Gubernia wileńska
| Gubernia | |||
| |||
| Państwo |  Imperium Rosyjskie | ||
|---|---|---|---|
| Siedziba | Wilno | ||
| Powierzchnia | 41 907,9 km² | ||
| Populacja (1904) • liczba ludności | 1 591 207[1] | ||
| • gęstość | 38 os./km² | ||
Położenie na mapie 1897.jpg) | |||
Portal  Rosja | |||
Gubernia wileńska (ros. Виленская губерния; biał. Віленская губерня; lit. Vilniaus gubernija[2]) – jedna z guberni Imperium Rosyjskiego, utworzona w 1795 po III rozbiorze Polski. Razem z guberniami kowieńską, grodzieńską, mińską, mohylewską oraz witebską tworzyła Kraj Północno-Zachodni (teren b. Wielkiego Księstwa Litewskiego).
Historia
Na początku dzieliła się na powiaty (ujezdy): brasławski (później zwany nowoaleksandrowskim), wileński, wiłkomierski, zawilejski, kowieński, oszmiański, rosieński, telszewski, trocki, upicki (poniewieski), szawelski.
W czasie reform administracyjnych Pawła I ukazem z 12 września 1796 (wszedł w życie w 1797) połączono ją z gubernią słonimską w jedną gubernię litewską z siedzibą w Wilnie. Za Aleksandra I gubernia litewska w 1801 podzielona została na wileńską (do 1840 nazywaną litewsko-wileńską) oraz grodzieńską (dawniej gubernia słonimska). Od 1819 roku gubernia wileńska pozostawała pod naczelnym zarządem administracyjnym wielkiego księcia Konstantego[3].
W 1843 część obszaru przeszła do nowo utworzonej guberni kowieńskiej. W wileńskiej powstały wtedy powiaty: wileński, oszmiański, święciański (powiat zawilejski) i trocki, a także przekazany z guberni grodzieńskiej lidzki oraz z mińskiej – powiat wilejski i dziśnieński.
Ludność
| Rok | Razem | Litwini | Polacy | Białorusini | Rosjanie | Żydzi | inni | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1862 | 838 464 | 418 880 | 50% | 154 386 | 18% | 146 431 | 17% | 14 950 | 2% | 76 802 | 9% | 27 035 | 3% |
| 1865 | 891 715 | 210 273 | 24% | 154 386 | 17% | 418 289 | 47% | 27 845 | 3% | 76 802 | 9% | 4120 | 0% |
| 1883 | 1 192 000 | 417 200 | 35% | 281 312 | 24% | 239 592 | 20% | – | 176 416 | 15% | 77 480 | 7% | |
| 1897 | 1 561 713 | 274 414 | 18% | 126 770 | 8% | 880 940 | 56% | 75 803 | 5% | 197 929 | 13% | 5857 | 0% |
| 1909 | 1 550 057 | 231 848 | 15% | 188 931 | 12% | 570 351 | 37% | 408 817 | 26% | 146 066 | 9% | 4094 | 0% |
Podział narodowy ludności guberni wileńskiej (części okupowanej) przeprowadzony przez okupacyjną administrację niemiecką w 1916:
- Cała Ludność - 478 753
- Polacy - 263 149 (55%)
- Litwini - 118 188 (25%)
- Żydzi - 83 127 (20%)
- Inni - 13 489 (5%)
Różnica w spisach rosyjskich i niemieckich dotyczącej liczby Polaków w guberni wileńskiej uwarunkowana była zaniżaniem, przez wszystkie rosyjskie spisy ludności, liczby Polaków mieszkających na ziemiach zabranych[4].
Podział administracyjny w 1914 (na powiaty)
- dziśnieński
- lidzki
- oszmiański
- święciański
- trocki
- wilejski
- wileński
Generał-gubernatorzy wileńscy
- 1801 Levin August, hrabia von Bennigsen
- 1804–1806 Iwan Rückman
- 1806–1808 Aleksander Rimski-Korsakow
- ...
- 1812–1830 Aleksander Rimski-Korsakow, ponownie
- ...
- 1850–1855 Iwan Bibikow (1794–1857)
- 1855–1863 Włodzimierz Nazimow (1802–1874)
- 1863–1865 hr. Michaił Murawjow Wileński (1796–1866)
- 1865–1866 Konstantin von Kaufman (1818–1882)
- 1866–1868 hr. Edward Baranow (1811–1884)
- 1868–1874 Aleksandr Potapow (1818–1886)
- 1874–1880 Piotr Albiedinski (1826–1883)
- 1880–1884 hr. Eduard Totleben (1818–1884)
- 1884–1893 Iwan Kachanow (1825–1909)
- 1893–1897 Piotr Orżewski (1839–1897)
- 1897–1901 Witalij Nikołajewicz Trocki
- 1901–1902 w czasie przerwy w obsadzie gubernatorów wileńskich funkcję tę pełnił generał-gubernator Prowincji Litewskiej Wiktor Wilhelmowicz von Wahl
- 1902–1904 ks. Piotr Swiatopołk-Mirski (1857–1914)
- 1904–1905 Aleksander Freze
- 1905–1909 Konstanty Krzywicki
1912 – likwidacja urzędu generał-gubernatora wileńskiego
Miasta
Lista miast guberni na podstawie danych z carskiego spisu powszechnego z 1897 roku oraz porównanie przynależności państwowej w międzywojniu i współcześnie:
| Miasto | Populacja | Przynależność państwowa | ||
|---|---|---|---|---|
| w 1897 r | 1930 r | 2016 r | ||
| 1. | Wilno | 154 532 |  |  |
| 2. | Lida | 9 323 | |  |
| 3. | Oszmiana | 7 214 | | |
| 4. | Dzisna | 6 756 | | |
| 5. | Święciany | 6 025 | | |
| 6. | Druja | 4 742 | | |
| 7. | Wilejka | 3 560 | | |
| 8. | Troki | 3 240 | | |
| 9. | Radoszkowicze | 2 615 | | |
Przypisy
- ↑ Первая всеобщая перепись населения Российской Империи 1897 г.
- ↑ Jedynie nazwa rosyjska posiadała status oficjalny
- ↑ Wacław Tokarz, Wojna polsko-rosyjska 1830 i 1831, Warszawa 1993, s. 55–56.
- ↑ Dmowski Roman, Polityka polska i odbudowanie państwa, Warszawa 1989.
Linki zewnętrzne
- Gubernia wileńska, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 525.
- o guberni w Encyklopedii Brockhauza i Efrona
| Rosja |
| ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Prusy | |||||||
| Austria | |||||||
| Protektorat Austrii, Prus i Rosji (1815–1846) |
| Generał- -gubernatorstwa |
| ||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Samodzielne gubernie |
| ||||||||||||||||||
| Samodzielne obwody |
Media użyte na tej stronie
.svg)
Flaga Rosji 1858—1883
.svg)
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
Central element of the Russian imperial coat of arms.
Coat of arms of Governorate of Vilna, 1878
Autor: Original author was Halibutt, translation by Alokasta, Licencja: CC BY-SA 3.0
Mapa rozbiorów Polski
Lithuania in Russian Empire (1867-1914)
Vilna (Vilnius) Governorate map from Brokhaus and Efron Encyclopedic Dictionary
Vilnius in 1888
Geographic atlas of the Russian Empire, Kingdom of Poland and Grand Duchy of Finland is located in governorates in the Russian and French. 1821.
Autor: Mathiasrex, Maciej Szczepańczyk, based on layers of user:Poznaniak, Licencja: CC BY-SA 4.0
Vilnius Governorate in 1821
Autor: Killroyus, Licencja: CC BY-SA 4.0
Zasięg Rzeczypospolitej przed rozbiorami i państwa polskie istniejące po nich.
Lithuania after last partition (at 1795)