Gracjan Fróg

Gracjan Fróg

Szczerbiec

kapitan piechoty
Data i miejsce urodzenia	8 grudnia 1911 Laskówka
Data i miejsce śmierci	11 maja 1951 Warszawa
Przebieg służby
Lata służby	1933–1946
Siły zbrojne	Wojsko Polskie Armia Krajowa
Jednostki	2 Pułk Strzelców Podhalańskich 7 Batalion Pancerny 4 Batalion Pancerny 33 Dywizjon Pancerny 3 Wileńska Brygada AK
Stanowiska	dowódca 3 Wileńskiej Brygady AK
Główne wojny i bitwy	II wojna światowa, kampania wrześniowa operacja „Ostra Brama”
Odznaczenia

Gracjan Klaudiusz Fróg ps. „Góral”, „Szczerbiec” (ur. 8 grudnia 1911 w Laskówce, zm. 11 maja 1951 w Warszawie) – kapitan broni pancernych Wojska Polskiego II Rzeczypospolitej; dowódca 3 Wileńskiej Brygady Armii Krajowej.

Okres przedwojenny

Był synem Stanisława Fróga i Bronisławy z domu Pawłowska. Uczęszczał do gimnazjum w Tarnobrzegu, w którym w 1930 zdał maturę. Następnie służył w Szkole Podchorążych Piechoty w Komorowie-Ostrowi Mazowieckiej, którą ukończył w 1933 z lok. 106 w stopniu podporucznika. Otrzymał przydział do 2 pułku Strzelców Podhalańskich w Sanoku^[1]. W 1936 został wysłany do Centrum Wyszkolenia Broni Pancernych w Modlinie, a następnie awansowany do stopnia porucznika. Po jego ukończeniu służył kolejno w 4 batalionie pancernym w Brześciu nad Bugiem i 7 batalionie pancernym w Grodnie.

Okres wojny

Uczestniczył w wojnie obronnej 1939 jako dowódca szwadronu techniczno-gospodarczego w 33 dywizjonie pancernym, który działał w ramach Wileńskiej Brygady Kawalerii. Po bitwie pod Tomaszowem Lubelskim dostał się do niewoli niemieckiej, ale zdołał z niej uciec i dotarł do Przemyśla. Tam został aresztowany przez Sowietów, ale 3 listopada 1939 ponownie zbiegł. Powrócił do Wilna, gdzie związał się z konspiracją w ramach Kół Pułkowych; działał w Kole Pancerniaków. 19 marca 1941 został aresztowany przez NKWD i osadzony w więzieniu w Wilnie. Podczas przygotowywania transportu kolejowego w głąb ZSRR został uwolniony 23 czerwca tego roku przez polskich kolejarzy, którzy odczepili kilka ostatnich wagonów z więźniami^[1].

Po zajęciu Wilna przez wojska niemieckie przeszedł do konspiracji w szeregach AK, współorganizował 17-osobowy Oddział Lotny im. Króla Bolesława Chrobrego AK^[2]. Od początku września 1943 dowodził oddziałem partyzanckim AK działającym w rejonie Sużan. Od grudnia 1943 do lutego 1944 współdziałał z 6 Wileńską Brygadą AK. W tym czasie jego oddział, liczący ok. 100 partyzantów, został nazwany 3 Wileńską Brygadą AK. Brał udział w licznych akcjach zbrojnych, m.in. w Turgielach, Rudominie, Polanach, Mikuliszkach, gdzie w styczniu 1944 rozbił ekspedycję karną niemieckiej żandarmerii i litewskiej policji pomocniczej. W nocy z 29 na 30 czerwca opanował Troki, zdobywając znaczne ilości broni, amunicji i wyposażenia wojskowego. W maju skutecznie walczył z litewskimi oddziałami Lietuvos Vietine Rinktine; ostatecznie w nocy z 13 na 14 maja 1944 po krwawej bitwie, w której został ranny, jego oddział opanował Murowaną Oszmiankę, rozbijając formacje LVR.

W dniach 6–8 lipca 1944 dowodząc 3 Wileńską Brygadą AK (ok. 750 partyzantów) brał udział w ciężkich walkach o wyzwolenie Wilna w ramach operacji „Ostra Brama”. 3 Brygada odniosła duże sukcesy, na pozycjach trwała do 8 lipca i podjęła współdziałanie bojowe z oddziałami sowieckimi. 14 lipca otrzymał awans do stopnia kapitana^[3]. 17 lipca 1944 na odprawie oficerów AK w Boguszach został aresztowany przez NKWD i osadzony w więzieniu na Łukiszkach w Wilnie, a następnie przewieziony na wschód do ZSRR, gdzie przebywał od 11 września 1944 w obozie NKWD nr 178 w Diagilewie pod Riazaniem^[3][4].

Prześladowania po wojnie, śmierć

22 marca 1946 udało mu się zbiec z obozu NKWD w Diagilewie w towarzystwie kpt. Jana Mickunasa ps. „Sterling” i^[a] ppor. Leonarda Stacewicza ps. „Sęk”^[5][6] (była to jedna z nielicznych udanych i najbardziej znanych ucieczek) i dotrzeć do Wilna, skąd przybył transportem repatriacyjnym do Łodzi^[3].

10 lipca 1948 w Łodzi został aresztowany przez UB pod fałszywym zarzutem działalności konspiracyjnej w ramach Ośrodka Mobilizacyjnego Wileńskiego Okręgu AK mjr Antoniego Olechnowicza ps. „Pohorecki”. Oskarżono go też o współpracę z Niemcami w zwalczaniu partyzantki sowieckiej na Wileńszczyźnie. Po brutalnym śledztwie i po spreparowanym procesie 13 lutego 1951^[7] Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie skazał go na karę śmierci. 11 maja 1951 został stracony w więzieniu mokotowskim^[3].

Po przeprowadzeniu procesu rehabilitacyjnego wyrokiem Wojskowego Sądu w Warszawie dnia 17.01.1969 r., który stwierdził fałszywość dowodów służących do sporządzenia aktu oskarżenia został oczyszczony z zarzutów, wyrok anulowano^[7]. Jego symboliczny grób znajduje się na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie w Kwaterze na Łączce.

Odznaczenia

• Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari – dwukrotnie odznaczony w tym raz pośmiertnie,
• Srebrny Krzyż Zasługi z Mieczami
• Krzyż Walecznych.

Upamiętnienie

• Tablica upamiętniająca żołnierzy 3 Wileńskiej Brygady AK - wewnątrz bazyliki Mariackiej w Gdańsku
• Tablica poświęcona 3 Wileńskiej Brygadzie Armii Krajowej w kościele pw. Matki Boskiej Ostrobramskiej w Szczecinie.
• Epitafium poległych, zamordowanych i zaginionych żołnierzy 3 Brygady „Szczerbca” w kościele garnizonowym pw. Św. Elżbiety we Wrocławiu.
• W Tarnobrzegu istnieje rondo jego imienia
• Decyzją nr 15/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 28 lutego 2018 4 Warmińsko-Mazurska Brygada Obrony Terytorialnej przyjęła imię kpt. Gracjana Klaudiusza Fróga, ps. „Szczerbiec”^[8].

Zobacz też

• Kazimierz Chmielowski

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Marian Korejwo: Moje ścieżki partyzanckie. Bydgoszcz: Towarzystwo Miłośników Wilna i Ziemi Wileńskiej, Oddział w Bydgoszczy,, 1995. ISBN 83-903133-3-2.
• Bogusław Szwedo: Kawalerowie Orderu Virtuti Militari Ziemi Tarnobrzeskiej. Tarnobrzeg: Wydawnictwo Diecezjalne w Sandomierzu, 2001, s. 32-36. ISBN 83-7300-053-4.

Linki zewnętrzne

• 3 Brygada „Szczerbca” - zdjęcia archiwalne