Grab
 Morfologia grabu pospolitego | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | grab | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Carpinus L. Sp. Pl. 998. 1 Mai 1753 | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
| Synonimy | |||
| |||
Grab (Carpinus L.) – rodzaj drzew i krzewów klasyfikowany do rodziny brzozowatych (dawniej często do wyodrębnianej rodziny leszczynowatych). Obejmuje 41[4]–42[5] gatunki. Rośliny te występują w lasach w strefie umiarkowanej na półkuli północnej, przede wszystkim we wschodniej Azji na obszarze od Himalajów po Japonię[6]. W Chinach rosną 33 gatunki, z czego 27 to endemity[7]. W Europie obecne są dwa gatunki – grab pospolity C. betulus i grab wschodni C. orientalis. W Ameryce Północnej rośnie grab amerykański C. caroliniana (wschodnia część kontynentu) i C. tropicalis (góry Ameryki Środkowej)[8]. W Polsce rośnie w naturze tylko grab pospolity C. betulus[9], a obce gatunki spotykane są tylko w kolekcjach[10].
Grab zwyczajny dostarcza bardzo twardego drewna, przez co jego wykorzystanie było z jednej strony specjalistyczne, z drugiej – ograniczone[8]. Wykorzystywane było do wykonywania niewielkich przedmiotów drewnianych o dużej wytrzymałości – stosowano je do wyrobu narzędzi, kół zębatych, pieńków rzeźnickich, kręgli, pałek perkusyjnych, części mechanizmów młoteczkowych fortepianów (pianin), figur szachowych, kostek domina itp.[6][4] Gatunek ten uprawiany jest jako ozdobny, zwłaszcza w strzyżonych żywopłotach oraz w odmianach, podobnie uprawiany jest grab amerykański i grab Turczaninowa[6][4]. Grab amerykański wykorzystywany jest także jako roślina lecznicza[4].
Morfologia
- Pokrój
- Na ogół niezbyt duże drzewa, zazwyczaj do ok. 10–15 m, tylko grab pospolity i wschodni osiągają ok. 30 m[6][10]. Niektóre gatunki są krzewami, zwykle okazałymi[6]. Kora zwykle cienka i gładka, rzadziej tarczkowato spękana. Pnie często podłużnie faliste[8][10]. Pędy zróżnicowane na krótko- i długopędy[8], przynajmniej za młodu owłosione, z czasem na ogół łysiejące[10]. Pąki bardzo drobne do całkiem okazałych, sięgających 2 cm długości (u graba sercowatego)[10].
- Liście
- Opadające na zimę, skrętoległe, eliptyczne do jajowatych, o wyraźnie zaznaczonych nerwach bocznych („harmonijkowate”), brzegi podwójnie, ostro piłkowane, u niektórych gatunków ościste[10]. Najmniejsze u graba Turczaninowa osiągają 5,5 cm, największe u C. fangiana – do 27 cm długości[6].
- Kwiaty
- Rozdzielnopłciowe, rośliny jednopienne[10]. Kwiatostany z kwiatami męskimi mają postać zwisających kotek. Ich osie pokryte są łuskowatymi podsadkami w kątach których wyrastają trzy kwiaty. Są one bezokwiatowe i składają się tylko z trzech pręcików, owłosionych na szczycie. Kwiaty żeńskie rozwijają się parami w kącie podsadek[6].
- Owoc
- Orzeszki długości kilku mm wsparte trójklapowymi lub pojedynczymi skrzydełkami, wyrastające w zwisających owocostanach[10].
Systematyka
- Pozycja systematyczna
Rodzaj z rodziny brzozowate Betulaceae z rzędu bukowców Fagales. W obrębie rodziny zaliczany do podrodziny leszczynowych Coryloideae J. D. Hooker[2]. Jest blisko spokrewniony z rodzajem chmielograb Ostrya[6][8].
- Carpinus betulus L. – grab pospolity, g. zwyczajny
- Carpinus caroliniana Walter – grab amerykański
- Carpinus chuniana Hu
- Carpinus cordata Blume – grab sercowaty
- Carpinus dayongiana K.W.Liu & Q.Z.Lin
- Carpinus faginea Lindl.
- Carpinus fangiana Hu
- Carpinus fargesiana H.J.P.Winkl.
- Carpinus firmifolia (H.J.P.Winkl.) Hu
- Carpinus hebestroma Yamam.
- Carpinus henryana (H.J.P.Winkl.) H.J.P.Winkl. – grab Henry'ego
- Carpinus insularis N.H.Xia, K.S.Pang & Y.H.Tong
- Carpinus japonica Blume
- Carpinus kawakamii Hayata
- Carpinus kweichowensis Hu
- Carpinus langaoensis Z.Qiang Lu & J.Quan Liu
- Carpinus laxiflora (Siebold & Zucc.) Blume – grab luźnokwiatowy
- Carpinus lipoensis Y.K.Li
- Carpinus londoniana H.J.P.Winkl.
- Carpinus luochengensis J.Y.Liang
- Carpinus mengshanensis S.B.Liang & F.Z.Zhao
- Carpinus microphylla Z.C.Chen ex Y.S.Wang & J.P.Huang
- Carpinus mollicoma Hu
- Carpinus monbeigiana Hand.-Mazz.
- Carpinus omeiensis Hu & W.P.Fang
- Carpinus orientalis Mill. – grab wschodni
- Carpinus paohsingensis W.Y.Hsia
- Carpinus polyneura Franch.
- Carpinus pubescens Burkill
- Carpinus purpurinervis Hu
- Carpinus putoensis W.C.Cheng
- Carpinus rankanensis Hayata
- Carpinus rupestris A.Camus
- Carpinus × schuschaensis H.J.P.Winkl. – grab szuszański
- Carpinus shensiensis Hu
- Carpinus shimenensis C.J.Qi
- Carpinus tibetana Z.Qiang Lu & J.Quan Liu
- Carpinus tientaiensis W.C.Cheng
- Carpinus tropicalis (Donn.Sm.) Lundell
- Carpinus tsaiana Hu
- Carpinus tschonoskii Maxim. – grab Czonoskiego
- Carpinus turczaninowii Hance – grab Turczaninowa
- Carpinus viminea Lindl. ex Wall.
Przypisy
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-07] (ang.).
- ↑ a b Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-22].
- ↑ a b c d David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 166. ISBN 978-1-107-11502-6.
- ↑ a b Carpinus L.. W: Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-04-27].
- ↑ a b c d e f g h Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 119. ISBN 0-333-73003-8.
- ↑ Carpinus Linnaeus. W: Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-04-27].
- ↑ a b c d e Carpinus Linnaeus. W: Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-04-27].
- ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 53, ISBN 978-83-62975-45-7.
- ↑ a b c d e f g h i Włodzimierz Seneta, Drzewa i krzewy liściaste. T. 2, Callicarpa - Cytisus, Warszawa: Wydaw. Naukowe PWN, 1994, s. 35-37, ISBN 83-01-11074-0.
Media użyte na tej stronie
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Logo społeczności Wikimedia. Proszę zauważyć, że w przeciwieństwie do większości logotypów związanych z ruchem Wikimedia, to logo nie jest zarejestrowane jako znak towarowy.
Autor: Bamberger2019, Licencja: CC BY-SA 4.0
Um Wege in Feldern und Wäldern, oft entlang von Wällen, oder Knicks zu markieren pflanzte man widerstandsfähige Bäume in Reihe. Wie bei Alleen. Ein natürlicher Wegweiser, wohin führt der Weg? Auf jeden Fall ist ein Weg mit Bäumen und Natur an der Seite viel leichter zu gehen, wie ich festgestellt habe. Zudem Speichern die Bäume CO².