Grande Chartreuse

Grande Chartreuse

Państwo	Francja
Miejscowość	Saint-Pierre-de-Chartreuse
Kościół	rzymskokatolicki
Właściciel	kartuzi
Założyciel klasztoru	Bruno Kartuz
Data budowy	1132
Położenie na mapie Francji Grande Chartreuse
45°21′48″N 5°47′37″E/45,363333 5,793611
Strona internetowa klasztoru

Grande Chartreuse (Wielka Kartuzja) – klasztor macierzysty zakonu kartuzów położony we francuskich Alpach, w masywie Chartreuse w departamencie Izery. W 1084 roku Bruno z Kolonii i jego sześciu towarzyszy założyli niewielką drewnianą osadę w La Chartreuse, odosobnionej górskiej okolicy niedaleko Grenoble we Francji. Domki usytuowane były wokół krużganku i kamiennego kościółka. Ta pierwsza kartuzja została nazwana Grande Chartreuse i do dziś jest klasztorem macierzystym całego zakonu kartuzów. W roku 1132 klasztor został zniszczony przez lawinę skalną, po czym odbudowano go ok. 2 km na południe od pierwotnego miejsca. Stoi tam do dnia dzisiejszego. Osiem razy zabudowania klasztorne płonęły i osiem razy były na nowo odbudowywane. Dzisiejszy kształt Grande Chartreuse pochodzi w większości z XVII wieku, jednak niektóre elementy są jeszcze z wieku XIV i XV.

W roku 2005 niemiecki reżyser Philip Gröning nakręcił w La Grande Chartreuse film dokumentalny Wielka cisza, w którym po raz pierwszy ukazano szerszej publiczności życie codzienne w zakonie.

Początki

Wedle przekazów, Bruno - pochodzący z Kolonii niemiecki zakonnik i sześciu jego towarzyszy – za zgodą i pod patronatem biskupa Hugona z Grenoble – osiedlili się w czerwcu 1084 roku w dolinie Chartreuse, w miejscu, które odtąd będzie nazywane „Pustelnią Chartreuse” ze względu na odizolowanie od świata. Dolina jest bowiem od północy i południa okolona masywami górskimi. Bruno po kilkunastu latach wraz ze swoimi sześcioma towarzyszami zbudowali w tym miejscu pierwszą pustelnię, aby prowadzić życie eremickie^[1].

9 grudnia 1086 (lub 1097)^[2] r. biskup biskup Hugon podczas synodu w Grenoble uroczyście potwierdził darowizny dokonane dwa lata wcześniej przez właścicieli ziem w rejonie Chartreuse (byli to Humbert de Miribel, oraz Séguin, przeor opactwa w La Chaise-Dieu)^[3]. Darowizna obejmowała obszar o powierzchni 1700 hektarów. Obszar podległy zgromadzeniu stopniowo powiększał się, uzupełniany kolejnymi darowiznami. Surowa reguła pustelnicza wywoływała jednak serię napięć z mieszkańcami, ponieważ członkowie zgromadzenia chcąc chronić swoją izolację, odmawiali kobietom prawa wstępu i przejścia przez swoje ziemie. Co więcej, wywłaszczali lokatorów z okolicy, co kończyło się kłótniami i procesami^[4].

Pierwszy klasztor

Zabudowania klasztorne zostały podzielone na dwa zespoły: Dom Niższy zgromadzenia, czyli Correrie, który mieścił pomieszczenia dla braci, warsztaty lub budynki gospodarcze, oraz Dom Górny – dla przeora i ojców zakonnych. Typ zabudowań stał się wzorcowy dla kolejnych domów klasztornych, choć począwszy od XIII wieku, dostosowywano zabudowania poszczególnych klasztorów do klimatu i warunków w których działały. Z zabudowań pierwotnego klasztoru, który został zbudowany dwa kilometry wyżej od obecnego, nic nie zostało. Przypuszcza się, że pierwsze konstrukcje były drewniane, z wyjątkiem murowanego kościoła konwentualnego,Najstarszy i jedyny znany opis klasztoru zostawił Guibert z Nogent około 1114 roku^[5]. Dowiadujemy się z niego o ciągu cel z krużgankiem, kościele i refektarzu oraz o obecności dużej kuchni i dodatkowym budynku zebrań konwentu. Nic nie wiadomo o rozkładzie tych budowli. Guibert z Nogent podkreślił, że w konwencie była bieżąca woda, dostarczana do każdego budynku.

Zniszczenie pierwszego klasztoru

30 stycznia 1132 roku, 48 lat po przybyciu Brunona lawina skalna z masami śniegu zniszczyła pierwszy klasztor. Kronikarz zapisał: „W dwudziestym trzecim roku przeoratu Guigues niesamowita masa śniegu, pędząca z wysokich skalistych szczytów z nagłą gwałtownością, unosiła w swoim przerażającym wichrze i pogrzebała pod swoją ogromną masą wszystkie cele zakonników – z sześcioma mnichami i nowicjuszem – z wyjątkiem jednego,." (Chronique Magister).

Drugi klasztor i kolejne przebudowy

Po katastrofie Guigues (znany także pod imionami Guigues du Chastel, Guigo de Castro i Guigo z Saint-Romain), będący piątym przeorem klasztoru, zdecydował o przeniesieniu zabudowań dwa kilometry niżej – do niecki położonej między dwoma wzgórzami, w miejsce, gdzie nawet w środku lata słońce pojawia się nad wzgórzami bardzo późno (śnieg pozostawał tam do maja, o dobre półtora miesiąca dłużej niż w okolicach obecnego klasztoru). Wprowadził tez nowe zasady dotyczące liczebności konwentu: ograniczył liczbę mieszkańców pojedynczego domu zakonnego do 12 ojców i 16 braci. Ale sukces zakonu, zwłaszcza w XIII i XIV wieku, doprowadził do przekroczenia tej zasady. Prace budowlane zostały zakończono już po roku – konsekracją nowego kościoła 13 października 1133 r.^[6]Klasztor w tej konfiguracji zabudowań przetrwał mniej niż dwa wieki. Zabudowania klasztorne pomiędzy rokiem 1320 a 1676 płonęły ośmiokrotnie. Każdorazowo odbudowa modyfikowała wygląd kompleksu. Tylko jeden z pożarów był wywołany celowo – 5 czerwca 1562 roku podczas trwania wojny religijnych. Brak środków przeciwpożarowych, a szczególnie zwyczaj pokrywania dachów gontami lub dachówkami z drewna świerkowego skutkował podczas pożaru z roku 1676 największymi zniszczeniami. Zakon podjął jednak po raz kolejny wysiłek odbudowy.

Rewolucja francuska i upadek klasztoru

Dekretem z 2 listopada 1789 skonfiskowano majątek Kościoła, w tym majątek kartuzów. Kolejny dekret rewolucyjny z 13 lutego 1790 rozwiązywał zakony i zakazywał udzielania święceń oraz składania ślubów. W tym czasie komisja rewolucyjna sporządziła spis majątku klasztornego, na której znalazło się między innymi 125 obrazów. Miały być one przekazane jako zaczątek zbiorów do tworzonego Muzeum w Grenoble. Kilka lat później z rozkradzionej kolekcji zostało tylko około pięćdziesięciu obrazów – relację o tym zdał Louis-Joseph Jay^[7], który był odpowiedzialny za powstające muzeum. Generał zakonu opuścił Grande Charteuse 17 października 1792 roku wraz z resztą braci. Na jego polecenie rozproszono zgromadzenie tak, by zakonnicy mogli w ubiorach świeckich przetrwać szalejący terror rewolucyjny. Ustalono też nowy tryb wyboru osoby pełniącej funkcje głowy domu zakonnego.

Powrót i powtórne wypędzenie

Zakonnicy wrócili do zdewastowanego Grande Charteuse po 22 latach. 27 kwietnia 1816 roku dekret królewski przywrócił im część dóbr. W 1857 roku dekret cesarski ustanowił wokół klasztoru strefę chronioną. Zabroniono w niej wyrębu drzew, lokalizacji przemysłu i wprowadzono ochronę krajobrazu: „Wokół budynków, budynków gospodarczych i gruntów zajmowanych obecnie przez dom spokojnej starości a znanych jako Grande Chartreuse, będzie zarezerwowany (...) obszar około stu dwudziestu dwóch hektarów leśnych…"^[8]. 29 marca 1880 roku nowe przepisy zapowiadały rozwiązanie kongregacji męskich nieuznawanych przez państwo. Choć na tej liście znajdowali się Kartuzi, to uniknęli oni wypędzenia. Owo zawieszenie w formalnym niebycie trwało do 29 kwietnia 1903 roku, kiedy doszło do powtórnego usunięcia zakonników z klasztoru - na podstawie decyzji parlamentu – tym razem użyto siły.^[9] Wspólnota schroniła się we Włoszech, gdzie spędziła 37 lat, zanim powtórnie pojawiła się szansa powrotu do zakonnego domu macierzystego.

14 listopada 1912 roku zabudowania klasztorne z otoczeniem zostały uznane za pomnik historii^[10].

II Wojna Światowa

Mnisi wrócili do klasztoru z Włoch samowolnie w maju 1940, krótko po kampanii niemieckiej we Francji a przed rozejmem w Compiègne. 29 maja 1940 pierwsi zakonnicy pojawili się w Grande Charteuse, by w swoistym interregnum podjąć próbę odzyskania klasztoru, który pełnił wówczas między innymi role szpitalne. Ustawa rządu Vichy z 21 lutego 1941 r. przyznała Kartuzom pozytywny status prawny we Francji i ponownie zalegalizowała ich prawa do części nieruchomości. Umowa z 11 marca 1941 r. z rządem kolaboracyjnym Francji pozwoliła na szybką renowację budynków. Na podstawie ustaleń zawartych w tamtym czasie gmina po dziś dzień wynajmuje budynki państwu francuskiemu za niski czynsz.

Od 1947 r. Grande Chartreuse zaczęła regularnie gościć kapitułę generalną co dwa lata - w miejscu, które sami członkowie zgromadzenia nazywają "matką i źródłem całego zakonu"^[11].

Okres powojenny

Rozwój turystyki i zainteresowanie tym miejscem sprawiły, że władze zakonne rozważały opuszczenie Grande Charteuse i przenosiny zgromadzenia w bardziej izolowane miejsce. Ostatecznie konwent uzyskał przywileje chroniące spokój miejsca – wprowadzono zakaz ruchu samochodowego w pobliżu zabudowań klasztornych. Zakazano przelotów samolotami prywatnymi nad klasztorem^[12] – takie wycieczki stały się niezwykle modne i popularne. Dolina została w części uznana za miejsce historyczne o cennych walorach przyrodniczych. W zabudowaniach starego klasztoru – tzw. Correrie – nieco niżej niż Chartreuse, utworzono muzeum^[13]. Turyści przybywające w to miejsce muszą zatrzymywać się półtora kilometra od klasztoru właściwego będącego siedzibą zgromadzenia.

Linki zewnętrzne

• Musée de la Grande Chartreuse (fr)
• Strona filmu Wielka cisza (de)

Przypisy

Bibliografia

• Bernard Bligny, "Saint Bruno le premier chartreux", Rennes Ouest-France, 1984
• Bernard Bligny, "La Grande Char­treuse et son Ordre au temp du Grand Schisme et la crise conciliaire (1378-1449)" - oraz powiązane wykłady: "Cartusiensis. Colloquii Quarti Internationalis Acta." - Gandawa, Antwerpia, Brugia, 16-19 sierpnia 1982
• Revue Forestière Francaise, "Francaişe réserves artistiques et réserve de silence en Chartreuse, podgląd dostępny pod adresem: http://documents.irevues.inist.fr/bitstream/handle/2042/27494/RFF_1959_4_274.pdf?sequence=1
• Bernard Bligny, Recueil des plus anciens actes de la Grande-Chartreuse (1086-1196), Grenoble, 1958.
• Aurelien Le Coq, "Hugues de Châteauneuf, évêque de Grenoble (1080-1132). Réforme grégorienne et pouvoir épiscopalentre Rhône et Alpes", (str. 251 - potwierdzenia darowizn dla pustelni kartuskiej na synodzie w Grenoble w roku 1086 lub 1097)