Grzyby pasożytnicze

Kędzierzawość liści brzoskwini
Rdza róży
Grzyb Beauveria na ciele chrząszcza
Poczwarka zaatakowana przez grzyba Isaria tenuipes

Grzyby pasożytniczepasożyty należące do królestwa grzybów (Fungi). Wszystkie grzyby to organizmy cudzożywne, pobierające substancje odżywcze z roślin zielonych, zwierząt lub innych grzybów, pełniących wówczas funkcję żywicieli. Liczna część ich gatunków to grzyby saprotroficzne, ale duża część to pasożyty[1].

Grzyby jako pasożyty roślin

Duża liczba gatunków grzybów jest patogenami roślin (fitopatogenami). Wywołują u nich grzybowe choroby roślin. Objawy tych chorób w zależności od gatunku patogenu, odporności rośliny i etapu choroby są różne: zmiany zabarwienia, nekrozy, zgnilizny, zgorzele, więdnięcie, narośla, zrakowacenie, oznaki etiologiczne, czy wreszcie obumieranie części roślin lub całych roślin. Wyróżniamy dwie grupy fitopatogenów:

  • biotrofy (grzyby biotroficzne) – pasożyty, które mogą się rozwijać tylko w kontakcie z żywą rośliną (na jej powierzchni lub wewnątrz). Poza rośliną żywicielską mogą przetrwać tylko ich przetrwalniki. Typowymi przedstawicielami biotrofów są gatunki z rodziny mączniakowatych (Erysphaceae) wywołujące mączniaka prawdziwego lub rodziny rdzowatych (Pucciniaceae), które wywołują choroby zwane rdzami;
  • nekrotrofy (pertotrofy) – grzyby, które nie potrafią czerpać substancji odżywczych z żywych organizmów. Zasiedlają żywe organizmy, a następnie zabijają tkanki otaczające miejsce ich rozwoju, np. za pomocą mykotoksyn i dopiero z takich obumarłych tkanek czerpią pokarm. Przykładem nekrotrofów są np. gatunki należące do rodzajów Botrytis i Fusarium[2].

Choroby wywoływane przez biotrofy mają łagodniejszy przebieg. Biotrofy nie zabijają swoich żywicieli, gdyż same giną wraz z ich śmiercią. Choroby wywoływane przez nekrotrofy prowadzą do obumarcia rośliny, lub przynajmniej jej zaatakowanej części. Po śmierci rośliny nekrotrofy nadal odżywiają się jej obumarłym ciałem[2].

Grzyby pasożytnicze wywołują ogromne szkody w gospodarce człowieka[2][3]. Są przyczyną znacznych strat w wysokości i jakości plonu. Profilaktyka i zwalczanie chorób grzybowych jest kosztowne i stanowi pokaźną część wydatków ponoszonych przez rolników. Stąd też ogromne znaczenie ma naukowe opracowanie metod walki z nimi. Zajmuje się tym fitopatologia. Wśród pasożytniczych grzybów istnieją grzyby kwarantannowe, których zwalczanie według obecnego stanu wiedzy jest praktycznie niemożliwe i jedynym ratunkiem pozostaje zniszczenie plantacji i zakaz uprawianie na tym miejscu przez określony czas gatunków roślin podatnych na kwarantannowego patogena[2].

Najważniejsze patogeny roślin

Według ankiety przeprowadzonej w 2012 roku wśród fitopatologów przez czasopismo „Molecular Plant Pathology” 10 najważniejszych grzybów będących pasożytami roślin to:

  1. Magnaporthe oryzae,
  2. Botrytis cinerea,
  3. Puccinia sp.,
  4. Fusarium graminearum,
  5. Fusarium oxysporum,
  6. Blumeria graminis,
  7. Mycosphaerella graminicola,
  8. Colletotrichum sp.,
  9. Ustilago maydis,
  10. Melampsora lini[4].

Grzyby jako pasożyty owadów

W 2013 r. na świecie opisano ponad 1200 gatunków grzybów pasożytujących na owadach, a w Polsce 230[5]. Najczęściej dostają się do wnętrza ich ciała przez uszkodzenia oskórka, rzadziej przez przetchlinki, otwór gębowy lub odbytowy, ale niektóre potrafią także chemicznie rozpuścić chitynowy oskórek. Wewnątrz ciała owada tworzą grzybnię przenikająca jego narządy wewnętrzne. Pobierają z niego substancje odżywcze, a także wydzielają mykotoksyny, wskutek czego porażony owad staje się powolny, przestaje żerować, a w końcu nieruchomieje przyjmując nienaturalną pozycję. Większość gatunków grzybów i organizmów grzybopodobnych pasożytujących na owadach to gatunki letalne, zabijające swoje ofiary. W obumarłym ciele owada rozwija się ich grzybnia. Jej strzępki przebijają ciało owada i na zewnątrz wytwarzają zarodniki infekujące inne owady[5].

Grzyby jako pasożyty ludzi i zwierząt

Istnieją gatunki pasożytujące na ludziach i zwierzętach. Wywołują choroby zakaźne zwane grzybicami. U ludzi najczęściej występują na skórze i paznokciach, ale są też gatunki atakujące narządy wewnętrzne, zwłaszcza układ oddechowy[6]. Grzybice występują także u zwierząt, a u ryb grzybopodobne lęgniowce z rodziny Saprolegniaceae wywołują groźną chorobę zwaną saprolegniozą[7].

Grzyby naporostowe

Istnieją gatunki grzybów pasożytujące na porostach. W mykobiocie Polski w 2009 r. było ich 247, ale liczba ta ciągle się zmienia w miarę badań mykologów[8].

Przypisy

  1. Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda, Grzyby i ich oznaczanie, Warszawa: PWRiL, 1985, ISBN 83-09-00714-0.
  2. a b c d Selim Kryczyński, Zbigniew Weber (red.), Fitopatologia. Tom 1. Podstawy fitopatologii, Poznań: PWRiL, 2010, ISBN 978-83-09-01-063-0.
  3. Karol Manka, Fitopatologia leśna, Warszawa: PWRiL, 2005, ISBN 83-09-01793-6.
  4. Dean R i inni, The Top 10 fungal pathogens in molecular plant pathology, „Mol. Plant Pathol.”, 4, 13, 2012, s. 414–30, DOI10.1111/j.1364-3703.2011.00783.x, PMID22471698.
  5. a b D. Sosnowska, Postępy w badaniach nad wykorzystaniem grzybów pasożytniczych w integrowanej ochronie roślin, „Prog. Plant. Prot./Post. Ochr. Roślin” (44), 2013, s. 747–750.
  6. Harold Gerd, Medycyna wewnętrzna: repetytorium dla studentów medycyny i lekarzy, Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2004, s. 443, ISBN 83-200-3018-8.
  7. Maria Prost, Choroby ryb, Warszawa: Państw. Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1989, ISBN 83-09-01335-3.
  8. Krystyna Czyżewska. Martin Kukwa, Lichenicolous Fungi of Poland a cataloque and key to species, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2009, ISBN 978-83-89648-76-1.

Media użyte na tej stronie

Phragmidium mucronatum S1 (3).jpg
Autor: Jerzy Opioła, Licencja: CC BY-SA 4.0
Phragmidium mucronatum on Rosa sp. Location: Poland, Trzciana ,województwo małopolskie
Aardappel Phytophthora Fresco.jpg
(c) Rasbak, CC-BY-SA-3.0

zelfgemaakte foto van door fusarium aangetaste knollen ras Fresco; half augustus

nl:Categorie:Afbeelding plant
Sinemas de Isaria tenuipes emergiendo de pupa de Hespieriidae (Lepidoptera).jpg
Autor: Tsanjuan, Licencja: CC BY-SA 3.0
Sinemas of Isaria tenuipes emerging from Hespieriidae pupae (Lepidoptera)
Kędzierzowatość liścibrzoskwini a (4).jpg
Autor: Jerzy Opioła, Licencja: CC BY-SA 4.0
Taphrina deformans on leaves Prunus persica
2014-03-04 Beauveria Vuill 407526.jpg
Autor: This image was created by user Michael Koltzenburg (miko) at Mushroom Observer, a source for mycological images.
You can contact this user here., Licencja: CC BY-SA 3.0
For more information about this, see the observation page at Mushroom Observer.
Ustilago maydis a1 (2).jpg
Autor: Jerzy Opioła, Licencja: CC BY-SA 4.0
Ustilago maydis on Zea mays (location: Poland, Łapanów)