Grigore Preoteasa

Notatka wojskowa z 1936 wymieniająca corpora delicti znalezione w mieszkaniu Preoteasy: maszynę do pisania Remington, hektograf, cztery kosze manifestów o treści wywrotowej, mimeograf i pięć kartonowych szablonów do malowania haseł na murach.

Grigore Preoteasa (1915-1957) – rumuński komunistyczny działacz, dziennikarz i polityk. Od 4 października 1955 do swojej śmierci był ministrem spraw zagranicznych komunistycznej Rumunii.

Biografia

Urodził się w Bukareszcie 25 sierpnia 1915 jako syn pracownika Căile Ferate Române. W latach 30. uczęszczał na wydział humanistyczny Uniwersytetu Bukareszteńskiego[1], tam też nawiązał współpracę z Rumuńską Partią Komunistyczną (PCR lub PCdR) w czasie strajków w Grivițy w 1933[2]. W 1934 został aresztowany po raz pierwszy, w kolejnych latach skazywano go wielokrotnie na wyrok więzienia, który odsiadywał w więzieniach w Jilawie, więzieniu Doftana, w Krajowej, Miercurea-Ciuc, i Caracalu[3][2].

Po 1936 roku Preoteasa wszedł w skład kierownictwa Demokratycznego Frontu Studentów (Frontul Studenţesc Demokrat lub Frontul Democratic Universitar), organizacji antyfaszystowskiej stworzonej przez PCR do zwalczania rosnących wpływów Żelaznej Gwardii, którą kierowali Gheorghe Rădulescu, Miron Constantinescu, i Konstanca Крэчун[4][1]. Stał się jednym z głównych kadrowych rewolucjonistów zaangażowanych w działania agitacyjno-propagandowe[5], ale, podobnie jak jego towarzysze Ion Popescu-Puţuri, Alexandru Iliescu czy Grigore Răceanu, bywał krytyczny wobec kierunku narzuconego partii przez ZSRR i Komintern[6].

Jako jeden z autorów nielegalnego czasopisma România Liberă został internowany wraz z innymi przeciwnikami dyktatury Iona Antonescu w obozie w Târgu Jiu, gdzie spędził większość okresu II wojny światowej. Pomimo internowania, teksty sygnowane jego nazwiskiem ukazywały się w późniejszych numerach România Liberă, jednak współcześni historycy uznają je za fałszywki przygotowane przez Sekcję Historyczną partii komunistycznej w latach 50. w celu zamaskowania braku aktywności partii w latach wojny[2].

Uciekł z obozu internowania razem ze swoim przyjacielem Nicolae Ceaușescu w lecie 1944 roku, jeszcze przed obaleniem Antonescu (patrz Rumunia w czasie II Wojny Światowej)[7]. Podczas walk o władzę w partii Preoteasa i Constantinescu należeli do nielicznych intelektualistów wspierających grupę skupioną wokół Lucrețiu Pătrășcanu przeciw pierwszemu sekretarzowi Ștefanowi Forișowi. Po obaleniu tego ostatniego, Preoteasa wspierał nowego lidera George Georgiou-Deja[8][9], który darzył go sporą sympatią jako że pracował był z jego ojcem w warsztatach kolejowych Griviţa w Bukareszcie[7].

W końcu 1944 powrócił do România Liberă, tym razem jako redaktor naczelny, i pełnił tę funkcję do 1946[10][11][2][12], w międzyczasie został rzecznikiem ministerstwa propagandy[2]. Jego działalność w tym okresie skupiała się na atakowaniu opozycji wobec wspieranego przez partię komunistyczną rządu Petru Grozy, a szczególnie Narodowej Partii Chłopskiej[13].

Preoteasa, protegowany Gheorghiu-Deja, szybko piął się po szczeblach kariery w partii, która w 1947 przemianowana została na Rumuńską Partię Robotniczą (PMR)[8][11][7]. W grudniu 1955 został wybrany członkiem KC, gdzie zastąpił Leonte Răutu na stanowisku szefa Sekcji Propagandy. W czerwcu 1957 został też sekretarzem Komitetu Centralnego i zastępcą członka biura politycznego[8][14][2]. Jest prawdopodobne, że Gheorghiu-Dej widział w nim następcę Răutu, który w owym okresie wypadł z łask[15].

Równolegle do kariery partyjnej, od 4 października 1955 Preoteasa był ministrem spraw zagranicznych. Jako taki jest pamiętany m.in. ze względu na rolę, jaką odegrał w okresie po stłumieniu powstania węgierskiego w 1956, a szczególnie za przetrzymywanie na terenie Rumunii aresztowanych przez siły Związku Radzieckiego polityków Węgierskiej Republiki Ludowej, w tym Imre Nagy’ego przetrzymywanego w areszcie Securitate w Snagov i György Lukácsa[16]. Na prośbę Jánosa Kádára władze Rumunii określały aresztowanych mianem „azylantów”, co miało sugerować, że są oni chronieni w obliczu kontrrewolucji[17][16], a nie przetrzymywani w więzieniach. W czerwcu 1957 na stanowisku ministra zastąpił go Ion Gheorghe Maurer.

Grigore Preoteasa został członkiem delegacji PMR na obchody 40. rocznicy wybuchu rewolucji październikowej w Moswie, wraz z Gheorghiu-Dejem, Chivu Stoicą, Alexandru Moghioroşem, Ştefanem Voiteciem, Ceauşescu i Răutu. Zmarł nagle na lotnisku Wnukowo, kilka minut po tym, jak wiozący rumuńską delegację samolot linii Aerofłot uderzył w ziemię za końcem pasa i stanął w płomieniach[3][11]. Według świadków Proteasa w chwili wypadku był jedynym pasażerem stojącym na pokładzie samolotu; miał tłumaczyć innym, że cieszy się, że nie kazano mu zapiąć pasa bezpieczeństwa; gdy piloci stracili kontrolę nad maszyną, miał powiedzieć – prawdopodobnie w żartach – że „tego nie było w programie”. Słowa te okazały się być jego ostatnimi[3].

Po jego śmierci pojawiały się pogłoski, jakoby katastrofa na lotnisku Wnukowo została celowo sprowokowana w celu zabicia Preoteasy albo Gheorghiu-Deja, jako że relacje między nim a Nikitą Chruszczowem w owym czasie pogorszyły się gwałtownie. Teoriom spiskowym przeczy jednak fakt, że w katastrofie zginęła cała radziecka załoga maszyny, a Ceauşescu, Răutu i inni członkowie delegacji odnieśli poważne obrażenia[10][15]. Jakakolwiek była jej przyczyna, śmierć Preoteasy ułatwiła Nicolae Ceauşescu dojście do władzy po 1964 roku[18][14].

Dziedzictwo

Żoną Preoteasy była Ecaterina, z którą miał dwoje dzieci: syna George i córkę Ilincę. Ilinca Preoteasa została wysoko postawioną członkinią Związku Młodzieży Komunistycznej; przez pewien czas była także żoną Adriana Năstase, premiera Rumunii w latach 2000–2004. Wyemigrowała do Stanów Zjednoczonych[2].

Po śmierci Preoteasy jego imię nadano Bukareszteńskiemu Domowi Kultury Studenckiej; nazwę zmieniono dopiero po rumuńskiej rewolucji 1989 roku[8]. Mimo zmiany, nazwisko polityka pozostaje popularną nazwą zwyczajową klubu studenckiego, przykładowo La Preoteasa („w Preoteasie”) to tytuł piosenki rumuńskiej grupy rockowej Sarmalele Reci z jej debiutanckiej płyty Ţara te vrea prost[19].

Przypisy

  1. ↑ a b Tismăneanu 2003 ↓, s. 267.
  2. ↑ a b c d e f g Betea i Vohn 2005 ↓.
  3. ↑ a b c Cioroianu 2005 ↓, s. 210.
  4. ↑ Chiciuc 2006 ↓.
  5. ↑ Tismăneanu 2003 ↓, s. 76.
  6. ↑ Tismăneanu 2003 ↓, s. 79, 274.
  7. ↑ a b c Tismăneanu 2003 ↓, s. 164.
  8. ↑ a b c d Cioroianu 2005 ↓, s. 211.
  9. ↑ Tismăneanu 2003 ↓, s. 113.
  10. ↑ a b Cioroianu 2005 ↓, s. 210–211.
  11. ↑ a b c Frunză 1990 ↓, s. 240.
  12. ↑ Tismăneanu 2003 ↓, s. 164, 267.
  13. ↑ Frunză 1990 ↓, s. 224.
  14. ↑ a b Tismăneanu 2003 ↓, s. 164–165.
  15. ↑ a b Tismăneanu 2003 ↓, s. 305.
  16. ↑ a b Deletant 1995 ↓, s. 111.
  17. ↑ Cioroianu 2005 ↓, s. 198.
  18. ↑ Cioroianu 2005 ↓, s. 209, 211.
  19. ↑ Dajbog 2000 ↓, s.v. „La Preoteasa”.

Bibliografia

  • Lavinia Betea, Cristina Vohn, Inedit – Primul ziar legal al PCdR a fost falsificat, „Jurnalul Naţional”, 25 października 2005 [dostęp 2016-10-30] (rum.).
  • Adrian Cioroianu, Pe umerii lui Marx: o introducere în istoria comunismului românesc, București: Curtea Veche, 2005, ISBN 973-669-175-6, OCLC 70707609 (rum.).
  • Mandalin Dajbog, Sarmalele Reci, [w:] Inapoi la muzica romaneasca [online], www.geocities.com/SunsetStrip/Mezzanine, 2000 [zarchiwizowane z adresu 2007-12-10] (rum.).
  • Dennis Deletant, Ceauşescu and the Securitate: coercion and dissent in Romania, 1965-1989, Armonk, N.Y.: M.E. Sharpe, 1995, ISBN 1-56324-633-3, OCLC 32739082 (ang.).
  • Victor Frunză, Istoria stalinismului în România, București: Humanitas, 1990, ISBN 973-28-0177-8, OCLC 24069514 (rum.).
  • Paula Mihailov Chiciuc, Comunism – «Cui dăm votul şi încrederea noastră?», „Jurnalul Naţional”, 20 czerwca 2006 [dostęp 2016-10-30].
  • Vladimir Tismăneanu, Stalinism for all seasons: a political history of Romanian communism, Berkeley: University of California Press, 2003, ISBN 0-520-23747-1, OCLC 51172356 (ang.).

Media użyte na tej stronie

1936 corpuri delicte Grigore Preoteasa.jpg
1936 Romanian Army memo, announcing the forwarding of the corpus delicti for Grigore Preoteasa's conviction: A Remington portable typewriter, a hectograph, 4 baskets of subversive manifestos, a mimeograph and 5 cardboard stencils.