Grabów nad Pilicą

Grabów nad Pilicą

wieś
Urząd gminy Grabów nad Pilicą - d. strażnica austriacka
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Powiat	kozienicki
Gmina	Grabów nad Pilicą
Liczba ludności (2011)	669[1][2]
Strefa numeracyjna	48
Kod pocztowy	26-902[3]
Tablice rejestracyjne	WKZ
SIMC	0621771[4]
Położenie na mapie gminy Grabów nad Pilicą Grabów nad Pilicą
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Grabów nad Pilicą
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Grabów nad Pilicą
Położenie na mapie powiatu kozienickiego Grabów nad Pilicą
51°43′29″N 21°13′35″E/51,724722 21,226389

Grabów nad Pilicą – wieś w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie kozienickim, w gminie Grabów nad Pilicą^[4][5].

Miejscowość jest siedzibą gminy Grabów nad Pilicą. Nazwa miejscowości pochodzi od drzewa - grab. Leży w odległości 6 km na południe od Pilicy przy trasie wojewódzkiej 730. Przez zachodnią część miejscowości przechodzi linia kolejowa 8 na której znajduje się przystanek Grabów nad Pilicą. Kościół neogotycki pod wezw. Św. Trójcy.

Działa Ochotnicza Straż Pożarna. Szkoła podstawowa i gimnazjum. Posiada biologiczną oczyszczalnię ścieków. Zachował się park dworski.

Wieś szlachecka Grabowo położona była w drugiej połowie XVI wieku w powiecie wareckim ziemi czerskiej województwa mazowieckiego^[6].

Historia

• W 1382 r. lokowano wieś Grabów na prawie chełmińskim. Była to osada leśna, jej mieszkańcy zajmowali się smolarstwem, wypalaniem węgla drzewnego oraz bartnictwem.
• W XVI wieku właścicielami wsi byli Grabowscy i Gwałowscy.
• W roku 1656 przez teren Grabowa przemaszerowały wojska Stefana Czarnieckiego.
• W XVIII wieku wieś była własnością Józefa Pułaskiego (ojca Kazimierza, Franciszka i Antoniego).
• 26 listopada 1743 w Grabowie urodził się Franciszek Ksawery Pułaski starszy brat Kazimierza Pułaskiego.
• W kościele w Grabowie znajduje się tablica pamiątkowa upamiętniająca chrzest bohatera Polski i Stanów Zjednoczonych Kazimierza Pułaskiego. Zgodnie z metryką chrztu odnalezioną po 1983 r. w księdze metrykalnej kościoła św. Krzyża w Warszawie w rzeczywistości chrzest miał miejsce w pałacu Potockich w Warszawie^[7].
• Wieś zmieniała właścicieli wielokrotnie. Od XIX wieku właścicielami Grabowa byli Komorniccy. W 1876 r. urodził się w Grabowie, jako Maria Komornicka, poeta Młodej Polski Piotr Odmieniec Włast (zmarł w 1948 r.).
• W miejscu zniszczonego dworu Komornickich znajduje się obecnie szkoła podstawowa, a grobowiec tej rodziny stoi na miejscowym cmentarzu.
• Po III rozbiorze Polski w roku 1795 znalazła się w zaborze austriackim. W Grabowie była strażnica austriackiej straży granicznej (obecnie budynek Urzędu Gminy).
• W roku 1827 we wsi było 34 domy z 439 mieszkańcami. W roku 1867 we wsi jest 36 osad włościańskich o pow. 300 mórg.
• Po roku 1867 gmina Grabów miała obszar 24 000 mórg i 9 000 mieszkańców, kancelaria gminy znajdowała się w Bożem. Dobra Grabów składały się z 4 folwarków - 1. Grabów 2. Wola Grabowska 3. Cychry 4. Dębniak - folwark powstał po nowo wyciętym lesie.
• Wieś była terenem walk w 1863, 1914, 1939, 1944, 1945 roku.
• Cmentarz wojskowy z I wojny światowej ok. 700 żołnierzy (Niemcy, Rosjanie, Austriacy). Na tym cmentarzu jest też pomnik poświęcony mieszkańcom Grabowa walczącym z Rosjanami w latach 1918-1920.
• W roku 1929 Gmina Grabów nad Pilicą miała siedzibę w Bożem. We wsi była herbaciarnia, kowal, wiatrak
• 19 maja 1943 roku oddział Gwardii Ludowej Henryka Szostaka ps. "Rycerz" stoczył tu walkę z żandarmerią w celu odbicia aresztowanych 20 członków PPR. Podczas walki poległ m.in. Stanisław Lachtara ps. "Stach Łysy" - członek komitetu okręgowego PPR, szef sztabu okręgu GL w Radomiu^[8]
• W czasie II wojny światowej wieś prawie całkowicie zniszczona, głównie w toku walk na przyczółku warecko-magnuszewskim
• Na cmentarzu rzymskokatolickim znajduje się mogiła 70 żołnierzy Wojska Polskiego poległych w 1944 w czasie walk na przyczółku warecko-magnuszewskim.
• W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa radomskiego.

Parafia

Jedna z pierwszych pisanych wzmianek pochodzi z 1451 roku, kiedy to Kościół w Grabowie otrzymał dziesięcinę snopową ze wsi Brzozowica. Drewniany kościół spalił się w XVIII w. W roku 1776 nowy kościół wystawił Ignacy Walewski podkomorzy królewski, właściciel Grabowa.

Kościół neogotycki pw. Św. Trójcy wzniesiony został w latach 1903-1917 według projektu arch. Tomasza Pajzderskiego.

Parafia należy do dekanatu głowaczowskiego, diecezji radomskiej.

Galeria zdjęć

• 

  Neogotycki kościół św. Trójcy

• 

  Pomnik na cmentarzu wojennym

• 

  Pomnik Marii Komornickiej

Przypisy

Bibliografia

• Grabów nad Pilicą (siedziba gminy). W: Danuta Lucyna Delekta, Krzysztof Zając: Tradycja Mazowsza - powiat kozienicki. Przewodnik subiektywny. Warszawa: Mazowieckie Centrum Kultury i Sztuki, 2010, s. 70-73.

Linki zewnętrzne

• Grabów nad Pilicą (8), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 772 .