Grupy metodyczne w harcerstwie
Grupy metodyczne – wyodrębnione grupy członkowskie w organizacjach harcerskich, pracujące metodyką charakterystyczną dla swojego wieku.
Określenie grupy metodyczne jest stosowane głównie w Związku Harcerstwa Polskiego[1]. Pozostałe organizacje działające metodą harcerską nie używają tego terminu, ale odpowiadających mu określeń: grupy członkowskie, grupy wiekowe, piony lub piony wiekowe (np. pion wędrowniczy w ZHR[2]), gałęzie (w ZHPpgK i SKHZ-FSE)[3][4].
Niezależnie od używanej terminologii wszystkie organizacje harcerskie stosują odrębne metodyki przynajmniej dla niektórych grup członkowskich (wiekowych), np. metodykę zuchową; niekiedy też mają w swojej strukturze komórki zajmujące się takimi poszczególnymi grupami (np. wydziały w Głównej Kwaterze).
Historia
W pierwszych latach ruchu harcerskiego najmłodszą grupę tworzyły wilczęta, nazywane od lat 20. zuchami, choć niektóre organizacje pozostały przy nazwie wilczki[4]. Gromady wilczęce, gromady zuchowe lub drużyny zuchów skupiały chłopców i dziewczęta w wieku od 8 do 12 (początkowo) lub 11 lat[5][6]. Z czasem wiek zuchów został nieznacznie obniżony – do 7–11 lat[7] (uczniowie klas I–IV)[8].
Kolejną grupę stanowili harcerze i harcerki, działające w drużynach harcerskich. Drużyny harcerskie zrzeszały uczniów klas V–VIII (w wieku 11–15[7] lub 11–16 lat[5][9]), a w uzasadnionych przypadkach także uczniów klasy IV szkoły podstawowej (10 lat)[10].
Najstarszą grupę wyodrębniono dopiero w latach 30. XX wieku, nazywając ją wędrowniczkami i skautami (nazwę wędrownicy wprowadzono w 1948)[11] lub włóczęgami[12]. Po reaktywowaniu ZHP grupę tę nazwano harcerzami starszymi[11][13]. Drużyny starszoharcerskie zrzeszały młodzież w wieku powyżej 15 lat (15–18 w latach 60.[9], 15–25 w latach 80.[7]).
W Związku Harcerstwa Polskiego w 2002, po reformie systemu oświaty z 1999 wprowadzającej gimnazja, pomimo rozbieżnych opinii sformułowanych na metodycznych konferencjach instruktorskich w chorągwiach[14][15], zdecydowano o wyodrębnieniu dodatkowej, czwartej grupy metodycznej, nazwanej wędrownikami (dotychczas wędrownicy w ZHP działali jako ruch programowo-metodyczny) i zmianie systemu stopni harcerskich z pięciostopniowego na sześciostopniowy[1]. Na taką zmianę nie zdecydowały się inne organizacje harcerskie. W związku z kolejną reformą systemu oświaty z 2017 i wygaszaniem gimnazjów w 2017–2018 przeprowadzono w ZHP wewnętrzne konsultacje dotyczące jej skutków dla systemu metodycznego, Rada Naczelna zdecydowała o utrzymaniu do czerwca 2020 podziału na cztery grupy metodyczne i dalszych konsultacjach w tej sprawie[16].
W Związku Harcerstwa Polskiego poza granicami Kraju funkcjonuje ponadto dodatkowa grupa obejmująca dzieci w wieku przedszkolnym (4–7 lat) zwana skrzatami. Również w ZHR podejmowano próby organizowania gromadek skrzatów.
Porównanie systemów metodycznych
| Wiek | ZHP (początki) | ZHP (od lat 30.) | ZHP (lata 60.) | Szkoły (lata 70.–90.) | ZHP (lata 70.–90.) | Szkoły (1999–2017) | ZHP (2003–2013) | ZHP (obecnie, od 2013) | ZHR (obecnie) | SH (obecnie) | Skauci Europy (obecnie) | ZHPpgK |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 4–5 | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | skrzaty | |
| 5–6 | ||||||||||||
| 6–7 | szkoła podstawowa | zuchy | zuchy | zuchy | ||||||||
| 7–8 | szkoła podstawowa | zuchy | zuchy | zuchy | ||||||||
| 8–9 | zuchy | zuchy | wilczki | |||||||||
| 9–10 | ||||||||||||
| 10–11 | harcerze | harcerze | ||||||||||
| 11–12 | harcerze | harcerze | harcerze | harcerze | harcerze | |||||||
| 12–13 | harcerze | harcerze | ||||||||||
| 13–14 | gimnazjum | harcerze starsi | harcerze starsi | |||||||||
| 14–15 | ||||||||||||
| 15–16 | harcerze starsi | szkoła średnia (liceum, technikum, szkoła zawodowa) | harcerze starsi | wędrownicy | wędrownicy | |||||||
| 16–17 | instruktorzy | wędrowniczki i skauci | szkoła ponad- gimnazjalna | wędrownicy i instruktorzy | wędrownicy i instruktorzy | |||||||
| 17–18 | przewodniczki i wędrownicy | |||||||||||
| 18–19 | instruktorzy | harcerze starsi i instruktorzy | starsze harcerstwo, instruktorzy | |||||||||
| 19–20 | szk. śr./studia | instruktorzy | szk. pg./studia | |||||||||
| 20–21 | instruktorzy | studia | studia | instruktorzy | ||||||||
| 21–22 | starszyzna harcerska i instruktorzy | |||||||||||
| 22–23 | ||||||||||||
| 23–24 | ||||||||||||
| 24–25 | ||||||||||||
Związek Harcerstwa Polskiego
Od 2003 w ZHP działają następujące grupy metodyczne[17][18][19][20]:
- zuchy – członkowie w wieku 6–10 lat, pracujący metodyką zuchową,
- harcerki i harcerze – członkowie w wieku 10–13 lat, pracujący metodyką harcerską,
- harcerki i harcerze starsi – członkowie w wieku 13–16 lat, pracujący metodyką starszoharcerską,
- wędrowniczki i wędrownicy – członkowie w wieku 16–21 lat (do 2013 – w wieku 16–25 lat[18][19]), pracujący metodyką wędrowniczą.
Szczegółowe porównanie charakterystycznych elementów poszczególnych grup zawiera poniższa tabela.
| Grupy metodyczne – cechy metodyki | zuchy | harcerki i harcerze | harcerki i harcerze starsi | wędrowniczki i wędrownicy | |
|---|---|---|---|---|---|
| Wiek | 6–10 lat | 10–13 lat | 13–16 lat | 16–21 lat (do 2013 – 16–25 lat[18][19]) | |
| Metodyka | zuchowa | harcerska | starszoharcerska | wędrownicza | |
| Charakterystyczna forma aktywności | zabawa w kogoś lub w coś | gra, rozumiana jako działanie zespołowe w zastępach i towarzyszące temu współzawodnictwo | poszukiwanie, polegające na przewartościowywaniu dotychczasowego sposobu patrzenia na świat i autorytety | służba realizowana wewnątrz organizacji i poza nią, wyczyn | |
| Funkcjonowanie elementów metody harcerskiej | Prawo i obietnica/ przyrzeczenie |
przyjmowane wprost | przyjmowane wprost, jako niekwestionowany system wartości | pojawiają się wątpliwości i pytania, a po przemyśleniach rozpoczyna się proces świadomego akceptowania i przestrzegania norm zawartych w prawie i przyrzeczeniu | są drogowskazem w życiowej drodze, kodeks wędrowniczy jest dopełnieniem prawa harcerskiego |
| System małych grup | szóstki | zastępy | zastępy | zastępy wędrownicze, patrole zadaniowe | |
| Uczenie w działaniu | zabawa w kogoś lub w coś | gra, współzawodnictwo | poszukiwanie | wyczyn i służba | |
| Program stale doskonalony i pobudzający do rozwoju | powinien odpowiadać na specyficzną dla tego wieku ciekawość otaczającego świata oraz krótką koncentrację na jednym temacie | powinien uwzględniać potrzebę przeżycia przygody - harcowania, szczególną rolę odgrywają techniki harcerskie | powinien uwzględniać specyficzną dla wieku harcerzy starszych potrzebę poznawania i poszukiwań, pozwalać na nieskrępowany rozwój zainteresowań, zakładając ich zmienność, pokazując różnorodne możliwości rozwoju i przygotowując do wyboru specjalizacji i własnej drogi rozwoju | zadania podejmowane przez drużynę i wędrowników powinny być ambitne - na miarę wyczynu, programy działania drużyn wędrowniczych wzmacniane są propozycjami płynącymi z innych zespołów harcerskich, z komend hufców i chorągwi, Głównej Kwatery ZHP oraz innych instytucji i organizacji | |
| Program uwzględnia |
|
|
|
| |
| Program działania gromady/ drużyny | tworzony przez drużynowego i przybocznych, którzy są również odpowiedzialni za jego realizację | tworzony i realizowany przez drużynowego przy współudziale rady drużyny | tworzony przez radę drużyny | tworzony i przyjmowany przez całą drużynę | |
| Instrumenty metodyczne |
|
|
|
| |
| Działanie | Zorganizowanie do działania | Gromada pracuje całością w formie systematycznych zbiórek. Charakterystycznym elementem zbiórek gromady jest krąg rady | Śródroczna działalność drużyny prowadzona jest na zbiórkach drużyny i zbiórkach zastępów. Drużyna pracuje zastępami stopniowo osiągającymi samodzielność. | Śródroczna działalność drużyny prowadzona jest na zbiórkach drużyny i zbiórkach zastępów. W miarę potrzeb pojawiają się grupy zadaniowe. Dużą rolę odgrywa rada drużyny. | Każdy członek drużyny wędrowniczej odpowiada za pewien obszar działalności drużyny. Zbiórki drużyny przeprowadzane są przez wszystkich członków drużyny. Zasady działania drużyny reguluje konstytucja drużyny. |
| Rola drużynowego | wódz w zabawie | przywódca i autorytet | przewodnik w poszukiwaniach | lider i koordynator działań drużyny | |
| Charakterystyczne formy pracy | zbiórka, kominek, turniej, wycieczka, zabawa tematyczna, zwiad zuchowy, gawęda, piosenka i pląs, zuchowe zwyczaje, obrzędy i tajemnice, majsterka, zuchowy teatr, pożyteczne prace, gry i ćwiczenia | gra terenowa, gra w harcówce, biwak, zwiad, ognisko, zbiórka tematyczna, bieg harcerski | wycieczka, zwiad, różnorodne formy dyskusyjne, zbiórka tematyczna, zajęcia specjalnościowe | formy dyskusyjne (kuźnice, sesje popularnonaukowe, sejmiki, sąd nad... itp.), formy doskonalące (warsztaty, kursy), gry strategiczne i negocjacyjne | |
| Forma letniej działalności | kolonia zuchowa | samodzielny programowo obóz letni, podsumowujący całoroczną pracę wychowawczą | samodzielny programowo obóz letni, podsumowujący całoroczną pracę wychowawczą (szczególną formą obozu jest obóz tematyczny i obóz zagraniczny) | samodzielny obóz letni, organizowany własnymi siłami | |
Związek Harcerstwa Polskiego poza granicami Kraju
W Związek Harcerstwa Polskiego poza granicami Kraju wyodrębniono następujące grupy[3]:
- skrzaty (4–7 lat), działające w gromadkach skrzatowych,
- zuchy (7–11 lat)
- harcerki i harcerze (11–15 lat)
- wędrowniczki i wędrownicy (15–18 lat)
- instruktorki i instruktorzy (powyżej 18 lat)
- starsze harcerstwo (powyżej 18+ lat)
Związek Harcerstwa Rzeczypospolitej
W Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej wyróżnia się[21]:
- zuchy i zuchenki (od 6 do 11 lat[22])– w gromadach zuchenek i gromadach zuchów
- harcerzy i harcerki (od 11 lat[23][24]) – w drużynach harcerzy i drużynach harcerek
- wędrowników i wędrowniczki (od 15 lat[25][26]) – w drużynach wędrowników i drużynach wędrowniczek
- harcerzy starszych i harcerki starsze (powyżej 18 lat[27]) – w kręgach harcerstwa starszego.
Wędrownicy i wędrowniczki zdobywają naramiennik wędrowniczy[2][28].
Skauci Europy
Skauci Europy dzielą się na trzy gałęzie[4]:
- wilczki (8–12 lat),
- harcerki i harcerze (12–17 lat),
- przewodniczki i wędrownicy (powyżej 17 lat).
Stowarzyszenie Harcerskie
Wśród członków Stowarzyszenia Harcerskiego wyróżnia się[29]:
- zuchy (7–11 lat)
- harcerki i harcerzy (od 11 lat).
Stowarzyszenie Harcerskie w statucie i instrukcjach organizacyjnych nie wyodrębnia w szczególny sposób metodyki właściwej dla harcerzy starszych i wędrowników.
Przypisy
- ↑ a b Uchwała nr 21/XXXII Rady Naczelnej ZHP z dnia 24 listopada 2002 r. w sprawie zmian w systemie metodycznym ZHP
- ↑ a b Regulamin naramiennika wędrowniczego (zatwierdzony rozkazem Naczelnika Harcerzy L 9/96 z dnia 18.10.1996 r.). Związek Harcerstwa Rzeczypospolitej – Organizacja Harcerzy. [dostęp 2017-11-26].
- ↑ a b Organizacja. Związek Harcerstwa Polskiego [poza granicami Kraju]. [dostęp 2017-11-28].
- ↑ a b c Kim jesteśmy?. Skauci Europy. Centrum Rozwoju. [dostęp 2019-02-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-02-27)].
- ↑ a b Statut Związku Harcerstwa Polskiego. W: Zbiór regulaminów ZHP. Cz. I. Warszawa: Wydawnictwo Harcerskie, 1960, s. 8–23.
- ↑ 02-I/57 – Instrukcja o organizacji drużyny zuchów. W: Zbiór regulaminów ZHP. Cz. I. Warszawa: Wydawnictwo Harcerskie, 1960, s. 107–121.
- ↑ a b c Statut Związku Harcerstwa Polskiego. W: Informator harcerski. Wacław Wierzewski (red.). Kraków: Harcerska Oficyna Wydawnicza, 1990, s. 140-174. ISBN 83-7028-029-3.
- ↑ Instrukcja Głównej Kwatery ZHP w sprawie organizacji i zasad działania drużyny zuchowej [wprowadzona Rozkazem Naczelnika ZHP L. 2/79 z 1 lutego 1979 r. z poprawkami zatwierdzonymi przez GK ZHP 29 czerwca 1982 r.]. W: Zbiór instrukcji i regulaminów. Zuchy. Warszawa: Młodzieżowa Agencja Wydawnicza, 1988, s. 5-13. ISBN 83-203-3087-4.
- ↑ a b 01-I/57 – Instrukcja o organizacji drużyny harcerskiej. W: Zbiór regulaminów ZHP. Cz. I. Warszawa: Wydawnictwo Harcerskie, 1960, s. 46–61.
- ↑ Instrukcja Głównej Kwatery ZHP w sprawie organizacji i zasad działania drużyny harcerskiej [wprowadzona w życie z dniem 1 lipca 1983 r.]. W: Zbiór instrukcji i regulaminów. Harcerze. Warszawa: Młodzieżowa Agencja Wydawnicza, 1989, s. 5-13. ISBN 83-203-3088-2.
- ↑ a b Historia wędrownictwa. 1 Leszczyńska Drużyna Wędrownicza. [dostęp 2017-11-28].
- ↑ Wojciech Śliwerski: Stopnie harcerskie. Z dziejów metodyki. Wyd. I. Kraków: Harcerska Oficyna Wydawnicza, 1989. ISBN 83-7028-027-7.
- ↑ Instrukcja Głównej Kwatery ZHP w sprawie organizacji i zasad działania drużyny starszoharcerskiej [załącznik do rozkazu L. 13/83 z dnia 1 listopada 1983 r.]. W: Zbiór instrukcji i regulaminów. Harcerze starsi. Warszawa: Młodzieżowa Agencja Wydawnicza, 1988, s. 5-13. ISBN 83-203-3886-4.
- ↑ Stanowiska chorągwianych konferencji metodycznych z 2002 r. dotyczące proponowanych zmian w systemie metodycznym ZHP
- ↑ Witold Pietrusiewicz: Historia DE-formy – w 10-lecie zmian w systemie metodycznym ZHP. Harcerz Rzeczypospolitej, 2013-06-03. [dostęp 2018-02-28].
- ↑ Uchwała nr 17/XL Rady Naczelnej ZHP z dnia 17 czerwca 2018 r. w sprawie przyjęcia trybu dalszej realizacji zapisów Uchwały nr 65/XXXVIII Rady Naczelnej ZHP z dnia 08 października 2017 roku w sprawie wpływu skutków reformy edukacji na system metodyczny ZHP. Związek Harcerstwa Polskiego, 2018-06-17. [dostęp 2018-09-02].
- ↑ Uchwała nr 24/XXXII Rady Naczelnej ZHP z dnia 1 marca 2003 r. w sprawie opisu metodyk poszczególnych grup. Związek Harcerstwa Polskiego. [dostęp 2017-11-26].
- ↑ a b c Uchwała nr 19/XXXIII Rady Naczelnej ZHP z dnia 18 czerwca 2006 r. w sprawie systemu metodycznego ZHP. [dostęp 2017-11-26].
- ↑ a b c Uchwała nr 83/XXXVI Rady Naczelnej ZHP z dnia 5 października 2013 r. w sprawie systemu metodycznego ZHP. [dostęp 2017-11-26].
- ↑ Uchwała nr 17/XXXVIII Rady Naczelnej ZHP z dnia 31 grudnia 2014 r. w sprawie systemu metodycznego ZHP (pol.). Związek Harcerstwa Polskiego. [dostęp 2017-04-11].
- ↑ Statut ZHR. Związek Harcerstwa Rzeczypospolitej. [dostęp 2017-11-26].
- ↑ Regulamin gromad zuchów Organizacji Harcerzy ZHR (wprowadzony Uchwałą Naczelnictwa nr 230/1 z dnia 22 lutego 2010 roku; zmieniony Uchwałą Naczelnictwa nr 239/3 z dnia 16 stycznia 2011. Związek Harcerstwa Rzeczypospolitej. [dostęp 2017-11-26].
- ↑ Regulamin drużyny harcerzy (wprowadzony Uchwałą Naczelnictwa nr 80/7 z dnia 18 stycznia 1998 r.; zmieniony Uchwałą Naczelnictwa nr 239/3 z dnia 16 stycznia 2011). Związek Harcerstwa Rzeczypospolitej. [dostęp 2017-11-26].
- ↑ Regulamin drużyny harcerek ZHR (wprowadzony Uchwałą Naczelnictwa nr 80/7 z dnia 18 stycznia 1998; zmieniony Uchwałą Naczelnictwa nr 239/3 z dnia 16 stycznia 2011). Związek Harcerstwa Rzeczypospolitej. [dostęp 2017-11-26].
- ↑ Regulamin drużyny wędrowników ZHR (wprowadzony Uchwałą Naczelnictwa nr 200/1 z dnia 19 grudnia 2007 r.; zmieniony Uchwałą Naczelnictwa nr 239/3 z dnia 16 stycznia 2011 r.). Związek Harcerstwa Rzeczypospolitej. [dostęp 2017-11-26].
- ↑ Regulamin drużyny wędrowniczek Organizacji Harcerek ZHR (zatwierdzony przez Naczelnictwo ZHR uchwałą nr 200/1 z dnia 19 grudnia 2007 r., zmieniony uchwałą 311/5 z dnia 19 marca 2016 r.). Związek Harcerstwa Rzeczypospolitej. [dostęp 2017-11-26].
- ↑ Regulamin kręgów harcerstwa starszego ZHR (załącznik do uchwały Naczelnictwa nr 196/1 z dnia 30.10.2007 r.). Związek Harcerstwa Rzeczypospolitej. [dostęp 2017-11-26].
- ↑ Naramiennik wędrowniczy (tryb zdobywania naramiennika wędrowniczego zatwierdzony rozkazem Naczelniczki Harcerek L 2/16 z dnia 17 lutego 2016 r.). Związek Harcerstwa Rzeczypospolitej – Organizacja Harcerek. [dostęp 2017-11-26].
- ↑ Statut Stowarzyszenia Harcerskiego. Stowarzyszenie Harcerskie, 9 grudnia 2012. [dostęp 2017-11-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-22)].