeł ponad 7000 osób zostało zgwałconych przez goumierów^[10]. Gwałty te, we Włoszech określane mianem marocchinate, popełniano wobec kobiet, ale także dzieci i mężczyzn, zwłaszcza księży. Burmistrz miasteczka Esperia (Prowincja Frosinone) informował, że 700 kobiet z liczącej 2500 osób społeczności zostało zgwałconych, a niektóre z nich tego nie przeżyły. Przypuszcza się, że również w północnym Lacjum i południowej Toskanii goumierzy gwałcili i czasem zabijali kobiety i młodych mężczyzn po wycofaniu się Niemców^[11].

Wbrew doniesieniom o „znacznej liczbie Marokańczyków” sąd polowy Francuskiego Korpusu Ekspedycyjnego kazał rozstrzelać jedynie 15 goumierów, a 54 innych skazał na ciężkie więzienie za dowiedzione akty gwałtu; nie wiadomo natomiast ilu rozstrzelano bez sądu^[12].

Zobacz też

• Bitwa o Monte Cassino

Przypisy

Bibliografia

• Edward L. Bimberg: The Moroccan Goums: Tribal Warriors in a Modern War. Westport, CT: Greenwood Press, 1999.
• Peter Caddick-Adams: Monte Cassino: Piekło dziesięciu armii. Kraków: Znak Hiryzont, 2014. ISBN 978-83-240-3004-0.
• Paul Gaujac: L'Armée de la Victoire. T. III. Paris: Charles Lavauzelle, 1985.
• Ralph A. Martins. Goumier Flanked U.S. Troops in Sicily. „Cavalry Journal”. 52, s. 30–31, wrzesień-październik 1943. 
• Matthew Parker: Monte Cassino: Opowieść o najbardziej zaciętej bitwie II wojny światowej. Poznań: Rebis, 2005. ISBN 83-7301-615-5.