Gubernia wołyńska
| 1792–1921 | |||
| |||
| Stolica | |||
|---|---|---|---|
| Powierzchnia • całkowita |
| ||
| Liczba ludności (1905) • całkowita • gęstość zaludnienia |
| ||
| II rozbiór Polski | |||
| Traktat ryski | |||
 | |||
Gubernia wołyńska (1792–1925, do 1796 roku namiestnictwo izasławskie) – południowo-zachodnia gubernia Imperium Rosyjskiego, utworzona po II rozbiorze z terytorium województwa wołyńskiego i zachodniego skrawka (z Żytomierzem) województwa kijowskiego Rzeczypospolitej.
Centrum administracyjnym był do 1795 Zasław, później do 1804 Nowogród Wołyński. Od 1804 Żytomierz.
- Obszar: 71 736 km2
- Ludność: 3 501 600 osób (początek XX wieku).
W latach 1819-1830 gubernia wołyńska pozostawała pod naczelnym zarządem administracyjnym wielkiego księcia Konstantego[1]. Od 1832 weszła w skład Kraju Południowo-Zachodniego (generał-gubernatorstwo kijowskie).
Po traktacie ryskim zachodnia część guberni znalazła się w Polsce i utworzono z jej terenów województwo wołyńskie. Z pozostałej przy ZSRR części w 1923 utworzono 4 okręgi: korosteński, nowogrodzki, szepetowski i żytomierski.
Ujezdy (powiaty)
- żytomierski
- włodzimierski
- dubieński
- zasławski
- kowelski
- krzemieniecki
- łucki
- zwiahelski
- owrucki
- ostrogski
- rówieński
- starokonstantynowski
Położenie
Gubernia wołyńska znajdowała się na granicy z Galicją. Część południowa poprzecinana była wyniesieniami, których kulminacją była Góra Awratyńska w pobliżu Krzemieńca 1328 stóp (405 m) (najwyższy ówczesny punkt Rosji Europejskiej za wyłączeniem Uralu, Krymu i wschodnich Gór Archangielskich). Część północna guberni była terytorium płaskim, bagnisto-nizinnym, pokrytym torfowiskami i lasami, należała do Polesia Pińskiego.
Warunki naturalne
Na północy znajdowały się gleby błotniste i piaszczyste, w części środkowej – gliniaste i kurzowe, miejscami kamieniste, na południu dobry czarnoziem.
Lasy zajmowały 2136 tys. dziesięcin (23337 km²) (32% obszaru), położone na północy, część południowa bezleśna.
Rzek stosunkowo dużo, wszystkie, za wyłączeniem Bugu i Teterewa wpadały do Prypeci, wiele z nich było spławnych. Statki poruszały się po Bugu, Styrze, Horyni.
Bogactwa mineralne: granit, kryształ górski, gliny ceramiczne, torf, rudy żelaza. Znaleziono ale nie wydobywano: grafit, węgiel kamienny, bursztyn.
Klimat umiarkowany, średnioroczna temperatura dla Żytomierza +7,6 °C.
Gospodarka
Główny produkt rolny: żyto ozime: (średnio w latach 1900 — 1904: 32,7 mln pudów), pszenica ozima (średnio 16,8 mln pudów), jęczmień (średnio 7,2 mln pudów), owies (śr. 19,4 mln pudów), gryka (śr. 3,6 mln pudów), proso (śr. 2,3 mln pudów), groch (śr. 2 mln pudów), ziemniaki (śr. 53 mln pudów), buraki cukrowe (około 2 mln berkowców), tytoń i chmiel.
Sadownictwo rozwinęło się głównie na południu: brzoskwinie, morele i winogrona.
W okolicach lesistych chłopi zajmowali się pszczelnictwem (182 tys. pni, 35 tys. pudów miodu, wosku 4 tys. pudów). Hodowla rozwinęła się dzięki licznym pastwiskom i pokosom. W roku 1903 było 693 tys. koni (45 stadnin), bydła rogatego 4096 tys., owiec 829 tys., świń 680 tys. Wełna wykorzystywana częściowo na potrzeby Rosji, częściowo do Austrii.
Fabryki i zakłady oraz przemysł drobny produkowały towary wartości 33,5 mln rubli i zatrudniały 20 tys. robotników.
Oświata
Szkół (1903): 3003 z 129 454 uczniami.
- 727 szkół początkowych
- 956 szkół parafialnych
- 523 szkół elementarnych (z liczbą uczniów — 106 634)
- 10 średnich uczelni (z 3 649 uczniami)
- 7 seminariów duchownych
- 1 seminarium nauczycielskie
- 5 szkół wiejskich
- 1 szkoła felczerska
- 770 szkół żydowskich (z 17 265 uczniów)
Demografia
Według pierwszego spisu powszechnego Imperium Rosyjskiego z 1897 gubernię zamieszkiwało 2 989 482 osób,
Podział etniczny populacji przedstawiał się następująco[2]:
Ludność w powiatach według deklarowanego języka ojczystego 1897
| Powiaty | Ukraińcy | Żydzi | Polacy | Niemcy | Rosjanie | Czesi |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Gubernia ogółem | 70,1% | 13,2% | 6,2% | 5,7% | 3,5% | … |
| Włodzimierski | 72,1% | 10,4% | 8,4% | 5,7% | 2,8% | … |
| Dubieński | 68,2% | 11,5% | 6,5% | 3,6% | 4,2% | 5,3% |
| Żytomierski | 62,4% | 14,3% | 5,7% | 10,8% | 5,9% | … |
| Zasławski | 76,9% | 13,3% | 7,0% | … | 1,8% | … |
| Kowelski | 78,5% | 11,9% | 4,6% | … | 3,5% | … |
| Krzemieniecki | 80,7% | 12,2% | 3,0% | … | 3,4% | … |
| Łucki | 57,0% | 14,1% | 9,7% | 12,0% | 5,1% | 1,5% |
| Zwiahelski | 65,5% | 15,6% | 5,2% | 10,9% | 2,4% | … |
| Owrucki | 83,4% | 10,6% | 1,3% | 1,2% | 2,6% | … |
| Ostrogski | 76,7% | 10,8% | 6,6% | 1,5% | 2,5% | 1,6% |
| Rówieński | 60,5% | 16,0% | 9,2% | 8,9% | 3,2% | 1,7% |
| Starokonstantynowski | 76,9% | 14,3% | 5,5% | … | 2,8% | … |
Podział wyznaniowy guberni 1897[3]
- prawosławie 73%
- judaizm 13,6%
- rzymskokatolicka 8,1%
- protestantyzm 5%
- staroobrzędowcy 0,26%.
Generał-gubernatorowie
1794—1796 — Timofiej Tutołmin
…
Miasta
Największe miasta guberni w 1897 roku na podstawie danych z carskiego spisu powszechnego oraz porównanie przynależności administracyjnej przed rozbiorami Polski oraz przynależności państwowej w międzywojniu i współcześnie:
| miasto | populacja | województwo (1771) | 1930 | 2016 | |
|---|---|---|---|---|---|
| 1. | Żytomierz | 65 895 |  kijowskie |  |  |
| 2. | Równe | 24 573 |  wołyńskie |  | |
| 3. | Krzemieniec | 17 704 | wołyńskie | | |
| 4. | Kowel | 17 697 | wołyńskie | | |
| 5. | Nowogród Wołyński | 16 904 | wołyńskie | | |
| 6. | Starokonstantynów | 16 377 | wołyńskie | | |
| 7. | Łuck | 15 804 | wołyńskie | | |
| 8. | Ostróg | 14 749 | wołyńskie | | |
| 9. | Dubno | 14 257 | wołyńskie | | |
| 10. | Zasław | 12 611 | wołyńskie | | |
Literatura
- Książka adresowa Guberni wołyńskiej na rok 1892 Żytomierz, 1891 (po rosyjsku)
- Wołyński kalendarz ludowy na 1892 rok. Żytomierz, 1891 (po rosyjsku)
- Wołyński kalendarz ludowy na 1907 rok. Żytomierz, 1906 (po rosyjsku)
Linki zewnętrzne
- mapy guberni
- Gubernia wołyńska, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 931.
- województwo wołyńskie, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 920.
- Волынская губерния Энциклопедия Брокгауза Ф.А. и Ефрона И.А.
Przypisy
- ↑ Wacław Tokarz, Wojna polsko-rosyjska 1830 i 1831, Warszawa 1993, s. 55-56.
- ↑ Demoscope Weekly - Annex. Statistical indicators reference Pierwszy powszechny spis ludności Imperium Rosyjskiego - gubernia wołyńska- ludność według deklarowanego języka ojczystego
- ↑ Pierwszy spis powszechny Imperium Rosyjskiego 1897 - gubernia wołyńska- ludność według wyznania
| Rosja |
| ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Prusy | |||||||
| Austria | |||||||
| Protektorat Austrii, Prus i Rosji (1815–1846) |
| Generał- -gubernatorstwa |
| ||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Samodzielne gubernie |
| ||||||||||||||||||
| Samodzielne obwody |
Media użyte na tej stronie
.svg)
this is the flag of the Soviet Union in 1936. It was later replaced by File:Flag of the Soviet Union (1955-1980).svg.
this is the flag of the Soviet Union in 1936. It was later replaced by File:Flag of the Soviet Union (1955-1980).svg.
.svg){kind=link}
.svg)
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
Autor: Killroyus, Licencja: CC BY-SA 4.0
Zasięg Rzeczypospolitej przed rozbiorami i państwa polskie istniejące po nich.
Central element of the Russian imperial coat of arms.
Autor: Original author was Halibutt, translation by Alokasta, Licencja: CC BY-SA 3.0
Mapa rozbiorów Polski
Volhynian governorate
Marszałek i powiatowi deputaci szlachty guberni wołyńskiej wydają Ignacemu Dobrzyńskiemu patent szlacheckiego pochodzenia.
Kiev street looking West toward St. Michael church. Photo early 1900's.
Mapa guberni wołyńskiej
Autor: Роман Днепр, Licencja: CC BY-SA 3.0
The population of Volyn province according to Census 1897
Coat of arms of Volhynian Governorate, Russian Empire
