Graniczna Placówka Kontrolna Kostrzyn

Kolejowy most graniczny Kietz-Kostrzyn

Drogowy most graniczny Kostrzyn-Kietz

Graniczna Placówka Kontrolna Kostrzyn – zlikwidowany pododdział Wojsk Ochrony Pogranicza wykonujący kontrolę graniczną osób, towarów i środków transportu bezpośrednio w przejściach granicznych na granicy granicy z Niemiecką Republiką Demokratyczną/Republiką Federalną Niemiec^[b].

Graniczna Placówka Kontrolna Straży Granicznej w Kostrzynie nad Odrą – zlikwidowana graniczna jednostka organizacyjna Straży Granicznej wykonująca kontrolę graniczną osób, towarów i środków transportu bezpośrednio w przejściach granicznych na granicy z granicy państwowej z Republiką Federalną Niemiec.

Formowanie i zmiany organizacyjne

W październiku 1945 roku Naczelny Dowódca Ludowego Wojska Polskiego nakazywał sformować na granicy państwowej 51 przejściowych punktów kontrolnych (PPK)^[c]. Na terenie Kostrzyna nad Odrą zorganizowano przejściowe punkty kontrolne Kostrzyn (PPK Kostrzyn), każdy o etacie nr 8/12^[1]m i obsadzie 10 żołnierzy i 1 pracownika cywilnego^[2] w strukturach 3. Oddziału Ochrony Pogranicza^[3]:

• Przejściowy Punk Kontrolny Kostrzyn nr 8 – kolejowy
• Przejściowy Punk Kontrolny Kostrzyn nr 9 – drogowy – III kategorii.

W 1946 roku Przejściowy Punkt Kontrolny Kostrzyn został przeformowany do kategorii A według etatu nr 7/10. Rozwiązano PPK nr 9, a obsada PPK drogowego weszła w skład PPK nr 8. W marcu 1947 kolejowo–drogowy PPK Kostrzyn wyłączony ze struktur 3. Szczecińskiego Oddział WOP w Szczecinie i włączony do struktur 2. Poznańskiego Oddziału WOP w Krośnie Odrzańskim^[d]. W 1947 roku przyjęły nazwę granicznej placówki kontrolnej WOP.

Zgodnie z rozkazem organizacyjnym MON nr 233/org. z 15.10.1947 roku, 15 listopada 1947 roku sformowano rzeczne GPK Kostrzyn kategorii D według etatu 7/33 o stanie 17 wojskowych i 1 kontraktowy.

W 1948 roku nastąpiła kolejna reorganizacja Wojsk Ochrony Pogranicza. Oddziały WOP przeformowano w brygady ochrony pogranicza, a graniczne placówki kontrolne w Kostrzynie przemianowano na Graniczne Placówki Ochrony Pogranicza będące w strukturach 10 Brygady Ochrony Pogranicza^[4]:

• Kolejowo–drogowe – przeformowane według etatu nr 7/51 kategorii A nr 10
• Rzeczne nr 9.

W 1950 roku GPK otrzymała statut przejścia kolejowo–drogowego i etat nr 096/18^[5]. Do końca 1954 roku GPK pod względem operacyjnym podporządkowane było bezpośrednio pod sztab 9 Brygady WOP w Krośnie Odrzańskim, a pod względem zaopatrzenia logistycznego przydzielone było do 93 batalionu WOP w Słubicach^[6].

1 lipca 1965 roku WOP podporządkowano Ministerstwu Obrony Narodowej, Dowództwo WOP przeformowano na Szefostwo WOP z podległością Głównemu Inspektoratowi Obrony Terytorialnej. Do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych odeszła cała kontrola ruchu granicznego oraz ochrona GPK. Tym samym naruszono jednolity system ochrony granicy państwowej^[7]. GPK Kostrzyn weszła w podporządkowanie Wydziału Kontroli Ruchu Granicznego Komendy Wojewódzkiej Milicji Obywatelskiej, kontrolę graniczną wykonywali funkcjonariusze Milicji Obywatelskiej podlegli MSW^[8].

1 października 1971 roku WOP został podporządkowany pod względem operacyjnym, a od 1 stycznia 1972 roku pod względem gospodarczym MSW. Do WOP powrócił cały pion kontroli ruchu granicznego wraz z przejściami. Przywrócono jednolity system ochrony granicy państwowej^[9]. GPK Kostrzyn podlegała bezpośrednio pod sztab 9 Lubuskiej Brygady WOP w Krośnie Odrzańskim. Po rozformowaniu Lubuskiej Brygady WOP, 1 listopada 1989 roku GPK Kostrzyn została włączona w struktury Pomorskiej Brygady WOP w Szczecinie i tak funkcjonowała do 15 maja 1991 roku^[10].

Straż Graniczna:

15 maja 1991 roku po rozwiązaniu Wojsk Ochrony Pogranicza, 16 maja 1991 roku Graniczna Placówka Kontrolna Kostrzyn została przejęta przez Lubuski Oddział Straży Granicznej w Krośnie Odrzańskim^[11] i przyjęła nazwę Graniczna Placówka Kontrolna Straży Granicznej w Kostrzynie nad Odrą (GPK SG w Kostrzynie nad Odrą).

W 2000 roku rozpoczęła się reorganizacja struktur Straży Granicznej związana z przygotowaniem Polski do wstąpienia do Unii Europejskiej i przystąpieniem do Traktatu z Schengen. Podczas restrukturyzacji wprowadzono kompleksową ochronę granicy już na najniższym szczeblu organizacyjnym tj. strażnica i graniczna placówka kontrolna. Wprowadzona całościowa ochrona granicy zniosła podział na graniczne jednostki organizacyjne ochraniające tylko tzw. „zieloną granicę” i prowadzące tylko kontrole ruchu granicznego. W wyniku tego, 2 stycznia 2003 roku przejęła wraz z obsadą etatową pod ochronę odcinek, po rozformowanej Strażnicy SG w Kostrzynie nad Odrą^[e].

Jako Graniczna Placówka Kontrolna Straży Granicznej w Kostrzynie nad Odrą funkcjonowała do 23 sierpnia 2005 roku i 24 sierpnia 2005 roku Ustawą z 22 kwietnia 2005 roku O zmianie ustawy o Straży Granicznej...^[f] została przekształcona na Placówkę Straży Granicznej w Kostrzynie nad Odrą (PSG w Kostrzynie nad Odrą).

Ochrona granicy

Straż Graniczna:

2 stycznia 2003 roku GPK SG w Kostrzynie nad Odrą przejęła pod ochronę po zlikwidowanej Strażnicy SG w Kostrzynie nad Odrą, odcinek granicy państwowej.

Podległe przejścia graniczne

Stan z 21 listopada 1992

• Kostrzyn-Kietz (kolejowe)
• Kostrzyn-Kietz (drogowe).

Dowódcy/komendanci granicznej placówki kontrolnej

Dowódcy/komendanci kolejowo–drogowego GPK:

Dowódcy rzecznego GPK:

• por. Karol Majko (był w 1951)^[12]
• ppor. Kazimierz Matuszak^[12]
• por. Tadeusz Król^[12].

Komendanci GPK SG:

• mjr SG Jan Tomasik (01.08.2002–23.08.2005)^[18] – do przeformowania.

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• HenrykH. Dominiczak HenrykH., Zarys historii Wojsk Ochrony Pogranicza 1945–1985, Warszawa: Wojskowa drukarnia w Łodzi, 1985 .
• HalinaH. Łach HalinaH., System ochrony polskiej granicy państwowej, Olsztyn: Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych. Wydział Humanistyczny WM, 2013, ISBN 978-83-935593-8-1 .
• Zenon Jackiewicz: Wojska Ochrony Pogranicza : (1945–1991): krótki informator historyczny. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej, 1998. ISBN 83-909304-3-9.
• ASGran. Historia Pomorskiej Brygady WOP. Szczecin 1961
• ASGran.Historia Lubuskiej Brygady Wojsk Ochrony Pogranicza. Krosno Odrzańskie 1965
• Stefan Gacek: Górnośląska Brygada WOP. Rys historyczny 1945–1991. Gliwice: Wydawnictwo Byłych Żołnierzy Zawodowych i Oficerów Rezerwy Wojska Polskiego, 2005.
• SławomirS. Żurawlow SławomirS., Garnizon Wojska Polskiego w Gliwicach Rys historyczny 1945–2014, Gliwice: Zakład Poligraficzny Waldemar Wiliński, 2014 .
• Tadeusz Jarmoliński: Kontrola ruchu granicznego w Polsce w latach 1945–1990. Warszawa–Koszalin: Centralny Ośrodek Szkolenia Straży Granicznej im. Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 92; 75–531 Koszalin, 2013.
• Wojska Ochrony Pogranicza 1945–1990 – Lubuska Brygada WOP. [w:] Muzeum Polskich Formacji Granicznych im. Władysława Raginisa [on-line]. muzeumsg.strazgraniczna.pl. [dostęp 2021-01-16]. (pol.).
• Archiwum Straży Granicznej, sygn. 217/143 k. 119–123. Wykazy dyslokacyjne WOP 1946 r.
• Archiwum Straży Granicznej, zespół DWOP, sygn. 217/32, k. 56–60. Wykaz przejściowych punktów kontrolnych. Pismo z 09.11.1945 r.
• Archiwum Straży Granicznej, zespół DWOP, sygn. 2825/1. Rejestr główny jednostek Wojsk Ochrony Pogranicza.
• Archiwum Straży Granicznej. Rozkazy personalne dowódcy Wojsk Ochrony Pogranicza.
• Archiwum Straży Granicznej. Wykazy dyslokacyjne jednostek i pododdziałów Wojsk Ochrony Pogranicza.