Grodziszcze (powiat świdnicki)

Grodziszcze

wieś
Kościół parafialny pw. św. Anny
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Powiat	świdnicki
Gmina	Świdnica
Wysokość	240–260 m n.p.m.
Liczba ludności (2019)	893[1]
Strefa numeracyjna	74
Kod pocztowy	58-112[2]
Tablice rejestracyjne	DSW
SIMC	0856043
Położenie na mapie gminy wiejskiej Świdnica Grodziszcze
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Grodziszcze
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Grodziszcze
Położenie na mapie powiatu świdnickiego Grodziszcze
50°47′56″N 16°33′25″E/50,798889 16,556944

Pałac w Grodziszczu

Zabytkowa plebania w Grodziszczu

Remiza OSP w Grodziszczu

Grodziszcze (niem. Gräditz^[3]) – wieś w Polsce położona w województwie dolnośląskim, w powiecie świdnickim, w gminie Świdnica. Początkowo zwany Gramolinem.

Podział administracyjny

W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa wałbrzyskiego.

Położenie

Najstarsza w gminie Świdnica wieś łańcuchowa, położona nad Piławą na wysokości 240–260 m n.p.m., w Kotlinie Dzierżoniowskiej. W układzie miejscowości nadal czytelny jest podział na trzy części: Grodziszcze Górne, Środkowe i Dolne.

Historia

Wieś zaliczana jest do najstarszych wsi na Śląsku. W trakcie prowadzonych prac archeologicznych odkryto we wsi ślady pobytu człowieka z czasów neolitu. W XI wieku we wsi istniała kasztelania, wymieniana wśród kasztelańskich warowni południowego pogranicza Śląska jako Gramolin, co potwierdził w słynnej „srebrnej bulli” w 1155 roku papież Hadrian IV. Wzmianki na temat miejscowości odnoszą się także do lat 1193-1250, gdy była odnotowana jako wieś leżąca w dobrach klasztoru NMP na Piasku we Wrocławiu. W XI-XII wieku wieś była siedzibą kasztelana Jana pana na grodzie zwanym Grodez. Wzmianka o miejscowości znajduje się w łacińskim dokumencie z 1250 roku wydanym przez papieża Innocentego IV w Lyonie gdzie wieś zanotowana została w zlatynizowanej, staropolskiej formie „Crodec”^[4]. Kasztelanię w późniejszym okresie przeniesiona do Świdnicy. W 1288 roku Grodziszcze było wsią książęcą. Henryka IV Prawy dobrami z Grodziszcza uposażył w 1288 r. fundację kolegiaty świętokrzyskiej we Wrocławiu. Podobny charakter miały działania Bolka I świdnickiego, który fundując w 1292 r. klasztor cystersów w Krzeszowie, uposażył go m.in. w ziemię z Grodziszcza. On też najpewniej ostatecznie zlikwidował gród w Grodziszczu, o czym świadczy dodatkowe uposażenie klasztoru krzeszowskiego w ziemię w Grodziszczu, dokonane w 1298 r.^[5]

Po trzech wojnach śląskich w latach 1742–1763 pomiędzy Austrią a Prusami miejscowość znalazła się w granicach Prus. W 1742 roku król pruski Fryderyk II wydał pozwolenie na budowę w Grodziszczu ewangelickiego zboru, dla gminy ewangelickiej: Górnego Grodziszcza, Dolnego Mościska, Krzyżowej i Wieruszowa. Pierwsze nabożeństwo w nowo wybudowanej świątyni odbyło się 17.12.1743. W 1810 roku miejscowość należała do kolegiaty św. Krzyża we Wrocławiu. W średniowieczu była własnością Kanoników regularnych, co 9 kwietnia 1193 potwierdził Papież Celestyn III. Od czerwca 1813 roku w Grodziszczu mieściła się główna kwatera wojsk koalicji antynapoleońskiej, wówczas to we wsi przebywali m.in.: car Aleksander I, król pruski Fryderyk III, książę pruski Wilhelm oraz pruscy i rosyjscy generałowie. Wydarzenie to upamiętniała wmurowana w zewnętrzną ścianę dworu tablica inskrypcyjna, która zaginęła w latach 40. XX wieku.

W czasie II wojny światowej istniała we wsi filia obozu koncentracyjnego Groß-Rosen, w której więziony był i zginął Salo (Samuel) Landau holenderski szachista polskiego pochodzenia.

W latach 60.-70. XX wieku został rozebrany zbór ewangelicki wraz z wieżą. Kościoły ewangelickie|

11.03.2017 r. w świetlicy wiejskiej we wsi odbył się zjazd 300 neonazistów z Polski i Niemiec. Podczas imprezy odbył się koncert z udziałem zespołów Oidoxie z Niemiec, Obłęd z Polski oraz z Ukrainy i Szwajcarii. Organizatorem imprezy były komórki narodowosocjalistycznej międzynarodówki Blood & Honour z Bielawy i Dzierżoniowa^[6].

W świetlicy odbywają zajęcia opiekuńczo-wychowawcze dla dzieci, próby zespołów tanecznych „Tęcza” i „Awans”. Gospodarzem świetlicy jest Zofia Sara^[7].

Zabytki

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są^[8]:

• zespół kościoła parafialnego:
  • późnogotycki-renesansowy kościół pw. św. Anny, z początku XVI w., XVIII w.
  • plebania, z XVI w., XVIII-XIX w.
  • ogrodzenie z dwiema bramkami, z XVI w.
  • park pałacowy, z XVIII w., koniec XIX w. z wieloma pomnikami przyrody

inne zabytki:

• pałac późnobarokowy z połowy XVIII w., z dachem czterospadowym, przebudowany w początkach XX w. W roku 1813 w pałacu stacjonował car Rosji Aleksander I
• krzyże pokutne
• rozległe grodzisko z IX-XII w. Obecnie widoczne są jedynie pozostałości wałów ziemnych.

Oświata

W Grodziszczu znajduje się szkoła podstawowa, wybudowana w 1997 r.

Przypisy

Bibliografia

• Rezydencje ziemi świdnickiej, zespół redakcyjny: W. Rośkowicz, S. Nowotny, R. Skowron, Świdnica 1997, s. 69.
• Colmar Grünhagen: Regesten zur Schleisischen Geschichte. Breslau: Josef Max & COMP., 1866.