Gromnik (województwo małopolskie)

Gromnik

wieś
Zabytkowy kościół św. Marcina
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	tarnowski
Gmina	Gromnik
Liczba ludności (2022)	3441[1]
Strefa numeracyjna	14
Kod pocztowy	33-180[2]
Tablice rejestracyjne	KTA
SIMC	0820571
Położenie na mapie gminy Gromnik Gromnik
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Gromnik
Położenie na mapie województwa małopolskiego Gromnik
Położenie na mapie powiatu tarnowskiego Gromnik
49°50′16″N 20°57′46″E/49,837778 20,962778
Strona internetowa

Gromnik – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie tarnowskim, w gminie Gromnik, nad Białą.

W latach 1975−1998 miejscowość położona była w województwie tarnowskim.

Miejscowość jest siedzibą gminy Gromnik a także rzymskokatolickiej parafii pw. Najświętszej Maryi Panny Królowej z zabytkowym drewnianym kościołem św. Marcina.

We wsi krzyżują się dwie drogi wojewódzkie: 977 i 980.

Toponimia

Plan Odnowy Miejscowości Gromnik podaje, że etymologia nazwy wsi jest niejasna, prawdopodobnie pochodzi od „miejsca, w które często uderzały gromy lub pioruny” lub gdzie „grzmiąco (głośno) płynie rzeka lub potok”^[3]. W gwarze góralskiej słowo „gronik” oznacza wierzchołek góry^[4]. Gromnik znajduje się u stóp góry zwanej Starościna (326 m n.p.m)^[5].

Części wsi

Historia

W pierwszych wzmiankach o Gromniku pochodzących z 1288 r. dowiadujemy się, że otrzymał on prawo osady od opactwa w Tyńcu według prawa niemieckiego, za zgodą Władysława Łokietka. W dokumencie spisanym w Tuchowie w 1334 r. wymienione jest sołectwo Gromnik. Pierwszy raz jako parafia, Gromnik wymieniony jest w Wykazie zbiórki „Denara Św. Piotra” w dokumencie z roku 1848. Pewne informacje o parafii i kościele w Gromniku podaje ksiądz Jan Długosz w relacjach Liber beneficjorum z 1480 r. Gromnik należy wtedy do diecezji krakowskiej, znajduje się w nim kościół parafialny zbudowany z drewna a poświęcony Św. Marcinowi. Stanowi własność Benedyktynów z Tyńca. Do parafii gromnickiej należą wówczas Chojnik i Golanka.

W 1490 roku Parafia Gromnik należy do dekanatu bobowskiego. Właścicielem Gromnika jest wówczas Jan Wojnarowski. W wieku XVI Gromnik był w rękach rodziny Wielopolskich. W 1780 roku właścicielem Gromnika był Joachim Sobolewski, a parafia gromnicka należy w tym okresie do dekanatu pilzneńskiego. Córka J. Sobolewskiego wyszła za mąż za Ignacego Dzwonkowskiego, sędziego ziemskiego w Pilźnie. Rodzina Dzwonkowskich była właścicielem dworu i ziem gromnickich przez cały wiek XIX i początek XX. Feliks Dzwonkowski był kolatorem miejscowego kościoła. Założona w 1805 r. i prowadzona przez niego w Gromniku stadnina koni była uznawana w tamtym czasie za jedną z największych w Monarchii Austro-węgierskiej. Następnie właścicielem Gromnika był Edward Dzwonkowski, który zmarł 3.IX.1887 r. i pochowany został na cmentarzu przy kościele gromnickim.

W Słowniku Geograficznym Królestwa Polskiego z drugiej połowy XIX wieku napisano:

Pod koniec XIX w. część wsi nosiła nazwę Równia^[11]. Około 1870 Dzwonkowski rozbudował skromną siedzibę dworską. Po jego śmierci dwór pozostawał w rękach wdowy Anny Dzwonkowskiej, a po jej śmierci córki sprzedały dwór i wieś. Następnie przechodził przez ręce różnych właścicieli. Byli nimi: Piotr Bielecki, Jan Chwalibóg. W lutym 1927 roku właścicielem dworu został emerytowany major Włodzimierz Olszewski. W 1937 roku właścicielami Gromnika zostają Jerzy i Maria Magdalena Szczanieccy. Na cmentarzu przy drewnianym kościele został pochowany ojciec Marii, prof. Michał Rostworowski, który zmarł w Gromniku dnia 24 marca 1940 r. jako urzędujący sędzia Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej w Hadze.

W 1945 roku odbyła się parcelacja majątku dworskiego w Gromniku. Budynek dworski został przeznaczony na szkołę powszechną. Szkoła otrzymała przydział gruntu uprawnego, sad oraz park. W 1954 r. rozbudowano dworek. Nowej szkoły doczekano się dopiero w 1979 r. Gromnik jest w całości stelefonizowany, zgazyfikowany, ma dostęp do czystej wody ze studni głębinowych, przesyłanej wodociągiem wiejskim, wybudowano nowoczesną oczyszczalnię ścieków i część kanalizacji sanitarnej. Gromnik jest dużą placówką oświatową. Powstał tutaj Zespół Szkół Ogólnokształcących i Zawodowych z atrakcyjną klasą o profilu policyjnym. Budowana jest nowoczesna, pełnowymiarowa hala sportowa.

Gromnik jest ważnym węzłem komunikacyjnym, przecinają się tutaj dwie drogi wojewódzkie, funkcjonuje stacja PKP. Rozwija się nowoczesne budownictwo mieszkaniowe oraz przedsiębiorczość. Funkcjonuje tutaj kilka ważnych instytucji: Rozdzielnia Gazu Gromnik, Nadleśnictwo Gromnik, Bank Spółdzielczy Rzemiosła O/ Gromnik, Agencja PKO BP, Ośrodek zdrowia, apteki^[12].

W Gromniku urodził się Gustaw Edward Przychocki (ur. 14 lutego 1884, zm. 4 lutego 1947 w Krakowie) – polski filolog klasyczny, profesor i rektor Uniwersytetu Warszawskiego, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, członek Polskiej Akademii Umiejętności.

Zabytki

• Drewniany kościół św. Marcina z 1727
• Zespół dworski z XIX w.
• Cmentarz wojenny nr 145
• Cmentarz wojenny nr 146

Ludzie urodzeni we wsi

• Leon Kieroński – polski nauczyciel, profesor C. K. Gimnazjum w Buczaczu^[13]

Galeria

• 

  Zabytkowy dwór
• 

  Nowy kościół parafialny
• 

  Zespół szkół
• 

  Pomnik wołyński
• 

  Tablica pamięci na budynku szkoły
• 

  Muszla

Zobacz też

• Gromnik

Przypisy

Bibliografia

• Piotr Libicki, Dwory i pałace wiejskie w Małopolsce i na Podkarpaciu, Poznań 2012, ss. 112, 113 ISBN 978-83-7510-597-1

Linki zewnętrzne

• Gromnik, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 849 .
• Gromnik, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 539 .