Grupa artyleryjska „Granat”
| Historia | |
| Państwo | |
|---|---|
| Sformowanie | początek 1940 |
| Rozformowanie | 27 września 1944 |
| Dowódcy | |
| Pierwszy | mjr Kazimierz Falewicz „Antoni” |
| Ostatni | por. art. Jan Wawrzyniec Wierusz-Kowalski „Rok” |
| Działania zbrojne | |
| II wojna światowa (powstanie warszawskie) | |
| Organizacja | |
| Numer | 548 |
| Dyslokacja | |
| Formacja | |
| Rodzaj wojsk | |
| Podległość | Rejon 4 V Obwodu Mokotów AK (do 2 sierpnia 1944), |
| Skład | 7 baterii (1940–1943), |
| Historia Polski |
 Ten artykuł jest częścią cyklu: |
Grupa artyleryjska „Granat”, 10 Kadrowy Pułk Artylerii Armii Krajowej, Zgrupowanie „Granat”, kryptonim 548 – jednostka artyleryjska ZWZ i AK, która wzięła udział w powstaniu warszawskim na Mokotowie.
Historia
Historia oddziału zaczęła się w noc sylwestrową 31 grudnia 1939 roku. Grupa oficerów artylerii[1] zorganizowała wtedy ucieczkę mjr. art. Kazimierza Falewicza ze Szpitala Maltańskiego przy ul. Senatorskiej 38/40 w Warszawie[2].
Kazimierz Falewicz wraz z grupą, która zorganizowała ucieczkę, nawiązał kontakt z dowództwem Związku Walki Zbrojnej[3]. Jednym z dowódców grupy był ppor. art. Adam Jastrzębski. Na początku marca 1940 roku nadano konspiracyjnej jednostce artyleryjskiej nazwę „Grupa artyleryjska «Granat»”. W skład jej struktury weszło siedem baterii. Organizowano magazyny uzbrojenia, warsztat rusznikarski oraz lokale kontaktowe, prowadzono zajęcia szkoleniowe ze sprzętem artyleryjskim, w zakresie taktyki piechoty wraz z ćwiczeniami praktycznymi w lasach położonych na wschód od otwockiej linii kolejowej. Między wrześniem 1940 roku a majem 1943 roku zorganizowano dwa turnusy szkół podchorążych, 52 ich uczestników otrzymało stopień bombardiera[2].
Po powołaniu Armii Krajowej, w lutym 1942 roku Komenda Główna AK nadała jednostce nazwę „10 Kadrowy Pułk Artylerii Armii Krajowej” i kryptonim liczbowy „548”[2].
W lecie 1943 roku (od maja do lipca) kadra Grupy została w znacznej mierze rozbita przez aresztowania. Wielu jej członków opuściło Warszawę, niektórzy przyłączyli się do partyzantki. Pod koniec tego roku pułk został przeorganizowany, aby przystosować jego strukturę do zadań powstańczych.
W skład pułku, liczącego na początku 1944 roku 432 żołnierzy, w tym 38 oficerów, wchodziło 7 plutonów szturmowych. W drugiej połowie lipca 1944 roku dokonano relokacji plutonów (co było związane z przeniesieniem Komendy Głównej AK). Do Godziny „W” nie zdołano zakończyć procesu relokacji: nie powiadomiono o zmianie sytuacji punktów koncentracji zaplecza sanitarnego i kwatermistrzowskiego oraz nie zapewniono transportu broni i amunicji[2].
Powstanie warszawskie
1 sierpnia 1944 roku stanęło do walki około 320 żołnierzy i oficerów Grupy artyleryjskiej „Granat”, czyli blisko 80% stanu. Z tej grupy tylko około 130 żołnierzy było uzbrojonych w broń i granaty[2].
Pierwszymi zadaniami Grupy był atak na niemiecką baterię przeciwlotniczą na Polu Mokotowskim (4 działa ciężkie i 2 działka szybkostrzelne)[4] (cały teren Pola Mokotowskiego był otoczony drutem kolczastym i broniony sześcioma gniazdami ckm-ów[5][4]) i – wspólnie z II Batalionem Szturmowym „Odwet” – na koszary niemieckie przy ul. Rakowieckiej. Koszary Stauferkaserne były wyjątkowo dobrze uzbrojone. Stacjonowały tam 2 niemieckie bataliony: batalion ochrony SS pod dowództwem obersturmfürera Martina Patza i 3 batalion grenadierów pancernych SS[6], w sumie 600 dobrze uzbrojonych żołnierzy wzmocnionych wydzieloną z 5 Dywizji Pancernej SS „Viking” kompanią czołgów, wyposażoną w 4 czołgi tygrys, ponadto 1 pantera, 4 PzKpfw IV i 1 działo samobieżne[7].
Po odpartym przez Niemców ataku Grupa wycofała się na teren południowego Mokotowa, 3 sierpnia jej 6 plutonów weszło w skład Zgrupowania Pułku „Baszta”. 4 września z żołnierzy grupy artyleryjskiej „Granat” utworzono dwa oddziały dywersji bojowej (ODB) pod dowództwem por. Waldemara Olszewskiego „Waldemara”. Oddziały te zostały przydzielone do Batalionu „Ryś” (stanowiły jego trzon[1]) i walczyły w obronie Sielc pod dowództwem cc Andrzeja Czaykowskiego „Gardy”, z którego resztek po upadku Sielc 16 września utworzono Batalion „Oaza”-„Ryś” pod dowództwem Jacka Wyszogrodzkiego „Janusza” (który wszedł w skład Pułku „Waligóra” dowodzonego przez ppłk. Adama Remigiusza Grocholskiego „Waligórę”). Ostatecznie oddziały „Granatu” weszły 21 września w skład 10 Dywizji Piechoty AK im. Macieja Rataja, 27 września Mokotów skapitulował[8].
Od 17 sierpnia Grupa artyleryjska „Granat” zaczęła wydawać gazetę polową Granat, początkowo dwa razy dziennie. Ukazało się jednak tylko kilka numerów.
Ordre de bataille na 1 sierpnia 1944 roku
- dowódca – kpt. art. Józef Szyszko „Bachmat” (zginął 13 sierpnia przy ul. Kazimierzowskiej[9])
- zastępca – kpt. art. Stefan Aleksander Arnoldt "„Janusz” (ranny 3 sierpnia, 4 września przeszedł na oficera ordynansowego dowódcy Obwodu)
- I Grupa Szturmowa
- dowódca, zastępca dowódcy Grupy artyleryjskiej – por. rez. art. inż. Adam Jastrzębski „Rożan”
- II Grupa Szturmowa
- dowódca – por. rez. art. Waldemar Olszewski „Waldemar”
- zastępca – ppor. art. Jerzy Roman „Jerzy”
- III Grupa Szturmowa
- dowódca – kpt. art. Stefan Aleksander Arnoldt „Janusz”
- zastępca – por. rez. art. Andrzej Pietraszkiewicz „Adolf”
- Pluton Techniczny
- dowódca – por. rez. art. Aleksander Rummel „Alik”
- dowódca – kpt. art. Józef Szyszko „Bachmat” (zginął 13 sierpnia przy ul. Kazimierzowskiej[9])
Ordre de bataille po 3 sierpnia 1944 roku
- dowódca – kpt. art. Józef Szyszko „Bachmat”[10]
- zastępca – kpt. art. Stefan Aleksander Arnoldt „Janusz”
Dowódcy plutonów:
- 1 pluton – por. rez. art. inż. Adam Jastrzębski „Rożan”
- ppor. art. Jerzy Roman „Jerzy” (ranny 19 sierpnia przy ul. Grottgera, 4 września został zastępcą dowódcy ODB)
- ppor. rez. art. Jerzy Fabianowski „Tolek”
- ppor. art. Jerzy Roman „Jerzy” (ranny 19 sierpnia przy ul. Grottgera, 4 września został zastępcą dowódcy ODB)
- 2 pluton – por. rez. art. Andrzej Pietraszkiewicz „Adolf” (14 sierpnia opuścił Mokotów)
- ppor. rez. Stanisław Wolski „Szrapnel” (odkomenderowany 2 września do lasu)
- plut. pchor. Zbigniew Wroński „Kret”
- ppor. rez. art. Zbigniew Roguski „Tłomacki” (zginął 26 września przy ul. Puławskiej 99)
- plut. pchor. Zbigniew Wroński „Kret”
- ppor. rez. Stanisław Wolski „Szrapnel” (odkomenderowany 2 września do lasu)
- 3 pluton – por. sł. st. art. Jan Wierusz-Kowalski „Rok” (przeszedł na p.o. dowódcy „Granatu”)
- 4 pluton – ppor. rez. art. Włodzimierz Połulich „Włodek” (kontuzjowany 28 sierpnia w czasie walk na Sielcach)
- 5 pluton – ppor. rez. art. Władysław Nowiński „Waldemar II” (zginął 25 września w Parku Dreszera)
- 6 pluton – ppor. rez. art. Stanisław Eugeniusz Kietliński „Hel” (przeszedł we wrześniu na adiutanta batalionu „Oaza”, poległ 15 września w rejonie ul. Chełmskiej)
- pluton techniczny – por. rez. art. Aleksander Rummel „Alik”
Ordre de bataille 4 września 1944 roku
Oddziały Dywersji Bojowej
- dowódcy – por. rez. art. Waldemar Olszewski „Waldemar”
- ppor. art. Jerzy Roman „Jerzy”
- I Oddział Dywersji Bojowej – plut. pchor. Zbigniew Wroński „Kret”
- II Oddział Dywersji Bojowej – kpr. pchor. Jan Krok-Paszkowski „Gozdawa” (ranny 11 września na Sielcach)
- sanitariat – dr med. Alfred Piotrowski „Lulek”[11].
Niektórzy pozostali żołnierze Grupy artyleryjskiej „Granat”
- Jan Piotr Kulczyk „Tajfun”
- Stanisław Schoen-Wolski „Imek”
- Tadeusz Wyrzykowski „Paleta”
Podsumowanie
W Grupie w czasie powstania walczyło ogółem 520 ludzi, z których 230 poległo[3]. Do obozów jenieckich dostało się 90 żołnierzy[2].
W uznaniu zasług Komenda Główna AK odznaczyła żołnierzy Grupy artyleryjskiej „Granat”:
- 10 Krzyżami Srebrnymi Orderu Wojennego Virtuti Militari,
- 43 Krzyżami Zasługi z Mieczami (złote, srebrne i brązowe),
- 69 Krzyżami Walecznych, w tym 6 dwukrotnie[2].
Upamiętnienie
- W 1995 roku jeden z większych skwerów na warszawskim osiedlu Ksawerów (południowo-zachodnia część skrzyżowania ul. Puławskiej i Woronicza) został nazwany Skwerem Grupy Artyleryjskiej AK „Granat”. Na skwerze tym ustawiono obelisk upamiętniający historię Grupy artyleryjskiej „Granat”[3].
- na Skwerze im. Olgi i Andrzeja Małkowskich (w pobliżu skrzyżowania ul. Puławskiej i Okolskiej) 10 Kadrowemu Pułkowi Artylerii AK poświęcono pamiątkową tablicę[12].
Pułkowi temu poświęcono książkę 10 Kadrowy Pułk Artylerii Armii Krajowej Zgrupowanie 548 Granat autorstwa Bogdana Wąsowskiego (wyd. nakładem autora).
Przypisy
- ↑ a b Ugrupowania powstańcze. [dostęp 2015-07-19].
- ↑ a b c d e f g Grupa Artyleryjska „GRANAT”. [dostęp 2015-07-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-23)].
- ↑ a b c Skwer i pomnik Grupy Artyleryjskiej AK „Granat”. polskaniezwykla.pl. [dostęp 2015-07-20].
- ↑ a b Bartelski 1986 ↓, s. 182.
- ↑ Rozwadowski 2012 ↓, s. 100.
- ↑ Maja Motyl, Stanisław Rutkowski: Powstanie Warszawskie – rejestr miejsc i faktów zbrodni. Warszawa: GKBZpNP-IPN, 1994, s. 133.
- ↑ Bartelski 1986 ↓, s. 183.
- ↑ Bartelski 1986 ↓, s. 281–602.
- ↑ Bartelski 1986 ↓, s. 614.
- ↑ Bartelski 1986 ↓, s. 622.
- ↑ Bartelski 1986 ↓, s. 623.
- ↑ ul. Puławska Skwer Małkowskich. [dostęp 2015-07-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-22)].
Bibliografia
- Lesław Bartelski: Mokotów 1944. Wyd. 3. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1986. ISBN 83-11-07078-4.
- Piotr Rozwadowski: Wojsko Powstania Warszawskiego. Warszawa: Bellona i DeAgostini, 2012. ISBN 978-83-11-13351-8.
Media użyte na tej stronie
Flaga Armii Krajowej; symbol na fladze jest złożeniem liter "P" i "W", będących skrótem od "Polska Walcząca" (zob. Znak Polski Walczącej)
Autor: Jolanta Dyr, Licencja: CC BY-SA 3.0
Skwer Grupy AK "Granat" - kamienny obelisk poświęcony pamięci artyleryjskiej Grupy AK "Granat" walczącej na Mokotowie w czasie Powstania Warszawskiego miedzy 1 sierpnia a 27 września 1944 r.
Autor: Jolanta Dyr, Licencja: CC BY-SA 3.0
Skwer Grupy AK "Granat" - położony jest pomiędzy ulicami: Broniwoja od południa, Wielicką od zachodu, Woronicza od północy a ul Puławska od wschodu
Autor: Jolanta Dyr, Licencja: CC BY-SA 3.0
Płyta memoriałowa na skwerze im. Olgi i Andrzeja Małkowskich w Warszawie czci pamięć żołnierzy 10 kadrowego Pułku Artylerii Armii Krajowej Zgrupowania "Granat" poległych w konspiracji i w Powstaniu Warszawskim w latach 1939 - 1944.