Graużyszki

Graużyszki

Граўжышкі

Kurhan i pomnik wielkiej wojny ojczyźnianej
Państwo	Białoruś
Obwód	grodzieński
Rejon	oszmiański
Sielsowiet	Graużyszki
Wysokość	210 m n.p.m.
Populacja (2009) • liczba ludności	427
Nr kierunkowy	+375 1593
Tablice rejestracyjne	4
Położenie na mapie obwodu grodzieńskiego Graużyszki
Położenie na mapie Białorusi (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Graużyszki
54°19′41″N 25°50′28″E/54,328056 25,841111
Portal Białoruś

Kościół i dzwonnica w 1930 roku

Dzwonnica (2015)

Graużyszki (biał. Граўжышкі; ros. Гравжишки) – wieś na Białorusi, w rejonie oszmiańskim obwodu grodzieńskiego, około 13 km na południowy zachód od Oszmiany. Siedziba sielsowietu.

Historia

Własność

Pierwsze wzmianki o Graużyszkach pojawiły się w XIII wieku, choć według podań historia tej miejscowości sięga XI wieku i jest związana z działalnością podaniowego bohatera Litwy Kunigasa Endziwiłła^[1].

W 1518 roku miejscowość uzyskała status miasteczka (który utrzymała do 1939 roku).

W 1538 roku majątek ten był własnością Melchiora Grauży-Snowskiego herbu Dołęga, kasztelana witebskiego. Po jego śmierci wdowa po nim podarowała te i inne dobra Stanisławowi Naruszewiczowi (~1554–1589^[2]), kasztelanowi mścisławskiemu i smoleńskiemu. Natomiast wdowa po nim, Halszka z Komajewskich oraz ich syn Albrycht sprzedali ten majątek w 1605 roku Janowi Mikołajowi Korsakowi (~1560–~1620), pisarzowi ziemskiemu oszmiańskiemu i późniejszemu sekretarzowi królewskiemu, który odsprzedał go Szymonowi Butrymskiemu. Jego syn Marcin (?–1640) zapisał Graużyszki swej żonie Halszce z Bychowców, ale ona w następnym roku po śmierci męża sprzedała je Ostafiemu (Eustachemu) Kierdejowi herbu Bełty (~1600–1661), kasztelanowi smoleńskiemu i żmudzkiemu, żonatemu z Zofią Chrapowicką. Po śmierci Ostafiego Graużyszki w wyniku działów rodzinnych dostały się jego średniemu synowi Aleksandrowi, cześnikowi oszmiańskiemu, żonatemu z Anną Owsianą herbu Ostoja. Ich córka Helena (~1650–1715), wychodząc za Mateusza Römera herbu Laski (~1650–1718), podkomorzego trockiego i starostę sumiliskiego, wniosła mu Graużyszki i inne majątki w posagu, a umierając, zapisała je jednemu z synów, Stefanowi (1678–1773). Spadkobiercą Stefana był jego syn Damazy (~1720–1801), kapitan wojsk pruskich w czasie wojny siedmioletniej, później chorąży i podkomorzy województwa trockiego. Po śmierci Damazego Graużyszki odziedziczyła jedna z jego córek Alojza Römerówna, która wniosła je swemu mężowi Michałowi Korsak-Zaleskiemu, sędziemu granicznemu oszmiańskiemu. Po Michale Graużyszki odziedziczył jego młodszy brat Adam (~1780–1867), ostatni polski właściciel tego majątku. Po 1865 roku miasteczko to zostało własnością miejscowych włościan i plebanii^[1]. Adamowi pozostało 887 dziesięcin ziemi uprawnej oraz dodatkowo lasów, tuż przed śmiercią w 1867 roku sprzedał ten majątek Rosjaninowi Połozowowi, który z kolei sprzedał go w 1896 roku innemu Rosjaninowi Koneńcowowi (Konnencowowi^[3]), który go prawdopodobnie rozparcelował^[1][4][5][6]. W latach 30. XX w. majątek Graużyszki dzierżawił ppłk. Witold Chmielewski.

Przynależność administracyjna

W wyniku reformy administracyjnej w latach 1565–1566 Graużyszki weszły w skład powiatu oszmiańskiego województwa wileńskiego Rzeczypospolitej. Po III rozbiorze Polski w 1795 roku majątek znalazł się na terenie powiatu oszmiańskiego (ujezdu) guberni wileńskiej. Po ustabilizowaniu się granicy polsko-radzieckiej w 1921 roku Graużyszki wróciły do Polski, stały się siedzibą gminy Graużyszki w powiecie oszmiańskim.13 kwietnia 1922 roku gmina weszła w skład objętej władzą polską Ziemi Wileńskiej^[7], przekształconej 20 stycznia 1926 roku w województwo wileńskie^[8]. Od 1945 roku – w ZSRR, od 1991 roku – na terenie Republiki Białorusi^[1][9][10].

Infrastruktura

W 1880 roku w miasteczku działała szkółka wiejska, regularnie organizowano targi^[1].

Obecnie we wsi działają m.in. szkoła średnia, przychodnia i poczta.

Świątynie

W 1495 roku zbudowano tu kościół katolicki. O istnieniu kościoła katolickiego istnieje również relacja z 1645 roku^[5]. W drugiej połowie XVIII wieku wzniesiono tu drewniany kościół katolicki pw. apostołów Piotra i Pawła. Ten zabytek drewnianej architektury barokowej został rozebrany wiosną 2009 roku^[11] (lub w 2008 roku). Pozostała po nim stojąca kiedyś obok niego, drewniana, wybudowana na przełomie XIX i XX wieku dzwonnica.

W 1880 roku istniał tu drewniany kościół katolicki pw. św. Jerzego^[1]. Był to prawdopodobnie ten sam kościół, który wcześniej i później był pod wezwaniem apostołów Piotra i Pawła^[12].

We wsi w latach 90. XX wieku wybudowano nowy kościół katolicki^[11].

Demografia

• W 1880 roku mieszkało tu 211 osób, w tym 21 żydów^[1]
• w 1905 roku – 229 osób
• w 1931 roku miasteczko liczyło 361 osób, ponadto w kolonii mieszkały 43 osoby, a majątek miał 10 mieszkańców^[13]
• w 1970 roku – 271 osób
• w 1993 roku – 518 osób
• w 1997 roku – 523 osoby
• w 2009 roku – 427 osób^[14]

Pomniki

W centrum wsi w 1967 roku usypano „kurhan pamięci”, na którego szczycie odsłonięto pomnik poświęcony pamięci 10 żołnierzy radzieckich, którzy zginęli w czasie wielkiej wojny ojczyźnianej^[12].

Nieistniejący dwór

Prawdopodobnie Römerowie na przełomie XVIII i XIX wieku wznieśli tu (kilometr na północ od miasteczka) swą siedzibę, istniejącą do I wojny światowej. Był to drewniany dom stojący na podmurówce z kamienia polnego, parterowy, lecz w części centralnej dwukondygnacyjny. Tę część poprzedzał portyk w wielkim porządku, którego trójkątny szczyt z półkolistym okienkiem był wsparty na dwóch parach filarów. Filary te stały na tarasie, na który wchodziło się po czterech schodkach. Na wysokości pierwszego piętra portyku był balkon z rzeźbioną balustradą. Narożniki domu były boniowane. Dom był przykryty wysokim, gładkim, gontowym dachem naczółkowym. Wnętrze na parterze mieściło prawdopodobnie osiem niewielkich pokoi, zajmowanych jedynie przez właścicieli. Po obu stronach dziedzińca stały prawdopodobnie oficyny z pokojami gościnnymi i pomieszczeniami gospodarczymi^[6].

Majątek Graużyszki został opisany w 11. tomie Dziejów rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej Romana Aftanazego^[6].

Przypisy