Grzyby saprotroficzne

Wrośniak różnobarwny powodujący białą zgniliznę drewna

Niszczyca anyżkowa powodująca brunatną zgniliznę drewna

Łysiczka łajnowa na odchodach zwierzęcych

Błyskoporek podkorowy – saprotrof i pasożyt słabości

Grzyby saprotroficzne – grupa grzybów czerpiących pokarm z materii organicznej zawartej w martwych organizmach lub ich resztkach. Pozostałe grupy grzybów to grzyby pasożytnicze i grzyby symbiotyczne. Grzyby saprotroficzne są organizmami cudzożywnymi z grupy saprotrofów. Nie potrafią wykorzystywać energii słonecznej do wytwarzania związków organicznych, lecz pobierają je od roślin, zwierząt i innych grup organizmów żywych^[1].

Znaczenie w przyrodzie i gospodarce człowieka

W przyrodzie grzyby saprotroficzne spełniają ogromną rolę. Usuwają martwe szczątki organizmów rozkładając je na substancje nieorganiczne wzbogacające glebę. Dzięki nim odbywa się obieg materii w przyrodzie. Grzyby saprotroficzne są jedną z grup reducentów^[1]. Dużą ich grupę stanowią grzyby rozkładające drewno: martwe pnie, gałęzie, liście i inne resztki drzewne. Bez nich las stałby się gigantycznym cmentarzyskiem martwych organizmów, niedostępne natomiast stałyby się sole mineralne niezbędne do życia roślin. Ustałaby produkcja CO₂ z rozkładanej materii organicznej, a rośliny po wyczerpaniu zapasu tego związku z atmosfery przestałyby istnieć już po kilkudziesięciu latach^[2].

Okres rozkładu drewna martwych drzew zależy od wielu czynników, wśród których decydujące znaczenie mają wilgotność, temperatura i obecność odpowiednich gatunków grzybów saprotroficznych. Najszybciej rozkład odbywa się na wilgotnych obszarach klimatu tropikalnego. W Polsce może on wynosić nawet powyżej 50 lat, a w krajach z chłodnym klimatem nawet do kilkuset lat^[2].

Grzyby saprotroficzne w ekosystemach leśnych odgrywają też inną rolę. Powodując próchnienie drewna ułatwiają dzięciołom wykuwanie dziupli, z których korzystają także inne ptaki i drobne ssaki, np. wiewiórki, nietoperze, popielicowate. Owocnikami tych grzybów (tzw. hubami) odżywiają się larwy wielu gatunków owadów i stanowią one dla nich siedlisko z odpowiednim mikroklimatem. Owocniki niektórych grzybów saprotroficznych stanowią pokarm także dla większych zwierząt w lesie np. dla dzików, saren i zajęcy. Działalność tych grzybów umożliwia również oczyszczanie się drzew z gałęzi^[2].

Niektóre grzyby powodując próchnienie konstrukcji drewnianych wyrządzają duże szkody w gospodarce człowieka. Niektóre w mieszkaniach i innych miejscach wytwarzają tzw. pleśń, a produkowane przez nią duże ilości zarodników są szkodliwe dla zdrowia^[1].

Grupy grzybów saprotroficznych

• Grzyby rozkładające drewno. Stanowią bardzo liczną w gatunki grupę grzybów. Wyróżnia się wśród nich dwie grupy:
  • wytwarzające enzymy rozkładające celulozę, hemicelulozę i ligninę. Powodują one białą zgniliznę drewna. Celuloza i hemiceluloza rozkładana jest najpierw do cukrów prostych, a na koniec do dwutlenku węgla i wody. Lignina rozkładana jest do prostych związków aromatycznych.
  • wytwarzające enzymy rozkładające tylko celulozę. Powodują one brunatną zgniliznę drewna. Drzewa iglaste zawierają więcej ligniny, a przy tym jest ona dla grzybów trudniejsza do rozłożenia. Z tego powodu wśród drzew iglastych częściej występuje zgnilizna brunatna^[2].
• Grzyby koprofilne rozkładające odchody zwierząt. Należą do nich np. przedstawiciele rodziny kruchaweczkowatych^[1]
• Grzyby rozkładające keratynę – związek organiczny budujący pióra, włosy, rogi, pazury i kopyta zwierząt. Przedstawicielem tych grzybów jest np. rogowniczka końska (Onygena equina) i rogowniczka ptasia (Onygena corvina)^[1].

Tylko wśród części gatunków grzybów można przeprowadzić ścisłe rozgraniczenie między grzybami saprotroficznymi i pasożytniczymi, część gatunków jest zarówno saprotrofami, jak i pasożytami. Wyróżnia się trzy grupy grzybów rozkładających drewno:

• saprotrofy obligatoryjne, mogące zasiedlać tylko martwe drzewa. Są to np. włośniczka tarczowata (Scutellinia scutellata), stroczek domowy (Serpula lacrymans),
• pasożyty względne, które zasadniczo zasiedlają tylko martwe drzewa, ale mogą też czasami występować na drzewach osłabionych. Są to np. pniarek obrzeżony (Fomitopsis pinicola) i boczniak ostrygowaty (Pleurotus ostreatus),
• saprotrofy fakultatywne, które zasiedlają drzewa osłabione, ale także zdrowe, a po ich obumarciu nadal kontynuujące rozkład drewna. Do tej grupy należy np. czyreń osikowy (Phellinus igniarius) i hubiak pospolity (Fomes fomentarius)^[2].

Drugą i trzecią grupę saprotrofów często nazywa się pasożytami słabości^[3].

Wśród grzybów mikroskopijnych bardzo często jest tak, że formy bezpłciowe (tzw. anamorfy) są pasożytami powodującymi grzybowe choroby roślin, natomiast formy płciowe (teleomorfy) tych samych gatunków są saprotrofami^[4].

Przypisy