Grzech księdza Mouret

Grzech księdza Mouret

La faute d'Abbé Mouret

Autor	Émile Zola
Typ utworu	powieść
Wydanie oryginalne
Miejsce wydania	Francja
Język	francuski
Data wydania	1875
poprzednia Podbój miasta Plassans następna Jego ekscelencja Pan Minister Rougon

Grzech księdza Mouret (fr. La faute d'Abbé Mouret) – piąta część cyklu Rougon-Macquartowie, której akcja rozgrywa się na wsi w Prowansji w czasach II Cesarstwa. Głównym bohaterem utworu jest Sergiusz Mouret.

Treść

Akcja utworu rozpoczyna się wkrótce po wydarzeniach Podboju miasta Plassans i przyjęciu przez Sergiusza Moureta święceń kapłańskich. Mouret został proboszczem wiejskiej parafii w Artauds, gdzie z entuzjazmem, wręcz egzaltacją wykonuje swoje obowiązki. Nie jest jednak w stanie zainteresować religią pogrążonych w nędzy mieszkańców wsi. Przeraża go ich życie, upadek moralności i nędza, jednak równocześnie młody egzaltowany ksiądz nie chce podejmować żadnych działań prospołecznych, koncentrując się na adorowaniu posągu Najświętszej Maryi Panny. Zapada na zdrowiu i trafia pod opiekę swojego kuzyna Pascala Rougona do domu z ogrodem o nazwie Paradou.

Sergiusz cierpi na zanik pamięci i nie zdaje sobie sprawy z tego, że przed chorobą był proboszczem. Zakochuje się w nim opiekująca się nim prosta chłopska dziewczyna, Albina. Po kilku miesiącach wspólnego przebywania we wspaniałym ogrodzie Sergiusz wraca do zdrowia i odwzajemnia to uczucie. Zostają kochankami. Nagłe pojawienie się w Paradou wikarego z parafii przywołuje Sergiusza do świadomości; zrywa on związek z Albiną i mimo jej błagań wraca do parafii. Dziewczyna popełnia samobójstwo.

Okoliczności powstania utworu

Przed napisaniem Grzechu księdza Mouret Zola znał co najmniej kilka powieści poruszających problem zakochanego kapłana, walczącego między uczuciem a obowiązkiem. Żadna z nich jednak nie wyczerpywała jego zdaniem tego tematu. W przedstawionym wydawcy projekcie powieści twierdził, że kluczem do zrozumienia tematu jest uwzględnienie kwestii dziedziczenia i „religijnej gorączki epoki”^[1]

Narracja i nawiązania

Emil Zola świadomie umieszcza akcję zakazanego romansu w ogrodzie, co stanowi aluzję do biblijnego raju oraz do popularnego francuskiego osiemnastowiecznego romansu Paweł i Wirginia ^[2]. Potwierdza to jego nazwa Paradou, bliska francuskiego paradis – raj. Sławi płodność i miłość jako nie tylko naturalne komponenty życia człowieka, ale też siłę sprawczą i podstawę do radości życia o wyjątkowej sile ^[3]. Podkreśla jej ponadczasowość i wieczność, opisując bujny, wieloletni rozwój parku, który jeszcze piękniej rozwija się na grobie Albiny. Metaforyczność utworu i częściowe porzucenie w nim stricte realistycznej metody naturalistycznej stanowi ponadto przerywnik między dwoma utworami o szczególnej sile wyrazu, co jest środkiem typowym dla całego cyklu ^[4]

Utwór stanowi kolejne dzieło między wierszami atakujące Kościół katolicki. Zola podkreśla bezproduktywność działań Sergiusza, który nie umie i nie chce dotrzeć do mieszkańców swojej parafii, widząc w nich jedynie grzeszników, nie dostrzegając powodów, dla których postępują tak, a nie inaczej. Jeszcze bardziej wyrazista jest postać suchego, fanatycznego katechety Archangiusza, pedantycznie podchodzącego do dogmatów wiary. Tworzy za to apologię życia i miłości, jako zgodnej z naturą i dozwolonej każdemu człowiekowi. Mimo postulatu naturalistycznej neutralności narracji wyraźnie lokuje swoje sympatie i antypatie - bohaterki ucieleśniające potęgę natury (Albina i upośledzona umysłowo siostra Sergiusza Dorota) przedstawione zostały w zdecydowanie przychylniejszym świetle, a finałowy okrzyk tej ostatniej, cieszącej się z powodu ocielenia się krowy, wyraża triumf naturalnej płodności i życia^[5].

Zola umieścił akcję w przestrzeni dobrze sobie znanej, chociaż ponownie posłużył się fikcyjnymi nazwami geograficznymi. Wioska Artaud, w której rozgrywa się akcja, to prowansalska Tholonet, pierwowzorem Paradou był słynny park Gallice w pobliżu Aix-en-Provence, zaś rzeczka Wiorna to w rzeczywistości Arc^[6].

Utwór pojawił się w petersburskim miesięczniku Wiestnik Jewropy w przekładzie na język rosyjski w okresie styczeń-marzec 1875, zanim został wydany we Francji ^[7]. Stał się podstawą dramatu muzycznego A. Bruneau z 1907 r. ^[8] Był to zarazem pierwszy utwór Zoli, który został ciepło przyjęty przez krytykę i czytelników, zaś młody Guy de Maupassant zachwycał się książką ^[9]. Niektórzy badacze są zdania, że ciężko jest Grzech księdza Mouret z jego istotnym ładunkiem metaforycznym zakwalifikować jako dzieło naturalistyczne, choć wiadomo, że autor konstruował je w sposób klasycznie naturalistyczny (np. nazwy kwiatów w ogrodzie Paradou brał z katalogów ogrodniczych i rozmawiał z właścicielami takich posiadłości)^[10], a opis choroby i procesu powracania do zdrowia przez Sergiusza oparł na własnym doświadczeniu^[11].

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Francuskie wydanie powieści w bibliotece Polona