Gromnik (wzgórze)
Ten artykuł od 2010-09 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. |
| ||
Gromnik - widok od strony Siemisławic | ||
Państwo | Polska | |
Położenie | województwo dolnośląskie, powiat strzeliński | |
Pasmo | Przedgórze Sudeckie Wzgórza Niemczańsko-Strzelińskie Wzgórza Strzelińskie | |
Wysokość | 393 m n.p.m. | |
50°42′07″N 17°06′35″E/50,701944 17,109722 |
Gromnik (niem. Rummelsberg) – najwyższe wzgórze Wzgórz Strzelińskich (części Wzgórz Niemczańsko-Strzelińskich), wysokość 393 m n.p.m.; węzeł szlaków turystycznych. Górę tę zalicza się do Przedgórza Sudeckiego.
Historia
W czasach prehistorycznych Gromnik mógł być miejscem kultu pogańskiego, podobnie jak Ślęża. Z późniejszych czasów zachowały się ślady grodziska – od VIII do V w. p.n.e. znajdował się tu gród kultury łużyckiej.
W wiekach IX - X n.e. znajdował się tu gród Ślężan. Gród ten miał powierzchnię 2 - 2,5 ha; był więc niewielki, ale ufortyfikowany wałami o drewniano-ziemnym trzonie z obłożeniem obrobionymi kamieniami, gdzieniegdzie przechodzącymi w kamienny mur. Od X do XV w. Gromnik był niezamieszkany, wskazuje na to m.in. całkowity brak ceramiki z tego okresu w materiałach kopalnych.
Na wzniesieniu odsłonięto fundamenty dwuabsydowej rotundy wzniesionej z miejscowego kamienia łamanego o wymiarach: średnica nawy głównej – 6,2 m, promienie absyd odpowiednio 1,3 oraz 1,4 m. Ściany są zachowane do wysokości ok. 1,5 m. Wynik badań C14, wykluczył wczesnośredniowieczną genezę rotundy w Gromniku[1].
W XIII i XIV w. tereny wokół Gromnika należały do rodziny Samborów. W 1340 r. wdowa po rycerzu Janie Samborze sprzedała rosnący wokół góry las bukowy proboszczowi Strzelina - Witalisowi.
Najstarsza zapisana w 1427 r. nazwa Rabesberg pochodzi prawdopodobnie od pochodzącego z tego rodu XIII-wiecznego rycerza Gosława Wrony lub jego syna Henryka Rabe.
W średniowieczu, w 1427 r. na Gromniku zakładają siedzibę Hans i Opitz von Czirn przybyli z Czernicy, miejscowości leżącej na pograniczu Wielkopolski i Śląska. Zostali oni sprowadzeni przez książąt brzeskich. W okresie wojen husyckich zdobyli sławę kombinatorów, którzy przystają do silniejszych. Wykorzystując słabość władzy książęcej, w roku 1439 Czirnowie uzyskują od Elżbiety wdowy po księciu Ludwiku II brzeskim zezwolenie na budowę zamku na szczycie Gromnika i zrobili z niego gniazdo rozbójników. Napadali najczęściej na karawany kupieckie jadące z Czech wzdłuż Wzgórz Strzelińskich do Wrocławia, potrafili także docierać na przedmieścia Brzegu, a nawet splądrować zamek biskupi w Otmuchowie.
Uprawiany przez Czirnów raubritterski proceder spowodował, że zamek był w 1443 r. oblegany przez wojska wrocławskie i biskupie. Po dwutygodniowym oblężeniu z użyciem artylerii doszło do honorowej kapitulacji, a zamek został zburzony. Wkrótce w 1446 r. bracia Czirn uzyskali od książąt brzeskich Jana i Henryka zgodę na odbudowę zamku. Wykonano ją w ciągu jednego roku. Prowadzone w 2013 roku badania dr Krzysztofa Jaworskiego wykazały, że fundamenty, które uznawane były kilka lat temu za pozostałości rotundy, powstały jednocześnie z wieżą donżonu zamku zbudowanego po 1446 r.[2] W 1480 z polecenia księcia legnicko-brzeskiego Fryderyka zamek został ponownie i ostatecznie zburzony.
Zamek dwukrotnie niszczony przez mieszczan wrocławskich, brzeskich, wojska biskupie i książęce. Nie ukróciło to szybko rozbójniczego procederu. W roku 1482 zamek został zniszczony przez księcia legnicko-brzeskiego Fryderyka. Z czasem rodzina rozbójników ustatkowała się i zdobyła łaskę książąt, i zamieszkała w posiadłości u podnóża wzgórz: dwory-zameczki w Siemisławicach (d. Siedmiosławicach) i Przewornie. Za grzechy przodków Jerzy Czirn ufundował nowy kościół w Krzywinie. Ród wygasł w 1615 r. i jego zamki przeszły w posiadanie książąt brzeskich.
O ruinach na Gromniku przypomniano sobie dopiero po I wojnie światowej. Na szczycie góry znajdowała się gospoda i wieża widokowa, zburzone w 1945.
W 2003 staraniem Towarzystwa Wzgórz Strzelińskich zainicjowane zostały prace związane z uporządkowaniem wzgórza, w latach późniejszych ze względu na odkryte cenne zabytki archeologiczne i architektoniczne powstają stopniowo realizowane projekty zabezpieczeń i dostosowania na cele turystyczne w ramach programu: "Gromnik - Europejskie Dziedzictwo Kulturowe Pogranicza Saksońsko-Dolnośląskiego..."
- 2003 - 2004 r. rozpoczęto badania archeologiczne - Czesław Lasota i architektoniczne - Maciej Małachowicz
- 2005 - 2012 r. prowadzone są badania archeologiczne - Krzysztof Jaworski, Aleksandra Pankiewicz
- w 2007 r. opracowany został przez zespół Macieja Małachowicza projekt zabezpieczenia i ekspozycji reliktów odsłoniętych murów
- w 2012 r. ukończono budowę wieży. Obiekt spełnia funkcję wieży widokowej i jest udostępniony dla turystów.
Zagospodarowanie szczytu
Szczyt wzgórza otacza podwójny obwód kamiennych wałów określanych dotychczas jako łużyckie. Wewnątrz obwodu znajdowały się XIX-wieczne zabudowania gospody i wieży widokowej założonej po 1825 r. na miejscu XV-wiecznego zamku Czirnów. W trakcie prac badawczych w 2003 r. odsłonięto relikty podwójnego obwodu wielobocznej, XV-wiecznej wieży mieszkalnej, znanej dotychczas jedynie z zapisków.
Legendy
Tę sekcję należy dopracować |
- Okrucieństwo i bogactwo Jana Czirna przypisywano jego konszachtom z diabłem. Nie bez podstaw, bo dorobił się na wojnach husyckich. Pakt z diabłem wygasł pewnej nocy, gdy diabeł przyszedł na Gromnik po duszę rycerza. Ten, chcąc zyskać na czasie, zaoferował diabłu grę w kręgle. Polem gry miały być wąwozy prowadzące z Samborowiczek w stronę Gromnika. Diabeł ciskał ognistymi kulami i po jego rzucie ostał się tylko jeden kręgiel, który zaważył o losach zbójnika. Rabuś ostatkiem sił wyrwał olbrzymi megalit z bramy zamkowej i cisnął z całej siły. Udało mu się, strącił ostatni kręgiel, wygrał życie. Po tym zdarzeniu nawrócił się i nawet wystawił nowy kościół św. Oswalda (Diabelskie Kręgielnie istnieją do dziś, wąwozy są autentyczne).
- W czasie budowy nowej świątyni św. Oswalda na górce w Krzywinie (wieś u podnóża Wzgórz Strzelińskich) korzystano z materiałów wtórnych, rozbierano stary kościół gotycki stojący na dole we wsi. Jednak ściana szczytowa nie "pozwoliła się rozebrać". Kamienie wracały co nocy na swe miejsce. Przypisano to mocy tajemnej i już zaniechano rozbiórki do końca (ściana ta stoi w Krzywinie do dziś).
- W czasie próby szabrownictwa renesansowych płyt nagrobnych znajdujących się w ruinach kościoła Oswalda, sprawca – znany polityk i miłośnik zabytków – został powstrzymany przez niewidzialną rękę
Turystyka
Dojazd jest możliwy samochodem na parking położony na wysokości ok. 350 m n.p.m. Parking leży przy szosie prowadzącej z Przeworna do Dobroszowa lub Białego Kościoła. Z parkingu na szczyt prowadzi szlak czerwony z żółtym.
Na początku 2012 roku na szczycie wzgórza wybudowano nową wieżę widokową o konstrukcji szachulcowej. Wieża udostępniana jest zorganizowanym grupom turystycznym oraz przy okazji lokalnych imprez, takich jak piknik rycerski. Z platformy i galerii widokowej można oglądać odsłaniane, w miarę postępów prac archeologicznych, relikty założenia zamkowego. Niestety, wieża niższa jest od otaczających ją drzew.
Szlaki turystyczne
- Strzelin – Szańcowa – Gościęcice Średnie - Skrzyżowanie pod Dębem – Gromnik – Dobroszów – Kalinka – Skrzyżowanie nad Zuzanką - Źródło Cyryla – Ziębice - Lipa - Rososznica - Stolec - Cierniowa Kopa - Kolonia Bobolice - Kobyla Głowa - Karczowice - Podlesie - Ostra Góra - Starzec - Księginice Wielkie - Sienice - Łagiewniki - Oleszna - Przełęcz Słupicka - Sulistrowiczki - Ślęża - Sobótka
- droga Szklary-Samborowice (szlak zielony) - Jagielno - Przeworno - Strużyna - Kaszówka - Jegłowa kop. - Gromnik - Skrzyżowanie nad Wąwozem Pogródki - Biały Kościół – Nieszkowice – Żelowice – Ostra Góra – Niemcza - Gilów - Piława Dolna - Góra Parkowa - Bielawa - Kalenica - Nowa Ruda - Tłumaczów - Radków - Pasterka - Karłów - Skalne Grzyby - Batorów - Duszniki-Zdrój - Szczytna - Zamek Leśna - Polanica-Zdrój - Bystrzyca Kłodzka - Igliczna - Międzygórze - Przełęcz Puchacza
- Nowina - Rozdroże pod Mlecznikiem - Raczyce - Henryków - Skalice - Skalickie Skałki - Skrzyżowanie nad Zuzanką - Bożnowice - Ostrężna - Miłocice - Gromnik - Jegłowa - Żeleźnik - Wawrzyszów - Grodków - Żarów - Starowice Dolne - Strzegów - Rogów - Samborowice - Szklary - Wilemowice leśniczówka - Biskupi Las - Dębowiec - Ziębice[4]
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Przypisy
- ↑ Dariusz Sikorski , Sikorski - Wczesnopiastowska architektura sakralna (jako źródło historyczne dla dziejów Kościoła w Polsce), Poznań, PTPN 2012 [PEŁNA WERSJA] (The Sacral Architecture of Early Piasts in Poland (X-XI)).pdf [dostęp 2017-03-22] (ang.).
- ↑ ZAMKI W POLSCE • Zaloguj, www.forum.zamki.pl [dostęp 2017-11-23] (pol.).
- ↑ a b Rafał Karnicki , Próba rekonstrukcji przestrzennej XV w. Zamku na Gromniku w oparciu o zidentyfikowane obiekty terenowe i wyniki badań archeologiczno-architektonicznych (2003-2018r.), 2018 .
- ↑ Informacje zawarte na stronie PTTK Strzelin; dostęp: 3.08.2015
Media użyte na tej stronie
Mapa Sudetów
Black up-pointing triangle ▲, U+25B2 from Unicode-Block Geometric Shapes (25A0–25FF)
Autor: David Vignoni (original), Bastique (SVG), Rocket000 (recolored), Licencja: LGPL
Orange warning icon.
Czerwony szlak turystyczny.
Żółty szlak turystyczny.
Zielony szlak turystyczny.
Autor: Mccornik, Licencja: CC BY-SA 4.0
Wizualizacja skanu LIDAR z oznaczonymi zidentyfikowanymi elementami zamku na Górze Gromnik; autor R. Karnicki [w:] Próba rekonstrukcji przestrzennej XV w. Zamku na Gromniku w oparciu o zidentyfikowanej obiekty terenowe i wyniki badań archeologiczno - architektonicznych (2003-2018r.); [maszynopis w: Autorska Pracownia arch. Macieja Małachowicza], 2018
Autor: Cwaniak, Licencja: CC BY-SA 2.5
Mapa szlaków turystycznych na Wzgórzach Strzelińskich
Autor: Mccornik, Licencja: CC BY-SA 4.0
Zamek na Gromniku, próba rekonstrukcji stanu założenia z XV wieku. Widok ogólny od zachodu
Autor: Mccornik, Licencja: CC BY-SA 3.0
Wieża widokowa na górze Gromnik, oddana do użytkowania w 2012r. Projekt Maciej Małachowicz, Rafał Karnicki.
Stanowi ona, obok projektu ekspozycji reliktów murów i projektu zagospodarowania turystycznego wzgórza, element trasy turystycznej prowadzącej przez Wzgórza Niemczańsko-Strzelińskie. Za sprawą mediów, powszechnie jest znana jako "wieża widokowa bez widoku"... z wieży rozpościera się widok na odsłaniane w toku prac archeologicznych leżące u podnóża założenie zamkowe.
W okresie lipcowych wycieczek warto zajrzeć na szczyt aby móc z bliska przyjrzeć się prowadzonym pracom.Herb von Czirn
Autor: Cwaniak, Licencja: CC BY-SA 2.5
Krajobraz widziany ze szlaku turystycznego na Wzgórzach Strzelińskich
Autor: Cwaniak, Licencja: CC BY-SA 2.5
Góra Gromnik Widoczna od strony południowej.
Autor: Mccornik, Licencja: CC BY-SA 3.0
w 2003r. staraniem Towarzystwa Wzgórz Strzelińskich rozpoczęto prace porządkowe i badania architektoniczno-archeologiczne
Autor: Mccornik, Licencja: CC BY-SA 3.0
Gromnik, rozwarstwienie chronologiczne średniowiecznych reliktów murów zamku (donżonu) i dwuabsydowej rotundy
Autor: Mccornik, Licencja: CC BY-SA 3.0
Gromnik, odsłonięte relikty średniowiecznego zamku