Gródek (obwód lwowski)

Gródek
Городок
Ilustracja
Plac Hajdamaków
HerbFlaga
HerbFlaga
Państwo

 Ukraina

Obwód

 lwowski

Burmistrz

Roman Kuszczak

Powierzchnia

29,32 km²

Populacja (2019)
• liczba ludności
• gęstość


16 199[1]
528 os./km²

Nr kierunkowy

+380-3851

Kod pocztowy

81500-81504

Położenie na mapie obwodu lwowskiego
Mapa konturowa obwodu lwowskiego, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Gródek”
Położenie na mapie Ukrainy
Ziemia49°46′N 23°38′E/49,766667 23,633333
Strona internetowa
Portal Ukraina

Gródek (ukr. Городок, Horodok; w latach 1906–1945 Gródek Jagielloński[2][3][4]) – miasto na Ukrainie, w obwodzie lwowskim, siedziba rejonu gródeckiego, do 1945[5] w Polsce, w województwie lwowskim, siedziba powiatu gródeckiego.

Gródek leży na Płaskowyżu Tarnogrodzkim, nad Wereszycą i nad Gródeckim Stawem, około 33 km na południowy zachód od Lwowa.

W 1434 w Gródku (przynależącym wówczas do Królestwa Polskiego) zmarł król Władysław II Jagiełło[6]. Miasto królewskie położone było w XVI wieku w województwie ruskim[7].

Historia

Pierwsza wzmianka o Gródku pochodzi z 1213 roku. W 1344 lub 1345 powstał w Gródku kościół i klasztor franciszkanów. W 1372 roku została tutaj utworzona parafia katolicka. Za panowania Władysława Jagiełły miasteczko otrzymało prawo magdeburskie, stając się ośrodkiem dóbr królewskich z siedzibą starosty grodowego w zamku strzegącym strategicznego szlaku do Lwowa i jednocześnie miejscem sądu grodzkiego (XV w.)[8]. Tu 1 czerwca 1434 roku umarł król Polski i wielki książę Litwy Władysław II Jagiełło. Ciało króla zostało przewiezione do Krakowa, a serce spoczęło w miejscowym kościele franciszkanów.

1444 rok to pierwsza znana data pojawienia się Żydów w Gródku[9]. W 1550 miasto uzyskało przywilej de non tolerandis Judaeis[10].

W 1648 roku doszło do pierwszego najazdu Kozaków Chmielnickiego, miasto zostało zdobyte, a jego polska ludność wymordowana. W 1655 roku miał miejsce drugi najazd Chmielnickiego, po którym miasto spłonęło niemal zupełnie.

We wrześniu 1655 miała tu miejsce jedna z bitew wojny polsko-rosyjskiej 1654–1667, w której wielokrotnie liczniejsza armia rosyjsko-kozacka zatryumfowała nad wojskiem polsko-tatarskim dowodzonym przez hetmana koronnego Stanisława Rewerę Potockiego.

Od strony zachodniej znajdowało się przedmieście Zastawskie, od wschodu przedmieście Lwowskie i Podgaje, od południa przedmieście Czerlańskie. Istniało również „miasto żydowskie” Gnin założone w 1680 roku przez starostę Jana Gnińskiego. Był tu główny skład soli z żup ruskich. Miasto było ważnym ośrodkiem handlu i rzemiosła. W 1717 powstaje drewniany kościół św. Barbary.

Po rozbiorach Polski w 1772 roku miasto przestało być własnością prywatną i weszło w skład dóbr kameralnych rządu austriackiego, w których rękach pozostawało do 1824. Nastąpiła intensywna kolonizacja niemiecka, powstała niemiecka kolonia Vorderberg (w 1788). Austriackie władze okupacyjne zamknęły klasztor franciszkanów i urządziły w nim magazyn wojskowy. W okresie zaborów (1869) siedziba dowództwa 13. Galicyjskiego Regimentu Ułanów. W drugiej połowie XIX w. do miasta doprowadzono kolej. W 1870 roku powstała tutaj szkoła uprawy lnu.

W 1903 roku doszło do uroczystego odsłonięcia pomnika króla Władysława Jagiełły (29 września), na którego dwóch tablicach został umieszczony napis: Władysław Jagiełło – król polski i ziem krakowskiej, sandomierskiej, sieradzkiej, łęczyckiej, kujawskiej. Wielki książę litewski. Władca i dziedzic Pomorza, Rusi etc. 1386–1434. Wielkiemu królowi zmarłemu w Gródku 31 maja 1434 r. – wdzięczna ziemia gródecka.

19 listopada 1904 na cmentarzu w Gródku poświęcono krzyż pamiątkowy za poległych w powstaniu listopadowym 1831 i w powstaniu styczniowym 1863[11].

1 stycznia 1906 roku miasto zmieniło nazwę z Gródka (zwanego także Gródek Słony – od mieszczącego się tu głównego składu soli potasowej) na Gródek Jagielloński.

Budynek Sądu Powiatowego – lata 30. XX w.

W okresie I Rzeczypospolitej w Małopolsce Wschodniejwojewództwo ruskie, było siedzibą starostwa ziemi lwowskiej. Od 1918 roku siedziba powiatu w województwie lwowskim.

Gródek Jagielloński. Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego.

20 marca 1919 roku Polska kontrofensywa gen. Wacława Iwaszkiewicza przełamała front ukraiński i przywróciła łączność ze Lwowem.

W okresie II Rzeczypospolitej miasto powiatowe woj. lwowskiego. W mieście znajdowały się następujące urzędy: Komenda Powiatowa Policji, Urząd skarbowy, podatkowy i opłat, Kasa skarbowa, Urząd ewidencji katastru podatku gruntowego. Kościoły: 3 rzymskokatolickie (św. Mikołaja i św. Jana Chrzciciela), 1 greckokatolicki (pw. Zwiastowania Matki Bożej) i 1 synagoga żydowska. Stowarzyszenia: cechy szewców, kowali i rzeźników. 12 gorzelń (w 1911) oraz straż ogniowa ochotnicza. W latach międzywojennych na Stawie Gródeckim urządzono „Port Ligi Morskiej i Kolonialnej”.

W okresie międzywojennym w mieście stacjonowała część 5 Dywizji Piechoty II RP.

W 1922 roku ukraińskie bojówki terrorystyczne dokonały w pobliżu Gródka Jagiellońskiego aktów sabotażu, a w 1932 roku zaatakowały zbrojnie tutejszą pocztę – 2 osoby zabito, 3 zostały ranne.

Według spisu powszechnego z 1921 miasto zamieszkiwali Polacy – 7542 osób (71,89%), Ukraińcy – 2711 (25,84%), Żydzi – 219 (2,09%), Niemcy – 15 (0,14%).

We wrześniu 1939 roku, w czasie potyczki z Niemcami, zabity został młody iwonicki narciarz wyczynowy – Stanisław Kielar. 13 września 1 niemiecka dywizja zajęła Gródek. W 1941 roku było w mieście ponad 5 tys. Żydów. Zgodnie z umową niemiecko-radziecką miasto przejęło ZSRR. Władze komunistyczne zorganizowały w mieście jeniecki obóz pracy przymusowej dla polskich żołnierzy wziętych do niewoli we wrześniu 1939 r. Obóz istniał do maja 1941 r., do wybuchu wojny III Rzeszy z ZSRR. W obozie przebywało do 150 jeńców, rozlokowanych w szopach i stajniach okalających koszary 5 Dywizji Piechoty. Żołnierze pracowali na dwie zmiany przy budowie drogi. Ci, którzy nie wykonali normy, otrzymywali połowę racji żywnościowej. W obozie dochodziło do buntów i głodówek wymierzonych przeciwko rozporządzeniom komendanta[12]. 22 czerwca 1941 Niemcy zaatakowały ZSRR i miasto ponownie zajęli Niemcy, którzy utworzyli getto dla Żydów, zlikwidowali pomnik króla Władysława Jagiełły i zniszczyli synagogę. Na cokole pozostawionym po pomniku króla Jagiełły, za przyzwoleniem niemieckich władz Ukraińcy zbudowali pomnik „Obrońców Ukrainy z 1918”, inicjatorem był ówczesny proniemiecki burmistrz, ksiądz greckokatolicki – Demczuk. Większość Żydów wywieziono do obozów pracy w Jaktorowie, Winnikach i we Lwowie – Janowskiej lub bezpośrednio do obozu koncentracyjnego w Bełżcu. W maju 1943 roku zlikwidowano getto, ostatnich jego mieszkańców rozstrzelano i pogrzebano w masowej mogile w Artyszowie. Pod koniec lipca 1944 roku Armia Czerwona zajęła Gródek.

W latach 1944–1991 miasto rejonowe obwodu lwowskiego w granicach Ukraińskiej SRR. Od 1991 miasto rejonowe na Ukrainie.

Religia

Transport

Przez miasto prowadzi droga M11, która po stronie polskiej łączy się w Medyce z drogą krajową nr 28.

Sport

W czasach II RP w mieście istniał klub piłkarski Gwiazda Gródek Jagielloński i Strzelec Gródek Jagielloński.

Ludzie związani z Gródkiem

  • Franciszek Duszeńko – polski rzeźbiarz, profesor i rektor Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych w Gdańsku Akademia Sztuk Pięknych w Gdańsku,
  • Franciszek Jaworski – polski historyk, dziennikarz, publicysta, pisarz, archiwista i kolekcjoner,
  • Tadeusz Kaniowski – polski profesor nauk medycznych, radiolog,
  • Jan Paweł Lenga – polski arcybiskup rzymskokatolicki,
  • Andrzej Lippus – burmistrz miasta (zm. 1897)[13]
  • Franciszek Bobowski – burmistrz miasta[14]
  • Józef Myśków – ksiądz katolicki, teolog, profesor Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie,
  • Stanisław Pietruski – polski lotnik wojskowy,
  • Martin Ross – aktor amerykański,
  • Jerzy Sawicki – polski prawnik, profesor uniwersytecki; karnista, znawca prawa międzynarodowego,
  • Jan Schram – polski wojskowy i samorządowiec, kapitan obserwator Wojska Polskiego II RP, burmistrz Jarosławia,
  • Hipolit Śliwiński – polski architekt, polityk i działacz niepodległościowy, poseł na Sejm Ustawodawczy oraz na Sejm I kadencji w II RP,
  • Stepan Bilak – ukraiński działacz polityczny, adwokat, poseł na Sejm II, III, IV i V kadencji w II RP, członek Centralnego Komitetu UNDO w latach 1925–1939.
  • Władysław II Jagiełło – król Polski i Litwy

Współpraca zagraniczna

Przypisy

  1. Чисельність наявного населення України на 1 січня 2019 року. Державна служба статистики України. Київ, 2019. стор. 49.
  2. Mieczysław Orłowicz: Ilustrowany przewodnik po Galicyi, Bukowinie, Spiszu, Orawie i Śląsku Cieszyńskim. Lwów: Karol Kwieciński, 1919, s. 256.
  3. Zarządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 28 lutego 1937 r. o ustaleniu urzędowych nazw miast (M.P. z 1937 r. nr 69, poz. 104).
  4. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dnia 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych. T. 13: Województwo lwowskie. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1924, s. 11.
  5. Ustawa z dnia 31 grudnia 1945 r. o ratyfikacji podpisanej w Moskwie dnia 16 sierpnia 1945 r. umowy między Rzecząpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich o polsko-radzieckiej granicy państwowej (Dz.U. z 1946 r. nr 2, poz. 5).
  6. Małgorzata Duczmal: Jagiellonowie. Leksykon biograficzny. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1996, s. 474. ISBN 83-08-02577-3.
  7. Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: Czasy Nowożytne, 21, 2008, s. 167.
  8. M. Pawlikowski, Sądownictwo grodzkie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, Strzałków 2012.
  9. Maurycy Horn, Najstarszy rejestr osiedli żydowskich w Polsce w 1507 r., w: Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego 1974, nr 3 (91), s. 14.
  10. Maurycy Horn, Żydowski ruch osadniczy w miastach Rusi Czerwonej, w: Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego, 1974, nr 2 (90), s. 11.
  11. Na prowincji. Krzyż pamiątkowy. „Kurjer Lwowski”. Nr 325, s. 3, 23 listopada 1904. 
  12. Piotr Żaroń, Obozy jeńców polskich w ZSRR w latach 1939–1941, Warszawa 1994, s. 141.
  13. Kronika. Zagadkowa śmierć. „Echo Przemyskie”, s. 3, nr 41 z 23 maja 1897. 
  14. Hof- und Staatshandbuch der Österreichisch-Ungarischen Monarchie für das Jahr 1918. Wiedeń: 1918, s. 197.

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Lviv Oblast location map.svg
Autor: RosssW, Licencja: CC BY-SA 4.0
Районы Львовской области с 17 июля 2020 года.
Городок. Церква Святого Духа.JPG
Autor: Kosar, Licencja: CC BY-SA 3.0
Church of St. Spirit.
Flag of Lviv Oblast.svg
Flag of Lviv Oblast (Ukraine).
Flag of Horodok.png
Flag of Horodok (Gródek Jagielloński,Gorodok) (Lviv Oblast Ukraine)
Gorodok, Lvivska obl., Ukraine.jpg
Autor: Sefride, Licencja: CC BY-SA 4.0
Городок, Львівска обл., Україна. Вид на вул. Перемишльську
Церква Преображення, XV ст..JPG
Autor: Kosar, Licencja: GFDL
Церква_Преображення,_XV_ст..JPG: Культові споруди м. Городок.
Церква Святого Миколая з дзвіницею (1510 р.).JPG
Autor: Kosar, Licencja: CC BY-SA 3.0
Church of St. Nicholas with a bell tower (1510). Built on the site of a wooden church of St. Nicholas of Myra. (The first mention of the church dates from the year 1655)
Gródek Jagielloński - Sąd powiatowy.jpg
Grodek Jagiellonski - Building of judgement