Grunwald (organizacja konspiracyjna)

Zapomniany Pomnik ku czci ofiar członków grupy oporu w Toruniu

Grunwald – polska cywilno-wojskowa organizacja konspiracyjna stworzona na bazie dywersji pozafrontowej, działająca od końca 1939 do przełomu 1940/1941 na obszarze Pomorza.

Historia

Grunwald został utworzony 5 listopada 1939 w Toruniu z inicjatywy członków lokalnej siatki dywersji pozafrontowej o takiej samej nazwie, wśród których byli: mjr rez. Marceli Cerklewicz ps. "Bończa", "Paszota" (został komendantem organizacji), Wacław Ciesielski ps. "Roman", chor. Edmund Sznayder ps. "Edward Czaszka", ppłk Józef Królikowski ps. "Jot", dr Leon Wasilewski ps. "Grunwald", a także prawdopodobnie Tadeusz Odrowski ps. "Sok", por. Franciszek Włodarczyk ps. "Irena", "Majewski", "Wojna". Postanowili oni przekształcić dotychczasową siatkę dywersyjną w organizację podziemną, będącą oparciem ekspozytur Polskiego Rządu na Uchodźstwie. Grunwald składał się z dwóch pionów: cywilnego (tzw. wydziału administracyjnego) i wojskowego. Na czele cywilnej struktury stanął W. Ciesielski ze Stronnictwa Narodowego, pełnomocnik Delegatury Rządu na Kraj na ziemie wcielone, a jego zastępcą został Antoni Antczak, przedwojenny znany działacz Stronnictwa Pracy. Ich głównym zadaniem była koordynacja działań konspiracyjnych i przygotowanie sieci administracji w celu objęcia władzy na Pomorzu po zakończeniu wojny, a także organizowanie pomocy dla zagrożonych ze strony Niemców. Natomiast na czele pionu wojskowego stała komenda główna w składzie:

• komendant – mjr rez. M. Cerklewicz (od przełomu 1939/1940 kierował organizacją z Warszawy, gdzie utworzył zawiązek komendy eksterytorialnej z ppłk. J. Królikowskim, L. Wasilewskim i Eugeniuszem Englerem, kierownikiem komórki legalizacji),
• zastępca komendanta – ppor. Roman Dalkowski ps. "Dalke", "Kozak"
• szef sztabu – por. Bogdan Gawalski ps. "Bolesław", chor. E. Sznayder (w Warszawie od grudnia 1939, na pocz. marca 1940 wrócił na Pomorze),
• szef administracji (organizacyjny) – mjr Leon Klein ps. "Doliński",
• szef szkolenia – NN ps. "płk Karol",
• zastępca szefa szkolenia – mjr Witold Orłowski ps. "Orzeł",
• szef wywiadu – por. F. Włodarczyk,
• szef sabotażu i dywersji – kpt. Czesław Majewski ps. "Ochota", "Wincenty",
• kwatermistrz – kpt. Leon Dalkowski ps. "Żak",
• szef służby sanitarnej – kpt. lek. Marian Żurawski ps. "Moro",
• zbrojmistrz – st. sierż. Zygmunt Neumann ps. "Lufa".

Grunwald działał głównie w Toruniu i okolicy oraz w Bydgoszczy, Brodnicy, Chełmnie, Chojnicach, Grudziądzu, Kartuzach, Sępólnie, Świeciu, Tucholi, Tczewie, Wąbrzeźnie, Wyrzysku. Posiadał strukturę batalionową; dowódcą 1. batalionu był chor. Tomasz Marcinkowski ps. "Abel", 2. batalionu – chor. Sylwester Brzeziński ps. "Kain", st. ogn. Franciszek Malinowski ps. "Chwatki", a 3. batalionu – st. ogn. Marian Król ps. "Kowalski". Organizacja liczyła ogółem ok. 350-500 ludzi. Prowadziła działalność cywilno-administracyjną, informacyjno-propagandową, w ramach której wydawano pismo pt. Wolna Polska w nakładzie 50-70 egzemplarzy, rozpoznanie dyslokacji wojsk niemieckich na Pomorzu, ruchu na węzłach kolejowych, przemysłu zbrojeniowego, udzielała pomocy dla ukrywających się i aresztowanych, gromadziła broń i prowadziła szkolenie wojskowe swoich członków. Oprócz tego przeprowadzano także akcje sabotażowo-dywersyjne, m.in. w fabryce kotłów i maszyn oraz warsztatach kolejowych w Toruniu). Praktycznie od samego początku Grunwald współpracował ze Służbą Zwycięstwu Polski, a następnie Związkiem Walki Zbrojnej. W kwietniu 1940 w jego kierownictwie doszło do rozłamu w związku z oskarżeniami SZP i ZWZ o sanacyjność. W rezultacie część członków przeszła do Komendy Obrońców Polski, większość zasiliła ZWZ, a pozostali samodzielni. Ostateczne rozbicie organizacji nastąpiło na przełomie 1940/1941, kiedy od kwietnia 1940. Niemcy aresztowali kadry Grunwaldu, KOP i ZWZ w Warszawie, Toruniu i Brodnicy (ok. 40 ujętych) oraz innych miastach pomorskich. Ocalała część członków Grunwaldu przeszła do Polskiej Armii Powstania, tworząc w niej grupę "Grunwald".

Bibliografia

• Krzysztof Komorowski, Konspiracja pomorska 1939-1947, Gdańsk 1993.