Grójec

Grójec

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
(c) Rafał T / fotopolska.eu, CC BY-SA 3.0 Ratusz w Grójcu
Herb
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Powiat	grójecki
Gmina	Grójec
Prawa miejskie	1419
Burmistrz	Dariusz Gwiazda
Powierzchnia	8,57[1] km²
Wysokość	153 m n.p.m.
Populacja (31.12.2019) • liczba ludności • gęstość	16 758[2] 1955,4 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 48
Kod pocztowy	05-600
Tablice rejestracyjne	WGR
Położenie na mapie gminy Grójec Grójec
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Grójec
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Grójec
Położenie na mapie powiatu grójeckiego Grójec
51°51′56″N 20°52′03″E/51,865556 20,867500
TERC (TERYT)	1406054
SIMC	0973352
Urząd miejski ul. Piłsudskiego 47 05-600 Grójec
Strona internetowa

Grójec – miasto w Polsce położone w województwie mazowieckim, siedziba powiatu grójeckiego i gminy miejsko-wiejskiej Grójec. Leży 45 km na południe od Warszawy, na pograniczu Wysoczyzny Rawskiej i Równiny Warszawskiej. Przez miasto przepływa Molnica, będąca dopływem rzeki Kraski.

Według danych GUS z 31 grudnia 2019 r. Grójec liczył 16 758 mieszkańców^[2].

Historia

Grójec był miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego^[3]. Początkowo jego nazwa brzmiała Grodziec^[4]. Grodziec położony był w drugiej połowie XVI wieku w powiecie grójeckim ziemi czerskiej województwa mazowieckiego^[5]. Do 1954 roku Grójec był siedzibą wiejskiej gminy Kobylin. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa radomskiego, a przed 1975 do województwa warszawskiego.

• Pierwsze ślady osadnictwa datowane są na VII w. p.n.e.
• W XI-XII wieku Grójec był grodem kasztelańskim. Tytuł przeniesiono około 1250 do Czerska.
• W latach 1124–1250 Grójec był siedzibą archidiakonatu diecezji poznańskiej, przeniesionego następnie do Czerska.
• Prawa miejskie Grójec otrzymał w 1419 r. z nadania księcia mazowieckiego Janusza I Starszego^[6].
• Miasto uzyskało w 1526 r. statut miasta powiatowego.
• Miasto było zniszczone w 1656 r. podczas potopu szwedzkiego^[6].
• W latach 1808–1815 Grójec wchodził w skład Księstwa Warszawskiego.
• W dniach 22–25 I 1863 r. doszło do pierwszych wystąpień powstańczych.
• W 1863 r. na terenie gminy miały miejsce walki z wojskami rosyjskimi.
• W okresie międzywojennym na 10500 mieszkańców Grójca 5200 stanowiła ludność żydowska^[6].
• Grójec w czasie II wojny światowej:
  • we wrześniu 1939 stacjonowały tu 211. i 212. eskadry bombowe^[7].
  • 6 września 1939 – nalot Luftwaffe („w wyniku nalotów uległy zniszczeniu domy mieszkalne, młyn, oraz częściowo kościół, na który spadła jedna bomba, a obok dwie następne”^[8]).
  • 8 września 1939 – wkroczenie Niemców do Grójca, kwaterą niemieckiego starosty miasta Wernera Zimmermanna zostaje pałacyk w Kobylinie.
  • jesień 1940 – utworzenie getta dla ludności żydowskiej z Grójca oraz innych miejscowości (ok. 6 tys. osób)^[9]
  • luty 1941 – wywiezienie Żydów z grójeckiego getta do getta warszawskiego^[9]
  • 9 września 1942 – powieszenie na rynku 4 działaczy PPR w odwet za akcje sabotażowe Gwardii Ludowej (po wojnie na miejscu stracenia postawiono pomnik ku czci pomordowanych)^[10].
  • 26 marca 1944 – odbicie więźniów z siedziby gestapo.
  • 15 stycznia 1945 – zajęcie Grójca przez Armię Czerwoną (w obecnym budynku PSP nr 1 w Grójcu zostaje założony szpital polowy)^[6].

Zabytki

Wybrane zabytki

(c) Rafał T / fotopolska.eu, CC BY-SA 3.0

Ratusz

Późnogotycki kościół pw. św. Mikołaja Biskupa

Drewniana dzwonnica z roku 1889

Pomnik ks. Piotra Skargi przy kościele św. Mikołaja Biskupa z 1996 r.

Poczta Polska

Dawny szpital im. ks. Piotra Skargi

(c) Rafał T / fotopolska.eu, CC BY-SA 3.0

Starostwo Powiatowe

(c) Rafał T / fotopolska.eu, CC BY-SA 3.0

Wieża ciśnień

Kaplica rodziny Makowskich na "Starym Cmentarzu"

• Ratusz w Grójcu – wybudowany w 1821 roku według projektu Hilarego Szpilowskiego w stylu klasycystycznym. Został wpisany do rejestru zabytków 23 marca 1962 roku oraz 12 lutego 1982. Znajduje się przy Rynku (Plac Wolności). Obecnie siedziba Urzędu Stanu Cywilnego.
• Kościół św. Mikołaja Biskupa – wybudowany w stylu późnogotyckim w latach 1520-30. Obok drewniana dzwonnica z roku 1889. Wewnątrz - datowana na rok 1482 chrzcielnica, w której ochrzczono ks. Piotra Skargę, na terenie przykościelnym znajduje się również jego pomnik.
• Pomnik ks. Piotra Skargi przy kościele św. Mikołaja Biskupa z 1996 r.
• Budynek Poczty Polskiej w stylu klasycystycznym, dawny zajazd dla dyliżansów.
• Hale targowe
• Budynek dawnego szpitala im. ks. Piotra Skargi – pierwszy murowany szpital w Grójcu, wybudowany w latach 1855-1857. Już pod koniec XIX w. przestał wystarczać potrzebom chorych i pracowników. Pełnił funkcje mieszkalne dla pracowników szpitala, przytułku dla bezdomnych, a po 1965 roku, szpitalne.
• Jatki miejskie
• Budynek Szkoły Podstawowej nr 3 im. ks. Piotra Skargi – budowla klasycystyczna. Dawniej carskie koszary wojskowe, miejsce walk w okresie powstania styczniowego 1863 roku.
• Budynek Starostwa Powiatowego
• Zespół dworca Grójeckiej Kolei Dojazdowej, obejmujący m.in. dworzec i wieżę ciśnień
• Cmentarz Stary (rzymskokatolicki)
• Cmentarz ewangelicki
• Cmentarz żydowski

Demografia

• Piramida wieku mieszkańców Grójca w 2014 roku^[11].

Gospodarka

Sadownictwo

Okolice Grójca są najważniejszym polskim regionem uprawy i przetwórstwa jabłek. Obecnie w regionie Grójca uprawia się intensywne sady karłowe, które dostarczają ok. 40% krajowej produkcji jabłek, a intensywność upraw w niektórych gminach sięga nawet 70%.

W regionie znajdują się duże firmy dystrybuujące środki ochrony roślin, firmy przetwórcze (produkujące koncentrat jabłkowy), sklepy zaopatrzenia ogrodniczego.

Tradycja upraw jabłoni sięga XVI w. Długa historia upraw tego owocu w regionie spowodowała wykształcenie się naturalnej marki „jabłka grójeckie”, której istnienie potwierdzają liczne zapisy duchownych i naukowców. Uprawę jabłoni promowała już królowa Bona. Rolę w rozwoju sadownictwa grójeckiego odegrali duchowni, którzy wprowadzali wysoką kulturę upraw sadowniczych. W XIX w. pojawili się pierwsi doradcy sadowniczy^[12]. Szczególnie dla rozwoju sadownictwa w regionie grójeckim zasłużył się Tadeusz Morawski, który w swoim majątku w Małej Wsi rozpoczął intensywną uprawę jabłoni, które eksportował do Niemiec.

Od 28 kwietnia 2008 jabłka grójeckie są oficjalnie produktem tradycyjnym^[13], a 27 listopada 2010 uzyskały^[14] rejestrację jako chronione oznaczenie geograficzne – produkt regionalny.

Bardzo szybko rozwija się także przetwórstwo tych owoców, które od prostej produkcji koncentratu do soku jabłkowego, przekształca się w kierunku produkcji soków mętnych i cydru.

Inne gałęzie gospodarki

W latach 1993–2001 w Zakładzie Tapicerki Samochodowej produkowano nadwozia Polonezów Ambulansów

W Grójcu mają swoje fabryki i siedziby międzynarodowe koncerny:

• Faurecia Automotive Polska S.A.
• Peter Renz Ltd.
• Ferrero (Belsk Duży)

Stopa bezrobocia w powiecie grójeckim w czerwcu 2007 wynosiła 6,9%, we wrześniu 2012 8,0%^[15], a w styczniu 2017 3,6%^[16].

Transport

(c) Rafał T / fotopolska.eu, CC BY-SA 3.0

Budynek dworca Grójeckiej Kolei Dojazdowej

Publiczna Szkoła Podstawowa nr 3 im. ks. Piotra Skargi

• W Grójcu krzyżują się drogi E77 (S7) stanowiąca zachodnią obwodnicę miasta (oddaną do użytku w 1980 roku^[17] jako część trasy E7, po 1985 roku drogi krajowej nr 7) oraz droga krajowa nr 50 stanowiąca część tranzytowej obwodnicy Warszawy, tutaj również mają swój początek drogi wojewódzkie – 722 do Piaseczna i 728 do Jędrzejowa.
• Grójecki PKS obsługuje^[18] trasy lokalne – do Warszawy, Białobrzegów, Radomia, Góry Kalwarii, Warki, Białej Rawskiej, Nowego Miasta nad Pilicą, Mszczonowa i innych.

Edukacja

W Grójcu znajdują się:

• 4 przedszkola publiczne i 2 prywatne,
• 3 szkoły podstawowe,
• 5 szkół ponadgimnazjalnych,
• Zespół Szkół Specjalnych im. Ks. Jana Twardowskiego.

Ochrona zdrowia

Na terenie miasta i gminy Grójec prowadzą działalność medyczną następujące podmioty opieki medycznej:

• Powiatowe Centrum Medyczne w Grójcu,
• Pogotowie Ratunkowe będące samodzielną placówką transportu medycznego dysponujące 10 karetkami,
• Przychodnia Rejonowa w Grójcu złożona z poradni internistycznych, pediatrycznych i stomatologicznych,
• Niepubliczny zakład opieki zdrowotnej o charakterze przychodni pierwszego kontaktu

Wspólnoty religijne

Kościół Miłosierdzia Bożego

• Kościół rzymskokatolicki
  • parafia św. Mikołaja Biskupa
  • parafia Miłosierdzia Bożego
• Kościół greckokatolicki^[19]
• Świadkowie Jehowy:
  • zbór Grójec (w tym grupa ukraińskojęzyczna), Sala Królestwa^[20].

Organizacje społeczne w powiecie grójeckim

• Internetowy Charytatywny Vortal Pomocy „Dzieci Dzieciom Pomocna – Dłoń”
• Polski Czerwony Krzyż – Klub Honorowych Dawców Krwi „Puls”
• Związek Harcerstwa Polskiego – Hufiec Grójec im. Szarych Szeregów liczący około 200 harcerzy.
• Ochotnicza Straż Pożarna w Grójcu

Współpraca zagraniczna

Grójec współpracuje z czterema miastami partnerskimi^[21][22]:

• Canosa di Puglia
• Strumica
• Nowa Wieś Spiska
• Horki

Pomnik „Gloria Victis”

Urodzeni w Grójcu

• Jan Bojankowski (1832-1870) – polski architekt, pierwszy, od 1864 architekt miejski Łodzi.
• Tomasz Borowski (1970) – bokser, olimpijczyk z Atlanty 1996.
• Jechiel Danziger (1828-1894) – rabin, pierwszy cadyk chasydzkiej dynastii Aleksander.
• Magdalena Gnatowska (1968) – polska aktorka teatralna, filmowa i dubbingowa. Reżyser dubbingu współpracująca ze Studiem Sonica.
• Jan Jagmin-Sadowski (1895-1977) – generał brygady Wojska Polskiego.
• Henryk Jasiorowski (1926-2017) – polski przedstawiciel nauk rolniczych, zootechnik, specjalizujący się w genetyce, hodowli i produkcji zwierzęcej na świecie, w latach 1975–81 rektor Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie.
• Anna Karbowiak (1950) – polska wioślarka, medalistka mistrzostw Europy, olimpijka z Montrealu 1976.
• Mariusz Klimek (1974) – polski wokalista popowo-jazzowy, śpiewak, kompozytor i nauczyciel akademicki.
• Justyna Kozdryk (1980) – polska sztangistka, medalistka igrzysk paraolimpijskich, mistrzostw świata i Europy.
• Łukasz Kralczyński (1896-1940) – kapitan intendent Wojska Polskiego, kawaler Orderu Virtuti Militari, ofiara zbrodni katyńskiej.
• Bartłomiej Niedziela (1985) – polski piłkarz występujący na pozycji pomocnika.
• Zygmunt Olesiewicz (1929-1993) – polski koszykarz, trener i działacz.
• Czesław Olszewski (1894-1969) – polski fotograf, dokumentalista. Współzałożyciel Syndykatu Fotoreporterów Rzeczypospolitej Polskiej.
• Leonard Pękalski (1896-1944) – polski malarz, ilustrator.
• Sebastian Przyrowski (1981) – polski piłkarz grający na pozycji bramkarza, reprezentant Polski, wychowanek Pilicy Białobrzegi.
• Waldemar Rebinin (1944-1970) – pracownik Wojewódzkiej Kolumny Transportu Sanitarnego w Gdańsku, zastrzelony w czasie wydarzeń grudniowych 1970.
• Piotr Skarga herbu Pawęża, SJ, inna forma nazwiska: Piotr Powęski, mylnie: Pawęski (1536-1612) – polski jezuita, teolog, pisarz i kaznodzieja, czołowy polski przedstawiciel kontrreformacji, kaznodzieja nadworny Zygmunta III Wazy, rektor Kolegium Jezuitów w Wilnie, pierwszy rektor Uniwersytetu Wileńskiego. Sługa Boży, proboszcz kapituły katedralnej lwowskiej w 1564 roku, kanclerz kapituły katedralnej lwowskiej. Autor Żywotów świętych i Kazań sejmowych.
• Andrzej Stankiewicz (1974) – polski dziennikarz, publicysta, zastępca redaktora naczelnego Onetu.
• Leszek Suski (1957) – polski strażak, generał brygadier w stanie spoczynku, I zastępca komendanta głównego Państwowej Straży Pożarnej w latach 2005–2007, komendant główny Państwowej Straży Pożarnej i szef Obrony Cywilnej Kraju w latach 2015–2019.
• Marek Suski (1958) – polski polityk, poseł na Sejm IV, V, VI, VII, VIII i IX kadencji, w latach 2017–2019 szef Gabinetu Politycznego Prezesa Rady Ministrów.
• Maria Wiłun (1943) – polska kostiumograf. Absolwentka Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Nominowana do Polskiej Nagrody Filmowej, Orzeł w 2001 za kostiumy do filmu Syzyfowe prace.
• Edyta Wojtczak (1936) – spikerka telewizyjna, w latach 1957–1996 spikerka Telewizji Polskiej; laureatka „Superwiktora”.
• Monika Zawadzka (1977) – artystka wizualna. Realizuje instalacje przestrzenne, rzeźby, wideo oraz teksty. Absolwentka Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie.

Zobacz też

• Obwód Grójec Armii Krajowej
• Mazowsze Grójec
• Grójec (krater marsjański)

Przypisy

Bibliografia

• Gród, w: Encyklopedia staropolska, t. 2, oprac. A. Brückner, K. Estreicher, Warszawa 1990, s. 215-217.
• Grójec, w: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. II, red. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, Warszawa 1986, s. 845.
• Kąkol R., Kacewicz E., Polskie miasta i miasteczka: niezwykły przewodnik po największych, najmniejszych, najstarszych, najmłodszych, najciekawszych, najdziwniejszych miastach i miasteczkach, Warszawa 2010. (ISBN 978-83-60530-95-5)
• Kępka A., Dzieje Grójca do 1945 roku, Grójec 2006. (ISBN 83-89729-58-X)
• Laskowski W. S., Grójec: w 500-letnią rocznicę wyniesienia do godności miasta, red. Z. Szeląg, Grójec 2004. (ISBN 83-919242-2-X)
• Matyjas R., Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna im. Wacława Skarbimira Laskowskiego w Grójcu: tradycje i współczesność, Grójec 2017. (ISBN 978-83-950077-0-5)
• Matyjas R., Powiat grójecki na scenie wieków, Grójec 2010. (ISBN 978-83-85953-70-8)
• Matyjas R., Powiat grójecki w okresie Drugiej Rzeczypospolitej: studia i materiały, Grójec 2004. (ISBN 83-85953-24-8)
• Matyjas R., Wyznania ratuszowych duchów, Grójec 2019. (ISBN 978-83-956192-0-5)
• Matyjas R., Z dziejów Grójecczyzny, Grójec 1994.
• Pawlak R., Polska: zabytkowe ratusze, Warszawa 2010. (ISBN 978-83-7495-781-6)
• Rola-Stężycki A. Z., Grójeckim traktem, Grójec 2009. (ISBN 978-83-925866-1-6)
• Szeląg Z., Grójeckie we wspomnieniach. Seria 1-7, Grójec 1999-2008.
• Szeląg Z., Zagłada Żydów w Grójcu, Grójec 2011. (ISBN 978-83-60659-11-3)
• Wolf J., Miasto Grójec, „Tygodnik Ilustrowany” t. XV nr 381/1867, s. 16. (link)

Linki zewnętrzne

• Historia Żydów w Grójcu.
• Strona internetowa gminy i miasta Grójec.
• Strona internetowa parafii Miłosierdzia Bożego.
• Strona internetowa parafii św. Mikołaja Biskupa.