Gra karciana

Grający w karty (mal. Paul Cézanne, 1894-1895)

Gra karciana – gra z udziałem co najmniej dwóch uczestników, w której używa się kart do gry.

Rodzaj użytych kart

Podstawowy podział przebiega między grami tradycyjnymi i kolekcjonerskimi grami karcianymi. Wśród gier tradycyjnych stosuje się najczęściej talie bazujące na talii brydżowej lub tarotowej.

Liczba graczy

Gracze (mal. Honoré Daumier, 1859/62)

Liczba graczy może wahać się od 1 (pasjanse), w nielicznych przypadkach sięgając nawet 20 (poker).

W pewnych grach jak poker, makao może brać udział różna liczba graczy bez szczególnych zmian reguł gry. Pewne gry posiadają specjalne warianty dla różnych liczb graczy (np. kierki, które są przeznaczone dla czterech graczy, mają wariant dla trzech). Istnieją również gry, w których przy liczbie graczy większej niż przewidziana gracze kolejno opuszczają rozdania (skat, różne odmiany tarota). Inne gry praktycznie nie przewidują możliwości uczestnictwa w nich innej niż przewidziana liczby graczy (brydż, chociaż istnieje wersja z „dziadkiem” niebiorącym udziału w licytacji).

Gracze w grach karcianych grają samodzielnie lub dobierają się w drużyny, które są stałe (brydż) lub zmieniają się (skat).

Liczba talii

W grach karcianych zazwyczaj używa się 1 talii złożonej z 52 (54 jeżeli są używane jokery) kart, jednak liczba używanych kart może być różna w zależności od gry (od 24 do ponad 400). Jeżeli liczba kart używanych grze jest większa niż 52 (54 jeżeli są używane jokery) oznacza to, że do gry używa się dwie lub więcej talii^[1].

Mechanizm i cel gry

Bójka przy kartach (mal. Adriaen Brouwer, 1631)

Gry z braniem lew

Lewę stanowią najczęściej karty wyłożone po jednej kolejno przez każdego gracza. Jeden gracz (ten który dołożył najstarszą kartę) bierze lewę. Gry te są często poprzedzane licytacją.

Licytacja

W wielu grach występuje element licytacji, w której gracze zobowiązują się do spełnienia tzw. kontraktu. Może to być:

• Wzięcie odpowiedniej liczby lew (brydż)
• Zdobycie odpowiedniej ilości punktów w kartach i innych premiach (tysiąc)
• Wzięcie dokładnie określonej liczby lew (planowanie)
• Wygranie gry o co najmniej daną wartość punktową (skat)

Częste reguły rozgrywki

• Obowiązek dokładania do koloru – występuje w prawie wszystkich grach tej grupy. Gracz musi dołożyć kartę w kolorze wyjścia, tj. w kolorze pierwszej karty dołożonej do lewy, o ile ma taką możliwość.
• Atu – jeden z kolorów jest wyznaczony jako najstarszy. Karty atutowe są zawsze starsze od kart w innych kolorach. Kolor atutowy może być losowany, wybierany przez jednego z graczy (skat), wyznaczany przez licytację (brydż), lub uzależniony od innych czynników (tysiąc, gdzie atutowym staje się kolor zgłoszonego meldunku). Istnieją też gry, gdzie część lub cały atut jest stały. Karty tarotowe zawierają 22 taroki – karty spełniające zawsze rolę atutów, natomiast w skacie cztery walety są zawsze atutami.
• Obowiązek atutowania – w niektórych grach (wszystkie odmiany tarota) gracz musi zagrać atu jeśli nie posiada karty w kolorze wyjścia.
• Obowiązek bicia – w niektórych grach (tysiąc) gracz musi starać się zabrać lewę, jeśli ma taką możliwość.

Możliwe cele gry

• Wzięcie odpowiedniej liczby lew. (brydż, 3-5-8, wist)
• Wzięcie kart o odpowiedniej wartości punktowej (tysiąc, skat, pidro)
• Unikanie brania lew, lub określonych kart (kierki). Ten element często pojawia się w grach o innym celu jako alternatywna deklaracja (rozgrywka zerowa w skacie).

Przykładowa rozgrywka w pana

Gry których celem jest zdobywanie lub pozbywanie się kart

• makao
• wojna
• kierki
• garibaldka
• pan
• oszust
• remik

Gry, których celem jest tworzenie określonych układów

• poker
• kuku
• kent
• kanasta

Gry oparte na porównywaniu kart

• wojna
• oczko
• blackjack

Początki

Karty do gry były już znane prawdopodobnie w Chinach przed X wiekiem. Powstały na skutek przeniesienia na papier notacji używanej w czasie gry w kości. Najprawdopodobniej były wykonane z cienkich listewek bambusowych, na których malowano oznaczenia.

Inne karty wywodzą się z chińskich papierowych pieniędzy – uważa się, że w najstarszych grach używano prawdziwych banknotów. Chińską kartę, uważaną za najstarszy egzemplarz, znaleziono w 1905 roku w chińskim Turkiestanie. Karta ta, będąca odpowiednikiem „Czerwonego kwiatu” we współczesnej talii chińskiej, pochodzi prawdopodobnie z XI wieku.

Do Europy karty trafiły około XIV wieku. W niektórych krajach ich forma pozostała bez zmian; najstarsze zachowane europejskie karty pochodzą z Francji.

Pierwsze karty były ręcznie malowane i bardzo drogie, dopiero po upowszechnieniu się druku trafiły „z dworu pod strzechy”^[2].

Dawne gry w karty

Gra w preferansa (mal. Wiktor Wasniecow, 1879)

Starszeństwo kart

Oszust z asem karo (mal. Georges de La Tour, 1635)

Terminem starszeństwo kart określa się hierarchię ważności kart w tradycyjnych grach karcianych. W większości tych tradycyjnych gier przyjmuje się taką samą skalę starszeństwa:

• As (jedynka)
• „Figury”
  • Król
  • Dama
  • (Jeździec)
  • Walet
• 10
• „Blotki” (od dziewiątki do dwójki; w wielu grach blotek od ósemki w dół się nie używa)

Asy w niektórych grach zaliczane są do figur, a w innych do blotek – mają one wtedy najniższą wartość w skali starszeństwa. W niektórych taliach są oznaczane jako „jedynka”.

Szczególną grą pod względem hierarchii kart jest gra w tysiąca, gdzie starszeństwo jest nieco inne:

• As
• Dziesiątka
• Król
• Dama
• Walet
• Dziewiątka

Oszuści (mal. Caravaggio, ok. 1594)

(reszta blotek nie bierze udziału w grze)

albo i w skacie:

• Walet
• As
• 10
• Król
• Dama
• 9
• 8
• 7

W niektórych grach karcianych używa się także jokerów. Joker w kartach pełni dwie funkcje: zastępuje jakąś kartę (np. remik) lub uczestniczy w grze jak każda inna karta – wtedy w hierarchii ważności jest najwyżej (np. wojna).

Popularne gry karciane

Do najbardziej popularnych tradycyjnych gier karcianych należą: brydż, poker, kierki, makao, tysiąc, remik, do mniej popularnych – np. wist, blackjack i preferans.

Wśród najpopularniejszych kolekcjonerskich gier karcianych znajdują się Magic: The Gathering, Yu-Gi-Oh! oraz POKEMON. W Polsce popularne są także gry Veto i Dungeoneer.

Inne gry karciane, nie używające tradycyjnych kart, ale nie będące też grami kolekcjonerskimi to np. Cytadela, Zaginione Miasta, Munchkin, Wiochmen 2 czy Zombiaki.

Przypisy

Bibliografia

• Alina Jackowska: Gry w karty dla każdego. Białystok 2002
• Lech Pijanowski: Przewodnik gier. Warszawa 1972
• Gry karciane. Miniencyklopedia. Oficyna Wydawnicza Atena 1993

Linki zewnętrzne

• Stowarzyszenie Popularnych Gier Towarzyskich. mariasz.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-12-09)].
• Festiwal gier karcianych i planszowych
• Link do zasad gry Belta III