Granit

Ten artykuł od 2010-02 wymaga zweryfikowania podanych informacji: patrz dyskusja sekcja „poprawić”. Należy podać wiarygodne źródła, najlepiej w formie przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Szlifowany granit z masywu strzelińskiego

Granit – głębinowa kwaśna skała o budowie jawnokrystalicznej, zbudowana z kwarcu, skalenia potasowego i plagioklazu oraz biotytu.

Nazwa pochodzi z wł. – granito od łac. granum – ziarno.

Własności

Struktura i tekstura

Granit ma strukturę jawnokrystaliczną, najczęściej średniokrystaliczną, rzadziej grubokrystaliczną lub drobnokrystaliczną, niekiedy porfirowatą, teksturę bezkierunkową (bezładną), niekiedy ukierunkowaną.

Barwa

Granit przybiera różne barwy, najczęściej szare, jasnoszare, niekiedy prawie białe, białoróżowe, zielone, czerwone, ciemnoszare i inne.

Gęstość

Gęstość granitu waha się od 2,65^[1] do 2,75 g/cm³.

Skład mineralny

Głównymi minerałami granitu są ortoklaz, plagioklaz, kwarc i biotyt. Ponadto w skład granitu mogą wchodzić: muskowit i amfibole (hornblenda, barkevikit, arfvedsonit, riebeckit), rzadziej pirokseny (hipersten, diopsyd, diallag, egiryn). W niewielkich ilościach występują minerały akcesoryczne: apatyt, cyrkon, monacyt, ksenotym, turmalin, beryl, tytanit, rutyl, anataz, magnetyt, allanit, fluoryt, granat i inne.

Diagram klasyfikacyjny

Diagram QAPF – kwarc (Q), skalenie alkaliczne (A), plagioklazy (P) i skaleniowce (F) oraz minerały ciemne (M)

Według definicji zaproponowanej przez podkomisję Międzynarodowej Unii Nauk Geologicznych (IUGS) granit jest skałą zawierającą 80–100% objętościowych minerałów głównych: kwarcu, skaleni alkalicznych i plagioklazu w proporcjach przedstawionych na diagramie klasyfikacyjnym (rys. obok) oraz 0–20% objętościowych minerałów akcesorycznych. Wśród minerałów głównych zawartość kwarcu powinna stanowić 20–60% objętościowych skały, a udział skaleni alkalicznych powinien wynosić 65–90% objętościowych całkowitej zawartości skaleni w skale. Na diagramie klasyfikacyjnym QAPF granit zajmuje pole 3 (czasami dzielone na granit A, syenogranit i granit B, monzogranit).

Typy granitu

• I
• S
• A
• M

Cios

Granit odznacza się wyraźnym ciosem, zwykle w trzech prostopadłych kierunkach, co ułatwia jego wietrzenie, a także eksploatację.

Wietrzenie

Wietrzejąc tworzy charakterystyczne skałki, owalne lub kuliste bloki skalne, głowa cukru, niekiedy gołoborza, a w warunkach wietrzenia w zimnym i wilgotnym klimacie – „kaszę granitową”. Specyficznym utworem wietrzeniowym są kociołki wietrzeniowe, zwane dawniej misami ofiarnymi.

Występowanie

Złoża granitu w Polsce

Na świecie

Granit jest najpospolitszą skałą magmową. Występuje w utworach wszystkich er i na wszystkich kontynentach.

W Polsce

W Polsce granity występują na powierzchni ziemi na Dolnym Śląsku i ziemi kłodzkiej oraz w Tatrach, natomiast w głębokim podłożu również w pasie od Zawiercia do Krakowa i w północno-wschodniej Polsce. Masywy dolnośląskie, to: masyw karkonoski, masyw strzegomski, masyw strzeliński, masyw kłodzko-złotostocki, masyw kudowski, masyw Żulowej.

W Polsce obecnie granity eksploatowane są z masywów: karkonoskiego, strzelińskiego i strzegomskiego (Strzegom-Sobótka), natomiast w przeszłości wszystkie granity były wydobywane w niewielkich kamieniołomach.

Według danych Państwowego Instytutu Geologicznego na koniec 2018 r. w Polsce było 77 udokumentowanych złóż granitu. Z tego 58 znajduje się na obszarze masywu strzegomskiego. Spośród nich 36 jest aktualnie eksploatowanych^[2].

Zastosowanie

Ze względu na dostępność dużych bloków, łatwość cięcia i polerowania, walory estetyczne oraz wytrzymałość i kwasoodporność jest używany w budownictwie jako kamień budowlany (bloki, krawężniki, kostka, grys) i dekoracyjny (płyty okładzinowe).

Granit jest wykorzystywany w sporcie żużlowym: stanowi nawierzchnię toru, która w dużym stopniu zmniejsza przyczepność kół, przez co sport ten staje się widowiskowy. Jak również w curlingu, jako materiał do produkcji kamieni curlingowych.

Odmiany

• granit napisowy (granit hebrajski)^[3] – zawiera tzw. przerosty pismowe charakterystyczne dla stref kontaktowych pegmatytów ze skałą macierzystą (występują przeważnie w kwaśnych skałach magmowych), dający po wypolerowaniu rysunek przypominający pismo runiczne lub hebrajskie
• granit karkonoski
• granit strzegomski
• granit strzeliński
• granit rapakiwi (granit Rapakivi)
• Adamellit

Galeria

• 

  Granit karkonoski

• 

  Granit strzeliński

• 

  Wypreparowany plagioklaz w granicie strzelińskim

• 

  Granit porfirowy rapakivi w formie eratyka

• 

  Zwietrzała powierzchnia obtoczonego eratyka, granit porfirowy rapakivi

• 

  Granit vanga red, Skandynawia

• 

  Prekambryjski granit vanga red, Skandynawia

• 

  Przerosty pismowe w pegmatycie granitowym

• 

  Granit o fluidalnej teksturze z płynięcia z piroalmandynem. Widoczne także zbliźniaczenia skalenia potasowego.

• 

  Granit orbikularny rapakivi

Zobacz też

• granit karkonoski
• skały magmowe
• przegląd zagadnień z zakresu geologii

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Kamienie budowlane w Polsce