Grzegorz Cambłak

Grzegorz Cambłak

Metropolita kijowski, halicki i całej Rusi
Grzegorz Cambłak na Soborze w Konstancji
Kraj działania	Wielkie Księstwo Litewskie
Data i miejsce urodzenia	ok. 1362 Tyrnowo
Data i miejsce śmierci	1419/1420 Kijów
Metropolita kijowski
Okres sprawowania	1415–1420
Wyznanie	prawosławne
Kościół	Patriarchat Konstantynopolitański
Inkardynacja	Metropolia kijowska
Chirotonia biskupia	1415

Grzegorz Cambłak także Grzegorz Camblak, Grigorij Cambłak^[1] (bułg.: Григорий Цамблак, Grigorij Cambłak; ur. ok. 1362 w Tyrnowie, zm. 1419/1420 w Kijowie) – bułgarski mnich i pisarz, w latach 1415–1420 metropolita kijowski. Przedstawiciel tyrnowskiej szkoły piśmiennictwa.

Życie

Metropolita na Soborze w Konstancji

Grzegorz Cambłak urodził się około 1362 w arystokratycznej rodzinie tyrnowskiej. Jego stryjem był Cyprian Camblak. Był uczniem Eutymiusza, patriarchy tyrnowskiego, wybitnego pisarza i reformatora. Przez jakiś czas przebywał na górze Athos i w Konstantynopolu. Znał klasztory serbskie, był opatem w klasztorze Visoki Dečani^[2][3]. W latach 1401–1406 przebywał jako wysłannik patriarchy Konstantynopola w Mołdawii. Jego siedzibą był wtedy klasztor Neamț. Stamtąd udał się do Moskwy, gdzie opowiadał się za formalnym podziałem metropolii kijowskiej na moskiewską i litewską. W 1406 wielki książę litewski Witold zwrócił się do patriarchy Konstantynopola z żądaniem wyznaczenia nowego metropolity kijowskiego na miejsce rezydującego w Moskwie Focjusza. Twierdził, że wymieniony hierarcha lekceważy zarząd litewską częścią metropolii, rabuje skarbiec metropolii i uciska podległych mu biskupów. Wskazał również Grzegorza jako kandydata na nowego metropolitę, jednak jego żądanie zostało przez patriarchę odrzucone^[4].

Poparty przez Jagiełłę i Witolda został w 1415 przez synod duchowieństwa prawosławnego w Nowogródku obrany metropolitą kijowskim^[5], wbrew protestom patriarchy Konstantynopola, który ekskomunikował Grzegorza (podobnie uczynił metropolita Focjusz). Godność tę pełnił do śmierci w 1420^[6]. Oznaczało to faktyczne powołanie autokefalicznej metropolii litewskiej (lub litewsko-ruskiej), nieuznane przez Konstantynopol^[4]. Witold oczekiwał następnie, że Grzegorz odegra aktywną rolę w zawarciu unii kościelnej między Kościołem katolickim a Kościołem prawosławnym na ziemiach litewskich^[7].

W 1418 jako przedstawiciel duchowieństwa rusko-litewskiego wziął udział w obradach soboru w Konstancji^[5]. Z inicjatywy króla Władysława wystąpił z propozycją unii Kościołów prawosławnego i katolickiego. Wystąpienie jego, jakkolwiek wywołało wielkie wrażenie na zebranych, nie przyniosło trwałych rezultatów, Grzegorz wzywając do jedności, podnosił jednocześnie, że można ją osiągnąć jedynie na drodze porozumienia z patriarchą Konstantynopola, podczas gdy na zachodzie widziano ją raczej jako wynik podporządkowania się metropolity papieżowi. Dodatkowo pozycję jego osłabiał fakt, że w tym czasie patriarcha Konstantynopola popierał metropolitę kijowskiego Focjusza rezydującego w Moskwie^[8]

Zmarł prawdopodobnie zimą 1419/1420 po powrocie do Kijowa. Według kronik mołdawskich wrócił do klasztoru Neamț gdzie zmarł ok. 1450^[9].

Twórczość

Grzegorz Cambłak był autorem mów pochwalnych i panegiryków. W latach 1415–1418 napisał w Kijowie, najlepszą ze swych mów, Pochwałę Eutymiusza, utrzymaną w stylu splatania słów, choć pokrewną gatunkowo biografii. W Pochwale znalazł się barwny opis oblężenia Tyrnowa przez Turków, pożegnanie patriarchy Eutymiusza z ludnością miasta i dramatyczne sceny, jakie nastąpiły po zdobyciu bułgarskiej stolicy przez Turków^[10][5]. Wielkim uznaniem cieszyły się napisane przez Grzegorza eulogie świętych, których pozostawił po sobie ponad 20. Szczególną wartość ma jego Żywot Stefana Deczańskiego, króla serbskiego, który zginął śmiercią męczeńską w I połowie XIV wieku^[2][3].

Przypisy

Bibliografia

• Teresa Dąbek-Wirgowa: Historia literatury bułgarskiej. Wrocław: Ossolineum, 1980. ISBN 83-04-00283-3.
• W. Giuzelew: Bułgarskie średniowiecze. W: Bułgaria. Zarys dziejów. I. Dymitrow (red.). Warszawa: Książka i Wiedza, 1986. ISBN 83-05-11583-6.
• D. M. Lang: Bułgarzy. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1983. ISBN 83-06-00831-6.
• Mały słownik pisarzy zachodnio-słowiańskich i południowo-słowiańskich. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1973.
• Tadeusz Wasilewski: Historia Bułgarii. Wrocław: Ossolineum, 1988. ISBN 83-04-02466-7.
• Stanisław Trawkowski: Schyłek wieków średnich. W: Zarys historii Polski. J. Tazbir (red.). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1980. ISBN 83-06-00377-2.
• Kazimierz Chodynicki, Cambłak Grzegorz [w:] Polski Słownik Biograficzny, Kraków 1937, ss. 193–194.