Grzybieńczyk wodny

Grzybieńczyk wodny
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domenaeukarionty
Królestworośliny
Podkrólestworośliny zielone
Nadgromadarośliny telomowe
Gromadarośliny naczyniowe
Podgromadarośliny nasienne
Nadklasaokrytonasienne
KlasaMagnoliopsida
Nadrządastropodobne
Rządastrowce
Rodzinabobrkowate
Rodzajgrzybieńczyk
Gatunekgrzybieńczyk wodny
Nazwa systematyczna
Nymphoides peltata (S. G. Gmel.) Kuntze
Revis. gen. pl. 2:429. 1891[3]
Synonimy
  • Limnanthemum peltatum S. G. Gmel.
  • Nymphoides flava Hill ex Druce
  • Villarsia peltata (S.G.Gmel.) Roem. & Schult[3].
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4]
Status iucn3.1 LC pl.svg
Kwiat
NymphoidesPeltata-overv.jpg

Grzybieńczyk wodny[5] (Nymphoides peltata (S. G. Gmel.) Kuntze) – gatunek byliny należący do rodziny bobrkowatych (Menyanthaceae). Roślina wodna występująca w Europie i Azji, zawleczona do Ameryki Północnej. W Polsce rzadka, objęta ochroną prawną i narażona na wymarcie. Bywa uprawiana jako roślina ozdobna w oczkach wodnych.

Rozmieszczenie geograficzne

Pochodzi z obszarów Europy i Azji o umiarkowanym klimacie (na wschodzie po Chiny i Japonię[6]), ale występuje również w Indiach na obszarze klimatu tropikalnego. Jako gatunek zawleczony rozprzestrzenił się w Ameryce Północnej[7]. W Szwecji[8] i Irlandii jest uważany za obcy gatunek inwazyjny i zwalczany[9]. W Polsce rodzimy, występuje wyłącznie na niżu i jest rośliną bardzo rzadką[10]. Na większości dawniej podawanych stanowisk gatunek ten już wyginął[11].

Morfologia

Pokrój
Roślina wodna o pływających liściach i z kłączem o długości do 1,5 m[12]. Unoszenie się rośliny na powierzchni wody umożliwia dobrze rozwinięta tkanka powietrzna zawierająca system przestrzeni międzykomórkowych wypełnionych powietrzem. Przestrzenie takie znajdują się we wszystkich częściach rośliny, z wyjątkiem korzeni i kłączy[13].
Kłącze
Walcowate i rozgałęzione. Płoży się na dnie zbiorników wodnych osiągając długość do 1,6 m[13].
Liście
Ulistnienie skrętoległe[12]. Liście pływające po powierzchni wody. Mają okrągławy kształt z sercowatą nasadą i długi, błoniasto oskrzydlony, długi i pochwiasto rozszerzony w nasadzie ogonek. Blaszka całobrzega, skórzasta i lśniąca, na górnej stronie ciemnozielona, na dolnej czerwonofioletowa lub szarozielona[12][6].
Kwiaty
Na długich szypułkach (do 10 cm długości[6]) w pęczkach po 2-5 wystają ponad wodą tworząc baldachowaty kwiatostan. Kielich składa się z 5 zielonych, lancetowatych i tępo zakończonych działek. Korona składa się z 5 płatków złocistożółtej barwy o długości 1,5-2 cm. Korona tworzy krótki lejek, a jej rzęsowato ząbkowane płatki są szeroko rozpostarte. Wewnątrz kwiatu pojedynczy słupek z grubą szyjką i pałeczkowatym znamieniem oraz 5 pręcików międzyległych płatkom. Występuje heterostylia[12][13][6].
Owoc
Jajowata torebka o długości do 2,5 cm. Zawiera silnie spłaszczone nasiona z haczykowatymi włoskami[12].

Biologia i ekologia

Rozwój
Bylina, hydrofit, geofit ryzomowy. Roślina kwitnie od czerwca do września, zapylana jest przez owady. Kwiaty rozwijają się stopniowo, pojedynczy kwiat kwitnie tylko przez jeden dzień. Mięsiste owoce rozwijają się pod wodą, po dojrzeniu odpadają od rośliny. Ich łupina jest odporna na nasiąkanie wodą i posiadają tkankę powietrzną. Dzięki temu przez jakiś czas mogą utrzymywać się na powierzchni. Rozsiewane są przez wodę (hydrochoria), ale również przez ptaki wodne (epizoochoria). Nasiona kiełkują w strefie brzegowej zbiorników wodnych. Może się rozmnażać wegetatywnie, z oderwanych i przenoszonych przez wodę części rośliny[13].
Siedlisko
Występuje w eutroficznych wodach stojących lub wolno płynących o mulistym dnie; w stawach, starorzeczach, zakolach wód i płytkich jeziorach, w których latem woda dobrze nagrzewa się. Jest jednym z gatunków biorących udział we wczesnym etapie zarastania wód. W niektórych miejscach, przy masowym wystąpieniu może w tym procesie odgrywać dużą rolę[13]. Rośnie w wodach słodkich, jednak znosi niewielkie zasolenie (występuje np. w Zalewie Szczecińskim)[12].
Fitosocjologia
W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Ass. Nymphoideum peltatae[14].
Genetyka
Liczba chromosomów 2n = 54[11].

Zagrożenia i ochrona

Roślina objęta w Polsce ścisłą ochroną gatunkową. Kategorie zagrożenia gatunku:

Jeszcze pod koniec XX w. było w Polsce 50 stanowisk tej rośliny, w 2006 r. stwierdzono ją tylko na 25 stanowiskach[18]. Zagraża mu zanieczyszczenie wód i naturalne zarastanie płytkich zbiorników wodnych, w których występuje[12].

Zastosowanie

Ze względu na dekoracyjne kwiaty bywa czasami uprawiany jako roślina ozdobna w większych oczkach wodnych. Rośliny rozmnażane są przez podział kłączy pod koniec zimy lub wczesną wiosną. Sadzi się je na głębokości 10-45 cm. Strefy mrozoodporności 6-10[19].

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
  3. ↑ a b The Plant List. [dostęp 2017-03-01].
  4. ↑ Nymphoides peltata, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] (ang.).
  5. ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
  6. ↑ a b c d B. Pawłowski (red.): Flora Polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. XI. PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1967, s. 261.
  7. ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2011-04-03].
  8. ↑ Melanie Josefsson, Berta Anderson 2001 "The Environmental Consequences of Alien Species in the Swedish Lakes Malaren, Hjalmaren, Vanern and Vattern". Ambio 30, 8: 514-521.
  9. ↑ Kelly, J., Maguire, C.M. (2009). Fringed Water Lily (Nymphoides peltata) Invasive Species Action Plan. Prepared for NIEA and NPWS as part of Invasive Species Ireland.
  10. ↑ Zbigniew Podbielkowski, Henryk Tomaszewicz, Zarys hydrobotaniki, Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 1996, ISBN 83-01-00566-1, OCLC 830104398.
  11. ↑ a b Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
  12. ↑ a b c d e f g Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
  13. ↑ a b c d e Zbigniew Podbielkowski, Henryk Tomaszewicz: Zarys hydrobotaniki. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 1979. ISBN 83-01-00566-1.
  14. ↑ Władysław Matuszkiewicz. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa, 2006. ​ISBN 83-01-14439-4​.
  15. ↑ Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
  16. ↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
  17. ↑ Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.
  18. ↑ Dolina Karpia
  19. ↑ Geoffrey Burnie i inni, Botanica : ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.

Media użyte na tej stronie

Status iucn3.1 LC pl.svg
Autor: unknown, Licencja: CC BY 2.5
Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Menyanthaceae sp Sturm5.jpg

Nymphoides peltata (S. G. Gmel.) Kuntze, syn. Menyanthes nymphoides L.

Original Caption
Enzian-Kandel, Menyanthes nymphoides
NymphoidesPeltata-flower2-hr.jpg
(c) TeunSpaans, CC-BY-SA-3.0
Eigengemaakte foto, Alkmaar, sep 2004, sloot langs rondweg