Grążel

Grążel
Ilustracja
Grążel żółty
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

grzybieniopodobne

Rząd

grzybieniowce

Rodzina

grzybieniowate

Rodzaj

grążel

Nazwa systematyczna
Nuphar J.E. Smith
Fl. Graecae Prodr. 1: 361. Mai-Nov 1809 ('1806')
Typ nomenklatoryczny

Nuphar lutea Sm.[3]

Synonimy
  • Nenuphar Link
  • Nymphona Bubani
  • Nymphozanthus L. C. Richard[3]
Nuphar variegata

Grążel (Nuphar Sm.) – rodzaj roślin należący do rodziny grzybieniowatych. Obejmuje w zależności od ujęcia od 9[4] do 13 gatunków[5]. Rośliny te występują na półkuli północnej w strefie umiarkowanej i podzwrotnikowej. Rodzaj najbardziej zróżnicowany jest w Ameryce Północnej, mniej w Azji i Europie. W tej ostatniej rosną dwa gatunki[4] i oba występują także w Polsce – grążel żółty i drobny[6].

Grążel żółty, rzadziej inne gatunki, uprawiany bywa jako roślina ozdobna. Kłącza Nuphar advena były spożywane i wykorzystywane jako lecznicze. Klamatowie ucierali nasiona Nuphar polysepala na mąkę[4].

Morfologia

Pokrój
Rośliny wodne (hydrofity). Rozgałęzione kłącza płożą się na dnie.
Liście
Dimorficzne. Liście o blaszkach pływających na powierzchni wody lub wznoszących się nad nią mają długie szypułki. Blaszka jest skórzasta, eliptyczna do owalnej, całobrzega, u nasady sercowate. Żyłki nerwacji drugiego rzędu widlasto rozchodzą się przy brzegu liścia. Liście podwodne o blaszce papierzastej i krótkich ogonkach, o kształcie owalnym do równowąskiego[7].
Kwiaty
Otwierają się tylko za dnia, pływają na powierzchni wody lub są nieco wzniesione nad wodę. Pąki kuliste. Podczas kwitnienia listki okwiatu nie rozpostarte, lecz prosto ku górze wzniesione. Działki kielicha okazałe, w liczbie 5–9 (rzadko do 12). Od zewnątrz zielonkawe, zielonożółte i żółte, w stanie dojrzałym czasem czerwono nabiegłe. Płatki korony liczne, żółte, znacznie mniejsze od działek, wyrastające spiralnie i podobne do pręcików. Pręciki żółte lub czerwono nabiegłe, o nitkach taśmowatych, podobnej długości do działek kielicha. Zalążnia kulista lub owalna, zrośnięta z wielu owocolistków, na szczycie ze spłaszczonym i siedzącym znamieniem[7][8].
Owoce
Jajowate, pływające na powierzchni wody aż do dojrzenia. Zawierają gładkie, jajowate nasiona o długości do 6 mm[7][8].

Systematyka

Klad bazalny w obrębie rodziny grzybieniowatych wyodrębniany w osobną monotypową podrodzinę Nupharoideae Ito[2]. Najbliższej spokrewniony w gradzie ewolucyjnym grzybieniowatych jest rodzaj barklaja (Barclaya). Klasyfikacja taksonów w obrębie rodzaju jest bardzo kłopotliwa z powodu dużej zmienności morfologicznej przedstawicieli, łatwości hybrydyzacji i posiadania tej samej liczby chromosomów. Z analiz morfologicznych i genetycznych wynika, że w obrębie rodzaju dwie linie rozwojowe obejmują odrębnie gatunki ze Starego i Nowego Świata. Spośród gatunków północnoamerykańskich najbliżej spokrewnionym z grążelami eurazjatyckimi jest N. microphylla[9].

Pozycja według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)

Klad bazalny w obrębie rodziny grzybieniowatych[10]. Rodzina grzybieniowate należy do rzędu grzybieniowców (Nymphaeales Dumort.), stanowiącej drugie w kolejności po amborellowatych odgałęzienie w historii rozwoju okrytonasiennych[2].

Wykaz gatunków[5]
  • Nuphar advena (Aiton) W.T.Aiton
  • Nuphar × fluminalis Shiga & Kadono
  • Nuphar japonica DC.
  • Nuphar lutea (L.) Sm. – grążel żółty
  • Nuphar microphylla (Pers.) Fernald
  • Nuphar orbiculata (Small) Standl.
  • Nuphar polysepala Engelm.
  • Nuphar pumila (Timm) DC. – grążel drobny
  • Nuphar × rubrodisca Morong
  • Nuphar sagittifolia (Walter) Pursh
  • Nuphar × saijoensis (Shimoda) Padgett & Shimoda
  • Nuphar saikokuensis Shiga & Kadono
  • Nuphar × spenneriana Gaudin
  • Nuphar subintegerrima (Casp.) Makino
  • Nuphar submersa Shiga & Kadono
  • Nuphar ulvacea (G.S.Mill. & Standl.) Standl.
  • Nuphar variegata Engelm. ex Durand

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-02-28] (ang.).
  2. ↑ a b c Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-01-24] (ang.).
  3. ↑ a b Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-10].
  4. ↑ a b c David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 635. ISBN 978-1-107-11502-6.
  5. ↑ a b Nuphar Sm.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-11-22].
  6. ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 120-121, ISBN 978-83-62975-45-7.
  7. ↑ a b c Nuphar Smith. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2014-06-28].
  8. ↑ a b Fu Dezhi; Donald Padgett: Nuphar. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2014-06-28].
  9. ↑ Padgett D.J., Les D.H., Crow G.E.. Phylogenetic relationships in Nuphar (Nymphaeaceae): evidence from morphology, chloroplast DNA, and nuclear ribosomal DNA. „Am. J. Bot.”. 86, 9, s. 1316-1324, 1999. PMID: 10487819. 
  10. ↑ Thomas Borsch, Cornelia Löhne, John Wiersema: Phylogeny and evolutionary patterns in Nymphaeales: integrating genes, genomes and morphology. Taxon 57, 4, 2008. [dostęp 2009-03-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-08-10)]. (ang.).

Media użyte na tej stronie

Nuphar variegatum.jpg
Autor: peupleloup, Licencja: CC BY-SA 2.0
Nénuphar à feuilles panachées. (Julie)