Gruboszowate
 Rojnik górski | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | gruboszowate | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Crassulaceae DC. in Lam. & DC. Fl. Franç., ed. 3, 4(1): 382. 17 Sep 1805, nom. cons. | |||
| Synonimy | |||
| |||
Gruboszowate (Crassulaceae) – rodzina roślin należąca do rzędu skalnicowców. Obejmuje 34 rodzajów z ok. 1400 gatunkami (najbardziej zróżnicowana gatunkowo rodzina w rzędzie)[2][4]. Rozprzestrzenione są na całym świecie, przy czym najbardziej zróżnicowane są w południowej Afryce[5]. W Polsce w naturze spotykani są przedstawiciele rodzajów: rojnik, rozchodnik, różeniec i grubosz[6].
Najczęściej są to rośliny siedlisk suchych, ale należą tu też takie, które rosną w wilgotnych lasach równikowych i w środowisku wodnym[4]. Większość to sukulenty liściowe[7] przeprowadzające specyficzny typ fotosyntezy – typu CAM (nazwaną tak od angielskiej nazwy rodziny – Crassulacean Acid Metabolism)[5]. Bardzo łatwo rozmnażają się wegetatywnie za pomocą odrostów, rozmnóżki i łatwo ukorzeniających się opadłych liści[8].
Wiele gatunków uprawianych jest jako rośliny ozdobne. W klimacie umiarkowanym uprawia się głównie w ogrodach skalnych rośliny z rodzajów rozchodnik Sedum i rojnik Sempervivum, w klimacie cieplejszym popularnymi roślinami ozdobnymi są te z rodzajów: eszeweria Echeveria i eonium Aeonium[8]. Popularne w uprawie doniczkowej i w szklarniach są: grubosze Crassula i kalanchoe Kalanchoe[5][8]. Rozchodnik ostry Sedum acre ze względu na specyficzny smak, któremu zawdzięcza nazwę dodawany jest do sałatek. Rośliny te stosowane były też w lecznictwie (np. w przypadku oparzeń). Rojnik murowy Sempervivum tectorum uprawiany był na dachach ponieważ chronić miał domostwa przed piorunami[5].
Morfologia
- Pokrój
- W ogromnej większości naziemne byliny, rzadziej rośliny jednoroczne, dwuletnie i krzewy, wyjątkowo małe drzewa, epifity i rośliny wodne[5][8].
- Liście
- Z reguły mięsiste (→ gruboszowate), zwykle płaskie, ale czasem też walcowate, niepodzielone (rzadko pierzasto złożone), całobrzegie (rzadko ząbkowane lub głębiej wcinane) i zebrane w mniej lub bardziej gęstą, przyziemną rozetę (rzadziej skupione są w górnej części pędu[5]). Liście na pędzie osadzone są skrętolegle, naprzeciwlegle lub okółkowo[4], są siedzące lub ogonkowe[5], zawsze bez przylistków. Różnorodne adaptacje kseromorficzne ujawniają się w budowie zewnętrznej liści, które bywają okryte woskami, włoskami lub brodawkami[8], często występują hydatody[4].
- Kwiaty
- Skupione w wyrastający szczytowo (najczęściej) lub w kącie liścia wierzchotkowaty kwiatostan, czasem grona, wiechy lub kłosy[5]. Rzadko kwiaty są pojedyncze[4]. Kwiaty są zwykle obupłciowe i promieniste[5], niewielkie[8] i zwykle pięciokrotne, przy czym występuje duża zmienność liczby członów poszczególnych okółków kwiatu[5] (od 3 do 32[4]). Działki kielicha są zwykle wolne lub zrośnięte tylko u nasady i czasem różnią się wielkością[5]. Płatki korony także zwykle są wolne, czasem u nasady zrośnięte bywają w rurkę. Liczba pręcików jest dwukrotnie większa od liczby płatków[5] i tworzą one jeden (Crassula) lub dwa okółki (reszta)[8]. Ich nitki są wolne lub przyrośnięte do rurki korony i wnikają od nasady główki między pylniki w postaci łącznika. Pylniki otwierają się podłużnymi pęknięciami[5]. Zalążnia jest górna i powstaje z tylu owocolistków, ile jest płatków. owocolistki pozostają wolne lub zrastają się tylko u nasady – każdy tworzy własną komorę[5]. W każdej rozwija się od jednego do bardzo wielu zalążków[4].
- Owoce
- Najczęściej mieszki tworzące owoc zbiorowy, rzadziej owoc podobny jest do orzeszka lub jest torebką (część gatunków z rodzaju Crassula wyodrębniane dawniej w rodzaj Diamorpha)[4]. Nasiona są zwykle liczne i drobne[5][4].
Systematyka
- Pozycja i podział rodziny według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)
Powiązania filogenetyczne rodziny w obrębie rzędu skalnicowców:
| skalnicowce |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- Podział rodziny i wykaz rodzajów
W obrębie rodziny wyróżniane są trzy podrodziny – bazalna Crassuloideae i dwie siostrzane – Kalanchoideae i Sempervivoideae[2][4][5]. W niektórych ujęciach dwie ostatnie podrodziny traktowane są jako plemiona Kalanchoeae i Sedeae w ramach podrodziny Sedoideae[3].
Relacje filogenetyczne i wykaz rodzajów[2][9][10]
| gruboszowate |
| ||||||||||||
Podrodzina Crassuloideae Burnett
- Crassula L. – grubosz (w tym uwroć Tillaea L.)
Podrodzina Kalanchoideae A. Berger (= podrodzina Sedoideae plemię Kalanchoeae[3])
- Adromischus Lem.
- Cotyledon L. – rozłog, pępownik
- Kalanchoe Adans. – kalanchoe
- Tylecodon Toelken
Podrodzina Sempervivoideae Arnott (= podrodzina Sedoideae plemię Sedeae[3])
- Aeonium Webb & Berthel. – eonium
- Aichryson Webb & Berthel.
- Cremnophila Rose
- Dudleya Britton & Rose
- Echeveria DC. – eszeweria
- Graptopetalum Rose
- Hylotelephium H.Ohba – rozchodnikowiec
- Hypagophytum A.Berger
- Kungia K.T.Fu
- Lenophyllum Rose
- Meterostachys Nakai
- Monanthes Haw.
- Orostachys Fisch.
- Pachyphytum Link, Klotzsch & Otto
- Perrierosedum (A.Berger) H.Ohba
- Petrosedum Grulich
- Phedimus Raf. – fedimus
- Pistorinia DC.
- Prometheum (A.Berger) H.Ohba
- Pseudosedum (Boiss.) A.Berger
- Rhodiola L. – różeniec
- Rosularia (DC.) Stapf – rozularia (w tym Afrovivella A.Berger)
- Sedum L. – rozchodnik (w tym Diamorpha Nutt., Ohbaea Byalt & Sokolova)
- Sempervivum L. – rojnik (w tym Jovibarba (de Candolle) Opiz)
- Sinocrassula A.Berger
- Thompsonella Britton & Rose
- Umbilicus DC. (w tym Chiastophyllum (Ledeb.) A.Berger
- Villadia Rose
- Pozycja rodzaju w systemie Reveala (1994-1999)
Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa różowe (Rosidae Takht.), nadrząd Saxifraganae Reveala, rząd skalnicowce (Saxifragales Dumort.), rodzina gruboszowate (Crassulaceae DC. in Lam. & DC.)[11].
Zobacz też
- Sukulenty, rośliny gruboszowate
Przypisy
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b c d Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2017-08-01] (ang.).
- ↑ a b c d Genera of Crassulaceae. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. United States Department of Agriculture. [dostęp 2020-05-02].
- ↑ a b c d e f g h i j David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 244. ISBN 978-1-107-11502-6.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 239-241. ISBN 978-1842466346.
- ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
- ↑ Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 274. ISBN 83-214-1305-6.
- ↑ a b c d e f g Heywood V.H., Brummitt R.K., Culham A., Seberg O.: Flowering plant families of the world. Ontario: Firely Books, 2007, s. 113-114. ISBN 1-55407-206-9.
- ↑ List of Genera in CRASSULACEAE, [w:] Vascular plant families and genera [online], Kew Gardens & Missouri Botanical Garden [dostęp 2020-05-02] (ang.).
- ↑ Crassulaceae J.St.-Hil.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-05-02].
- ↑ Crescent Bloom: Crassulaceae. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-07-11]. (ang.).
Media użyte na tej stronie
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Autor: Thomas Bresson , Licencja: CC BY 3.0
Ten plik został załadowany za pomocą narzędzia Commonist.
(c) Lokal_Profil, CC BY-SA 3.0
Sempervivum × funckii, a hybrid of S. arachnoideum × S. montanum × S. tectorum. Sometimes referred to simply as Sempervivum funckii.
Sempervivum montanum L., syn. Sedum montanum E.H.L.Krause, nom. ill.
- Original Description
- Berg-Hauslauch, Sedum montanum
(c) Diego Delso, CC BY-SA 3.0
Crassula arborescens, Botanic Garden, Munich, Germany
Autor: H. Zell, Licencja: CC BY-SA 3.0
Flowers; Botanic Garden University of Heidelberg, Heidelberg, Germany.
(c) Diego Delso, CC BY-SA 3.0
Echeveria elegans, Jardín Botánico de Múnich, Alemania