Gujana

Kooperacyjna Republika Gujany
Co-operative Republic of Guyana
Flaga Gujany
Herb Gujany
Flaga GujanyHerb Gujany
Dewiza: One People, One Nation, One Destiny
(Jedni ludzie, jeden naród, jedno przeznaczenie)
Hymn:
Dear Land of Guyana, of Rivers and Palms

(Drogi kraj Gujany, rzek i palm)
Położenie Gujany
Język urzędowy

angielski

Stolica

Georgetown

Ustrój polityczny

republika

Głowa państwa

prezydent Irfaan Ali

Szef rządu

premier Mark Phillips

Powierzchnia
 • całkowita
 • wody śródlądowe


214 970 km²
8,4%

Liczba ludności (2017)
 • całkowita 
 • gęstość zaludnienia


770 000[1]
3,5 osób/km²

PKB (2017)
 • całkowite 
 • na osobę


3,63 mld[1] USD
4710[1] USD

PKB (PSN) (2017)
 • całkowite 
 • na osobę


6,29 mld[1] dolarów międzynar.
8161[1] dolarów międzynar.

Waluta

dolar gujański (GYD)

Niepodległość

od Wielkiej Brytanii
26 maja 1966

Religia dominująca

chrześcijaństwo

Strefa czasowa

UTC –4

Kod ISO 3166

GY/GUY/328

Domena internetowa

.gy

Kod samochodowy

GUY

Kod samolotowy

8R

Kod telefoniczny

+592

Mapa Gujany

Gujana (ang. Guyana), oficjalnie Kooperacyjna Republika Gujany (ang. Co-operative Republic of Guyana) – państwo w Ameryce Południowej, nad Oceanem Atlantyckim, graniczące na północnym zachodzie z Wenezuelą (743 km), na południowym zachodzie i południu z Brazylią (1119 km), a na wschodzie z Surinamem (600 km). Przebieg granicy Gujany z Wenezuelą i Surinamem jest kwestionowany przez oba te państwa.

Geografia

Gujana składa się z trzech regionów geograficznych różniących się ukształtowaniem terenu. Najwyższa część kraju leży na obszarze Wyżyny Gujańskiej porozcinanej na osobne masywy wieloma dolinami rzek. W jednym z łańcuchów górskich, na połączeniu granic z Wenezuelą i Brazylią, znajduje się najwyższy szczyt kraju Roraima (2810 m n.p.m.).

Wyżyna obniżając się w kierunku oceanu tworzy równinne i pagórkowate tereny porośnięte lasami równikowymi, a wzdłuż rzek, galeriowymi. Lasy zajmują powierzchnię około 80% kraju. Dobrze rozwinięta sieć rzek, z których największa to Essequibo, tworzy na tym obszarze, jak również na wyżynach, liczne wodospady.

Nad oceanem rozciąga się pas płaskich, błotnistych nizin, sięgających od 8 do 65 km w głąb lądu. Wybrzeże porastają lasy namorzynowe. Część terenów stanowią depresje zabezpieczone systemem kanałów i tam.

Gujanę charakteryzuje klimat równikowy z wysoką temperaturą powietrza przez cały rok. Temperatura na wybrzeżu waha się od 20 do 26,8 °C, a w głębi kraju od 18 do 39 °C. Klimat wybrzeża łagodzony jest przez północno-wschodnie wiatry.
Opady występują sezonowo w okresie maj-czerwiec oraz grudzień-styczeń. Średnia roczna suma opadów waha się od 1200 mm na wyżynie do 3000 mm na wybrzeżu.

Wody

Sieć rzeczna

Sieć rzeczna Gujany jest gęsta i dobrze rozwinięta. Najdłuższa rzeka Gujany to Essequibo (ok. 1000 km), uchodząca szeroką deltą do Oceanu Atlantyckiego. Na jej lewych dopływach znajdują się liczne wodospady, z których najwyższy jest Kaieteur na rzece Potaro (225 m). Do większych rzek Gujany należą również: Mazaruni, Cuyuni, Berbice oraz Courantyne[2].

Gleby

W strefie wilgotnych lasów równikowych rozwinęły się gleby czerwonożółte (ferralsole) o bardzo niskiej zawartości próchnicy. Na sawannach wykształciły się czerwone gleby ferralitowe, a wzdłuż dolin dużych rzek – gleby aluwialne (fluwisole).

Historia

Wybrzeża Ameryki Południowej współczesnej Gujany Europejczycy odkryli i zaczęli eksplorować na początku XVI wieku. Mieszkali tu wówczas Indianie południowoamerykańscy z plemion Arawaków. Utworzenie kolonii brytyjskiej – Gujany Brytyjskiej datuje się na 1831; graniczyła z Gujaną Holenderską (dziś Surinam), a nieco dalej na południowy wschód znajdowała kolonia francuskaGujana Francuska, do dziś pozostająca terytorium zależnym tej europejskiej metropolii. Po zakończeniu I wojny światowej doszło do ożywienia sytuacji politycznej. W rok po zakończeniu konfliktu powstał pierwszy związek zawodowy w regionie Karaibów, a mianowicie Związek Pracy Gujany Brytyjskiej. W 1928 roku Gujana otrzymała status kolonii Korony. Pod koniec lat 30. doszło do prężniejszego działania związków zawodowych. Czas ten jednak splótł się z konfliktami między ludnością czarnoskórą a hinduską. W 1943 roku poszerzono autonomię kraju. W 1951 roku powstał gujański ruch niepodległościowy – Ludowa Partia Postępowa, mająca charakter lewicowy. Partia zwyciężyła w wyborach z 1953 roku, co spowodowało interwencję zbrojną wojsk brytyjskich, które odsunęły partię od władzy, osadziły wielu jej przywódców w więzieniach i wprowadziły stan wyjątkowy[3]. W 1955 roku w ramach ruchu niepodległościowego doszło do rozłamu (po części spowodowanego przez działalność władz kolonialnych)[4], w wyniku którego powstał bardziej umiarkowany, jednakże wciąż lewicowy Ludowy Kongres Narodowy, który stał się ugrupowaniem popieranym przez ludność czarnoskórą oraz władze brytyjskie. Od czasu rozłamu Ludowa Partia Postępowa stała się partią prezentującą głównie interes ludności pochodzenia hinduskiego. Partia Postępowa ponowne rządy objęła w 1957 i kontynuowała działania zmierzające do uzyskania przez kraj niepodległości[5].

W 1964 roku władzę objął Ludowy Kongres Narodowy. Brytyjczycy przyznali niepodległość Gujanie w 1966, a cztery lata później stała się ona republiką. Państwo pozostało członkiem brytyjskiej Wspólnoty Narodów. Mimo niepodległości, lewicowe skłonności rządu Gujany nie spodobały się rządowi Stanów Zjednoczonych, który przez działania CIA próbował ingerować w sprawy wewnętrzne kraju przez cały okres zimnej wojny[6]. Mimo amerykańskiej niechęci rząd rozpoczął program socjalistycznych reform. W okresie zimnej wojny Gujana pozostała neutralna, a militarną współpracę wojskową nawiązała z państwami takimi jak Brazylia, Gwinea, KRL-D, Somalia, Jugosławia i Kuba[7]. Na początku lat '70. doszło do szerokich akcji protestacyjnych, których celem było odzyskanie ziem przodków przez bezrolnych z rąk właścicieli przemysłu cukrowego i rządu. Akcja ta okazała się połowicznym sukcesem protestujących i zmianami w prawie gruntowym kraju[8]. W 1978 r. w kraju miało miejsce zbiorowe samobójstwo kultowe, dokonane przez dziewięciuset Amerykanów, członków sekty Świątynia Ludu pastora Jima Jonsa. W 1983 do zachodniej części Gujany wysunęła żądania terytorialne sąsiednia Wenezuela. W 1985 roku porzucono program socjalistycznych reform i skierowano gospodarkę na tory wolnorynkowe. W 1992 roku do władzy doszła opozycyjna Partia Postępowa. W XXI wieku kontynuowany był spór graniczny Gujany z Wenezuelą i Surinamem[9][10][11].

Ustrój polityczny

Gujana Brytyjska, 1896; zaznaczone obszary sporne z Wenezuelą

Suwerenna republika w ramach Wspólnoty Narodów. Zgodnie z konstytucją z 6 października 1980 (znowelizowaną w 2003) głową państwa jest prezydent desygnowany przez zwycięską partię w wyborach parlamentarnych. Kandydaci na prezydenta muszą zostać zaprezentowani przed wyborami przez każdą ze startujących partii. Prezydent mianuje premiera, który jest zarazem I wiceprezydentem[12].

W jednoizbowym Zgromadzeniu Narodowym zasiada 65 deputowanych, z których 40 jest wybieranych w systemie proporcjonalnym na poziomie krajowym, a 25 na poziomie regionów, tzn. każdy z regionów wybiera przydzieloną mu liczbę miejsc w parlamencie. Kadencja zgromadzenia trwa 5 lat. Główne partie: Ludowa Partia Postępu (PPP), Ludowy Kongres Narodowy (PNC)[13].

Podział administracyjny

Gujana jest podzielona na 10 ponumerowanych regionów[14]:

  1. Barima-Waini (2 miejsca w parlamencie)
  2. Pomeroon-Supenaam (2 miejsca)
  3. Essequibo Islands-West Demerara (3 miejsca)
  4. Demerara-Mahaica (7 miejsc)
  5. Mahaica-Berbice (2 miejsca)
  6. East Berbice-Corentyne (3 miejsca)
  7. Cuyuni-Mazaruni (2 miejsca)
  8. Potaro-Siparuni (1 miejsce)
  9. Upper Takutu-Upper Essequibo (1 miejsce)
  10. Upper Demerara-Berbice (2 miejsca)

Każdy z regionów jest administrowany przez Regionalną Radę Demokratyczną z prezesem na czele. Dodatkowo na lokalnym szczeblu działają Sąsiedzkie Rady Demokratyczne.

Demografia

W 2015 roku Gujana liczyła 767 000 mieszkańców. Gęstość zaludnienia jest największa w rejonach przybrzeżnych. Na terenie Gujany istnieje wiele obszarów śródlądowych praktycznie niezamieszkałych. 29 procent ludności mieszka na obszarach miejskich. Długość życia w stosunku do 1970 (60 lat) roku wzrosła w 2015 i wyniosła 66 lat. Wskaźnik urodzeń w 2015 wyniósł 19 na 1000 osób (38 w 1970 r.)[15].

Hindusi stanowią 43,5% populacji, ludność czarna 30,2%, rasy mieszane 16,7%, Indianie 9,1%, a pozostali 0,5%[16].

Religia

Struktura religijna kraju w 2015 roku, według The Association of Religion Data Archives[17]:

  • inne religie – 0,8%.

Gospodarka

Rolnictwo

Jednym z ważnych sektorów produkcyjnych gospodarki Gujany jest rolnictwo, które dostarcza jedną trzecią PKB brutto Gujany i odpowiada za 30 procent zatrudnienia. Rozwija się przemysł cukrowniczy i produkcja ryżu[20].

Leśnictwo

Lasy zajmują 80% powierzchni kraju. W latach 1990–2000 dochody z leśnictwa przynosiły średnio do 6% PKB[20].

Górnictwo

Na terytorium Gujany znajdują się cenne surowce mineralne. Najważniejszym surowcem są boksyty. Ich eksploatację podjęto w roku 1916 w kopalni w Mackenzie (Linden), a następnie w Ituni i Kwakwani w północno-wschodniej części kraju. Wydobycie boksytów obrazuje najlepiej stan gospodarki: 1950 rok – 1,7 mln ton, 1960 – 3,4 mln, 1970 – 1,4 mln i w 1993 r. zwyżka – 2,5 mln ton. Według danych Banku Światowego udział górnictwa w PKB to 15,4% (w 2015 roku), co dawało 52% eksportu (w 2016 roku). W górnictwie zatrudnionych było 14% siły roboczej[21].

W porównaniu z boksytami wydobycie innych surowców ma znaczenie drugorzędne. W północno-zachodniej części kraju, w okolicy Mattews Ridgs, wydobywa się rudę manganu, a poza tym uzyskuje się złoto (80 tys. uncji w 1992 r.) i diamenty (7 tys. karatów w 1990 r.).

Energetyka

W 2018 roku Gujana podjęła starania zrównoważenia produkcji energii elektrycznej z paliw kopalnych i ze źródeł odnawialnych. W tym celu zaplanowano wspierane rozwoju projektów hydroenergetycznych oraz produkcji energii słonecznej i wiatrowej. Kraj ma duży i niewykorzystany potencjał wytwarzania energii wiatrowej[22].

Większość obecnie produkowanej energii (2019) pochodzi z paliw kopalnych. Transmisją i dystrybucją zajmuje się państwowa spółka Guyana Power and Light Inc (GPL)[23]. Wśród producentów energii znajduje się państwowa spółka Power Producers and Distributors Incorporated (PPDI) powstała w 2016 roku. Przejęła ona 4 elektrownie fińskiej firmy Wartsila o mocy[24]: Garden of Eden – 22 MW[25], w Kingston są dwie elektrownie – jedna o mocy 22 MW[26], a druga 36,3 MW[27]. Czwarta elektrownia o mocy 26,4 MW znajduje się we Vreed-en-Hoop[28].

Emisja gazów cieplarnianych

Emisja dwutlenku węgla z paliw kopalnych w Gujanie wynosiła w 1990 0,337 Mt rocznie, podczas gdy w roku 2017 1,771 Mt. Po przeliczeniu na mieszkańca oznacza to odpowiednio 0,454 t i 2,276 t, a na tysiąc dolarów amerykańskich produktu krajowego brutto – 0,160 t i 0,306 t. Przez większość tego okresu główną branżą odpowiedzialną za tę emisję była energetyka, a największy wzrost (471%) nastąpił w grupie branży określanej jako „inne”, obejmującej m.in. rolnictwo, przemysł inny niż spalający paliwa, odpady[29].

Infrastruktura i transport

Transport lotniczy

Główne międzynarodowe lotnisko Port lotniczy Georgetown znajduje się 41 km od Georgetown w Timehri[30]. Drugie międzynarodowe lotnisko znajduje się 6 mil od Georgetown i nosi nazwę Ogle[31]. Pozostałe lotniska pełnią rolę lotnisk krajowych.

Mapa konturowa Gujany
Geographylogo.svg
Lotniska w Gujanie

Dni świąteczne

Święta państwowe[15]
DataPolska nazwaOryginalna nazwa
1 styczniaNowy RokNew Year’s Day
ruchomeEid-ul AdhaEid-ul Adha
23 lutegoDzień RepublikiRepublic Day
ruchomeWielki Piątek
Poniedziałek Wielkanocny
Good Friday,
Easter Monday
ruchomeŚwięto WiosnyPhagwah (Holi)
1 majaŚwięto PracyLabour Day/May Day
ruchomeUrodziny ProrokaYouman Nabi
1 poniedziałek lipcaŚwięto CaricomCaricom Day
1 sierpniaDzień WyzwoleniaEmancipation Day
ruchomeŚwięto ŚwiatłaDiwali
25 grudniaBoże NarodzenieChristmas
26 grudnia2.dzień Bożego NarodzeniaBoxing Day

Przypisy

  1. a b c d e Dane dotyczące PKB na podstawie szacunków Międzynarodowego Funduszu Walutowego na rok 2017: International Monetary Fund, World Economic Outlook Database, April 2018 [dostęp 2018-05-02] (ang.).
  2. Sirvaitis K., Guyana in Pictures, 2009, s. 12, 13, ISBN 1-57505-963-0 (ang.).
  3. Euclid A Rose, Dependency and Socialism in the Modern Caribbean: Superpower Intervention in Guyana, Jamaica, and Grenada, 1970–1985, Lanham: Lexington Books, 2002, s. 57, ISBN 978-0-7391-0448-4, OCLC 51109784.
  4. Mars, Perry & Alma H. Young (2004). Caribbean Labor and Politics: Legacies of Cheddi Jagan and Michael Manley. Detroit: Wayne State University Press. s. xviii. ISBN 978-0-8143-3211-5.
  5. Colin A. Palmer, Cheddi Jagan and the Politics of Power: British Guiana’s Struggle for Independence', Chapel Hill: University of North Carolina Press, 2010, s. 247, 248, ISBN 978-0-8078-3416-9 (ang.).
  6. US Declassified Documents (1964–1968) (Foreign Relations, 1964-1968, Volume XXXII, Dominican Republic; Cuba; Haiti; Guyana), Guyana News and Information, kwiecień 2005.
  7. About David, davidgrangercampaign.com [dostęp 2011-07-04] [zarchiwizowane 2011-02-16] (ang.).
  8. Sara Abraham, Labour and the multiracial project in the Caribbean: its history and its promise, Lanham: Lexington Books, 2007, s. 117, 118, ISBN 978-0-7391-1686-9, OCLC 123912606.
  9. Gujana. Historia, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2015-05-17].
  10. Gujana, portalwiedzy.pl [dostęp 2015-05-17] [zarchiwizowane z adresu 2015-09-15].
  11. History of the People’s Progressive Party, www.ppp-civic.org [dostęp 2017-11-23].
  12. Guyana: Constitution, 1980 with 1996 reforms, pdba.georgetown.edu [dostęp 2019-07-26].
  13. „Systemy polityczne współczesnego świata”, Andrzej Antoszewski, Ryszard Herbut, wyd. ARCHE Gdańsk 2004.
  14. Geography in Guyana, www.commonwealthgovernance.org [dostęp 2019-07-26].
  15. a b Society in Guyana, www.commonwealthgovernance.org [dostęp 2019-07-26] (ang.).
  16. The World Factbook [dostęp 2015-06-02] [zarchiwizowane z adresu 2018-12-26] (ang.).
  17. Guyana, The ARDA [dostęp 2019-07-14] (ang.).
  18. a b South America: Guyana – The World Factbook – Central Intelligence Agency, www.cia.gov [dostęp 2019-07-14] [zarchiwizowane z adresu 2018-12-26].
  19. Statistics and Church Facts – Guyana, newsroom.churchofjesuschrist.org [dostęp 2019-07-14] (ang.).
  20. a b The Impact of Climate Change on Agriculture in Guyana, webcache.googleusercontent.com [dostęp 2019-07-26] [zarchiwizowane z adresu 2021-05-10] (ang.).
  21. Guyana – Mining and Minerals, www.export.gov [dostęp 2019-07-26] (ang.).
  22. Guyana – Energy, www.export.gov [dostęp 2019-07-26] (ang.).
  23. Sectors, Commonwealth of Nations [dostęp 2019-07-26] (ang.).
  24. Staff Reporter, Power plants approaching expiration, Guyana Chronicle, 3 lipca 2017 [dostęp 2019-07-26] (ang.).
  25. Garden of Eden Plant – Power Producers and Distributors Inc., ppdi.gy [dostęp 2019-07-26] (ang.).
  26. Kingston #1 Plant – Power Producers and Distributors Inc., ppdi.gy [dostęp 2019-07-26] [zarchiwizowane z adresu 2019-07-26] (ang.).
  27. Kingston #2 Plant – Power Producers and Distributors Inc., ppdi.gy [dostęp 2019-07-26] (ang.).
  28. Vreed-en-Hoop Plant – Power Producers and Distributors Inc., ppdi.gy [dostęp 2019-07-26] (ang.).
  29. Marilena MUNTEAN i inni, Fossil CO2 emissions of all world countries – 2018 Report, Luksemburg: Publications Office of the European Union, 2018, s. 111, DOI10.2760/30158 (ang.).
  30. Sectors, Commonwealth of Nations [dostęp 2019-07-26] (ang.).
  31. Guyana by Air [dostęp 2019-07-26] (ang.).

Media użyte na tej stronie

Airplane silhouette.svg

Icon-type silhouette of an airplane. (Mainly to be used in Userboxes)

Used on WIkipedia as an airport location icon.
South America (orthographic projection).svg
Autor: by Luan Tokyoship Talk icon.svg Tango style Wikipedia Icon.svg, Licencja: CC BY 3.0
South America (orthographic projection)
WTO members and observers.svg
Map of World Trade Organization members and observers.
 
Members
 
Members, dually represented by the European Union
 
Observers
 
Non-members
Guyana location map.svg
Autor: NordNordWest, Licencja: CC BY-SA 3.0
Location map of Guyana
Coat of Arms of Guyana.svg
Autor: Sodacan, Licencja: CC BY-SA 3.0
Coat of Arms of Guyana
National Anthem of Guyana.ogg
Dear Land of Guyana, of Rivers and Plains - National Anthem of Guyana
Guyana in its region.svg
Autor: TUBSEmail Silk.svg Gallery, Licencja: CC BY-SA 3.0
Location of XY (see filename) in the region.