Grupa tetrarchów

Rzeźba wmurowana w narożnik fasady bazyliki św. Marka w Wenecji

Grupa tetrarchów – pochodząca z Azji Mniejszej rzeźba porfirowa (wysokość 1,30 m) z początku IV w. n.e., przywieziona w XIII w. z pałacu cesarskiego w Konstantynopolu i wmurowana w narożnik fasady bazyliki św. Marka w Wenecji. Przedstawia złączone w braterskim uścisku dwie pary władców rzymskich (Dioklecjan i Maksymian, Konstancjusz Chlorus i Galeriusz) wspólnie rządzących cesarstwem jako tzw. tetrarchowie.

Historia zabytku

Grupa ta pierwotnie stanowiła zapewne podstawę pałacowych kolumn, z których wycięto ją podczas złupienia Konstantynopola przez krzyżowców w 1204 r. i sprowadzono do Wenecji na polecenie doży Enrico Dandolo. Brakującą u jednej z figur stopę odnaleziono podczas wykopalisk przy meczecie Bodrum (położonym ok. 1 km od dawnego konstantynopolitańskiego pałacu cesarskiego) w Stambule i obecnie znajduje się ona w stambulskim muzeum. Otwory w diademowych przybraniach głów władców są śladami po zdobiących je kosztownych zapinkach (najpewniej z innego materiału).

Na całość zabytkowego kompleksu składają się w istocie dwie grup rzeźb – większa (wenecka) i mniejsza (watykańska). Przypuszcza się, że faktycznym miejscem ich powstania był Egipt, gdzie wykonano je w warsztacie aleksandryjskim^[1].

Dwie inne, podobne kolumny wykorzystano od 1479 r. jako wsporniki łuku triumfalnego kaplicy papieża Sykstusa IV w rzymskiej bazylice św. Piotra (obecnie w Bibliotece Watykańskiej). W porównaniu z grupą wenecką reprezentują one niższy poziom artystyczny, również nie wykazując cech zindywidualizowanych portretów.

Symbolika

W wyobrażeniach czterech władców silnie podkreślono ideę żołnierskiego braterstwa i konstruktywnej zgody tetrarchów. Całość propagandowo przedstawia egalitarystyczną jedność i daje symboliczne wyobrażenie concordii łączącej dwóch augustów i dwóch cezarów: jednakowo upozowani, objęci w geście zgody, są niemożliwi do odróżnienia i do imiennego określenia^[2]. Zatarcie cech indywidualnych miało służyć podkreśleniu idei równości i zgodności, a uogólniony modelunek został też częściowo wymuszony twardością użytego materiału^[1]. Rzeźby wykonano z porfiru, rzadko stosowanej, drogiej skały, na ogół zastrzeżonej dla władców.

Rzeźby te jednak interpretowane są również jako odzwierciedlenie nurtu pesymizmu, niepewności i mistycyzmu w sztuce późnorzymskiej. W naturalnym odruchu obawy oraz w geście wzajemnego pocieszenia, obejmujący się ramionami władcy ściskają zarazem głowice mieczy, jak gdyby dodając sobie odwagi w walce z nieszczęściami nawiedzającymi IV-wieczne imperium^[3].

Przypisy

Bibliografia

• Encyklopedia sztuki starożytnej. Europa – Azja – Afryka – Ameryka. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe / Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998, ISBN 83-01-12466-0
• Герман Хафнер: Выдающиеся портреты античности. 337 портретов в слове и образе. Москва: "Прогресс", 1984, s. 127-128, 156, 173
• Beata Lewandowska-Kaftan, Danuta Borowska-Mostafa: Dekalog wiedzy. Tom 10. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2008, s. 21