Gródek stożkowaty w Starych Tarnowicach

Gródek stożkowaty w Starych Tarnowicach
Symbol zabytku nr rej. C/1332/85 z 5 czerwca 1985[1][2][3]
Ilustracja
Widok gródka od północnego zachodu
Państwo

 Polska

Miejscowość

Tarnowskie Góry (Stare Tarnowice)

Adres

ok. 60 m od ul. Wyszyńskiego[4]

Typ budynku

rezydencja typu motte

Rozpoczęcie budowy

XIII-XIV wiek[1][2][5][6][7]

Zniszczono

– koniec XV wieku lub przełom XV i XVI wieku (pożar)[5]
XIX wiek (splantowanie)[8]

Pierwszy właściciel

Adam de Tarnowice (?)[9]

Kolejni właściciele

– Sventoslav/Święcisław/Świętosław[5][6][9],
– Sambor[6],
– Mikołaj i Teodor Włodkowie herbu Sulima[5][9]

Położenie na mapie Tarnowskich Gór
Mapa konturowa Tarnowskich Gór, blisko centrum po lewej na dole znajduje się punkt z opisem „Gródek stożkowaty w Starych Tarnowicach”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Gródek stożkowaty w Starych Tarnowicach”
Położenie na mapie powiatu tarnogórskiego
Mapa konturowa powiatu tarnogórskiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Gródek stożkowaty w Starych Tarnowicach”
Ziemia50°26′26,2″N 18°49′18,0″E/50,440611 18,821667

Gródek stożkowaty w Starych Tarnowicach – późnośredniowieczny gródek rycerski z XIV–XV wieku, będący pierwotną siedzibą właścicieli wsi Tarnowice, która dała początek miastu Tarnowskie Góry[10]. Jeden z nielicznych tego typu zabytków na Górnym Śląsku[1].

Obiekt jest wpisany do rejestru zabytków archeologicznych (nr rej. C/1332/85 z 5 czerwca 1985)[2], znajduje się w Gminnej Ewidencji Zabytków Miasta Tarnowskie Góry[3] oraz jako stanowisko archeologiczne figuruje w Archeologicznym Zdjęciu Polski (AZP 94-46/1, stanowisko 8)[1].

Lokalizacja

Obiekt znajduje się w dzielnicy Stare Tarnowice w zachodniej części Tarnowskich Gór, w zadrzewieniu (dawniej łąka zwana polem organisty[5]) między ulicami: Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Mieczysława Niedziałkowskiego i Repecką. W jego bezpośrednim sąsiedztwie zlokalizowany jest kościół św. Marcina z 1902 roku, zabytkowy gotycki kościół z ok. 1400 roku[11] oraz budynki parafialne[1].

Charakterystyka

Gródek ma postać owalnego kopca o wysokości około 2,7 m i średnicy podstawy 17 m w osi północ-południe oraz 13,5 m w osi wschód-zachód. Obiekt otoczony jest słabo współcześnie widoczną fosą, której pierwotna głębokość została określona na 207 cm, a szerokość na 5 m. Obecnie ma ona około 1 metra głębokości i około 5,5-6 m szerokości[5]. Całość założenia (wzniesienie wraz z fosą) zajmuje powierzchnię około 10 arów[1].

Na szczycie kopca rośnie okazała lipa drobnolistna, której wiek jest szacowany na około 300-350 lat[5]. Ma ona wysokość 20,5 m i obwód pnia 5,12 m na wysokości 1,30 m[4]. Za zabytek uchodziła już na początku XX wieku[5], natomiast oficjalnie status pomnika przyrody nadano jej po raz pierwszy w 1955 roku[12].

Badania archeologiczne

Pomnik przyrodylipa drobnolistna rosnąca na szczycie wzniesienia

Kompleksowe badania archeologiczne terenu gródka były przeprowadzone w 1983 roku przez zespół dr Heleny Malinowskiej i mgr Grażyny Góral z Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu[5][1]. Podczas tych badań potwierdzono część dotychczasowych przypuszczeń dotyczących kopca, dokonano również nowych ustaleń[13].

Jednym z nich było odkrycie faktu, iż wzgórze wskutek wcześniejszych intensywnych przeobrażeń zostało zmniejszone o ponad połowę. Splantowaniu uległa przede wszystkim środkowa i południowa część pagórka, ziemią z której częściowo została zasypana okalająca gródek fosa. Podczas prac archeologicznych wykonano dwa wykopy:

  • pierwszy o długości 16 m umożliwił odkrycie wspomnianej fosy o głębokości 207 cm, zasypanej materiałem ceramicznym z XIX wieku,
  • drugi przebiegający na zachód od pierwszego, przecinający domniemany majdan, odkrył na głębokości 120 cm spaloną konstrukcję drewnianą, polepę, kamienną podmurówkę oraz fragmenty XIV-wiecznej ceramiki (aktualnie znajdujące się w zbiorach działu archeologii Muzeum Górnośląskiego[13]).

Ostatecznie efekty przeprowadzonych badań pozwoliły jednoznacznie stwierdzić, że w objętym eksploracjami miejscu funkcjonował średniowieczny gródek stożkowaty należący do właścicieli wioski Tarnowice. Konstrukcja została zniszczona przez pożar (podczas badań archeologicznych odkryto duże ilości węgla drzewnego), co prawdopodobnie przyczyniło się do opuszczenia majątku przez Włodków i wybudowania przez nowych właścicieli, ród Wrochemów, nowej siedziby, renesansowego zamku na zachodnim krańcu wsi[5]. Według prof. Jana Drabiny dodatkowymi czynnikami przesądzającymi o stopniowym upadku gródka było założenie nowego miasta – Tarnowskich Gór – w sąsiedztwie wsi, a przede wszystkim intensywny rozwój górnictwa na jego obszarach po 1526 roku[8].

W późniejszym okresie obiekt był najprawdopodobniej wykorzystywany jako miejsce grzebalne. Świadczyć może o tym materiał kostny znaleziony podczas prac archeologicznych w 1983 roku. Istnieją dwie hipotezy wyjaśniające pochodzenie kości. Według pierwszej, popartej wpisami z księgi zgonów miejscowej parafii, są to szczątki ofiar epidemii tyfusu z 1848 roku. Z kolei druga hipoteza wiąże znalezisko z przebywającymi w tych okolicach podczas wojny trzydziestoletniej wojskami szwedzkimi. Potwierdzeniem tych przypuszczeń ma być rosnąca na szczycie pagórka lipa, która w wierzeniach Szwedów jest symbolem spokoju i której wiek (300-350 lat) uprawdopodabniałby tę hipotezę[5].

W odniesieniu do rosnącej na szczycie dawnego gródka lipy trudno również jednoznacznie wykluczyć hipotezę, iż została ona zasadzona w 1683 roku. Upamiętniałaby ona wówczas przemarsz króla Jana III Sobieskiego na odsiecz Wiednia, będąc jednym z wielu tzw. drzew Sobieskiego[5].

Przypisy

Bibliografia

  • Jan Drabina: Okręg tarnogórski przed założeniem miasta. W: Historia Tarnowskich Gór. red. Jan Drabina. Tarnowskie Góry: Muzeum w Tarnowskich Górach, 2000. ISBN 83-911508-3-6.
  • Zofia Krzykowska: Tarnowskie Góry w okresie habsburskim (1526-1763). Najstarsze zabytki sztuki i architektury. W: Historia Tarnowskich Gór. red. Jan Drabina. Tarnowskie Góry: Muzeum w Tarnowskich Górach, 2000. ISBN 83-911508-3-6.

Media użyte na tej stronie

Silesian Voivodeship location map2.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of en:Silesian Voivodeship with counties (powiats) and municipalities (gminas). Geographic limits of the map:
  • N: 51.1617 N
  • S: 49.2956 N
  • W: 17.8872 E
  • E: 20.0559 E
Distinctive emblem for cultural property.svg
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
Tarnowskie Góry County location map 2.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Tarnowskie Góry County with urbanized area highlighted. Geographic limits of the map:
  • N: 50.6412 N
  • S: 50.3183 N
  • W: 18.55 E
  • E: 19.154 E
Stare Tarnowice - gródek stożkowaty 04.jpg
Autor: Gabriel Wilk, Licencja: CC BY-SA 4.0
Gródek stożkowaty z XIV i pocz. XV w. z Tarnowskich Gór – Starych Tarnowic (stanowisko 8, AZP 94-46/1)
Stare Tarnowice - gródek stożkowaty 01.jpg
Autor: Gabriel Wilk, Licencja: CC BY-SA 4.0
Gródek stożkowaty z XIV i pocz. XV w. z Tarnowskich Gór – Starych Tarnowic (stanowisko 8, AZP 94-46/1)
Tarnowskie Góry location map.png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Location map of Tarnowskie Góry, Poland
Ta mapa of Tarnowskie Góry została utworzona dzięki danym z projektu OpenStreetMap, zbieranym przez społeczność. Mapa ta może być niekompletna i zawierać błędy. Niewskazane jest poleganie wyłącznie na niej w nawigacji.