Grzebiące

Grzebiące

Galliformes[1]
Temminck, 1820
Przedstawiciel rzędu – głuszec zwyczajny (Tetrao urogallus)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	grzebiące
Rodziny
zobacz opis w tekście

Grzebiące, kuraki (Galliformes) – rząd ptaków z podgromady ptaków nowoczesnych Neornithes. Obejmuje gatunki lądowe, grzebiące, zamieszkujące wszystkie strefy klimatyczne na całym świecie^[2][3], poza Antarktydą i niektórymi wyspami. Ptaki te przypominają z wyglądu kurę, są jednak masywniejsze, mają mocny dziób i pazury, co umożliwia im wyszukiwanie pokarmu w glebie. Odżywiają się nasionami, owocami i małymi zwierzętami. W grupie tej obserwuje się znaczny dymorfizm płciowy, samce są większe i barwniejsze. Grzebiące gnieżdżą się na ziemi, pisklęta są zagniazdownikami.

Systematyka

Do rzędu należą następujące rodziny^[4]:

• Megapodiidae – nogale
• Cracidae – czubacze
• Numididae – perlice
• Odontophoridae – przepiórowate
• Phasianidae – kurowate

oraz wymarłe:

• Gallinuloididae
• Paraortygidae
• Quercymegapodiidae

Dawniej (Wetmore, 1960)^[5] do grzebiących zaliczano też rodzinę hoacynów (Opisthocomidae) – obecnie rodzina ta jest klasyfikowana w osobnym rzędzie hoacynów (Opisthocomiformes). Z kolei w innych klasyfikacjach w tym rzędzie wydzielano tylko 3 rodziny (czubacze Cracidae, nogale Megapodiidae oraz bażantowate Phasianidae). U Mielczarka i Cichockiego wyróżniano również rodziny: indyki (Melagrididae) oraz głuszcowate (Tetraonidae)^[6].

Charakterystyka

Grzebiące są w większości średniej wielkości ptakami o krępym tułowiu, małej głowie. Nogi są silne, pazury duże, dziób krótki, przystosowany do jedzenia pokarmu roślinnego. Skrzydła są małe, acz silnie umięśnione, co umożliwia grzebiącym szybki, wręcz pionowy start. Ułatwia to ptakom tym życie w lasach i zaroślach. U grzebiących występuje silny dymorfizm płciowy: samce są większe i barwniejsze od samic, u których występuje maskujące, szarobrązowe ubarwienie.

Pożywienie

Podstawę pokarmu grzebiących stanowią nasiona, owoce, zielone części roślin, rzadziej ptaki te jedzą owady czy dżdżownice. Drobne bezkręgowce, takie jak one stanowią natomiast podstawowe pożywienie piskląt. Rodzaj pobieranego przez dorosłe pokarmu zależy od pory roku.

Lęgi

Większość grzebiących jest poligamiczna. Występują widowiskowe toki. Samce niektórych gatunków toczą walki o samice. Jaja są małe, w jednym zniesieniu samica składa ich od 4 do 24, w zależności od gatunku. Okres inkubacji trwa 12–30 dni, wysiadywaniem jaj i opieką nad pisklętami u gatunków poligamicznych zajmuje się samica, natomiast u gatunków monogamicznych – oboje rodziców. Spośród wszystkich grzebiących jedynie nogale nie zakładają gniazd: jaja chowają w kopcach lub dołkach, tam gdzie są one ogrzewane przez światło słoneczne, energię geotermalną lub ciepło butwiejących roślin. Grzebiące są zagniazdownikami.

Szczątki kopalne

Odnaleziono skamieniałości m.in. następujących wymarłych gatunków^[7]:

• Procax brevipes; późny eocen, Dakota Północna
• Palaeonossax senectus; oligocen, Dakota Południowa
• Quercymegapodius:
  • Quercymegapodius depereti
  • Quercymegapodius brodkorbi
• Ludiortyx hoffmanni; późny eocen, Francja
• Taubacrex ganivora; późny oligocen/wczesny miocen, Brazylia
• Ameripodius silvasantosi
• Ngawupodius minya; późny oligocen, centralna Australia
• Amitabha urbsinterdictensis; środkowy eocen, Wyoming
• Telecrex grangeri; eocen, Mongolia
• Nanortyx inexceptatus; późny eocen, Kanada
• Sobniogallus albinojamrozi; wczesny oligocen, Polska^[8]

Przypisy

Bibliografia

• Dimitrij Strelnikoff: Wielka encyklopedia zwierząt. T. 11. Oxford Educational, s. 21. ISBN 978-83-7425-656-8.