Gustaw Holoubek

Gustaw Holoubek
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

21 kwietnia 1923
Kraków

Data i miejsce śmierci

6 marca 2008
Warszawa

Zawód

aktor, reżyser, pedagog

Współmałżonek

Magdalena Zawadzka
(1973–2008)

Lata aktywności

1947–2008

Zespół artystyczny
Teatry Dramatyczne w Krakowie
(1947–1949)
Teatr Śląski w Katowicach
(1949–1957)
Teatr Polski w Warszawie
(1958–1959, 1982–1989)
Teatr Dramatyczny w Warszawie
(1959–1963, 1969–1982)
Teatr Narodowy w Warszawie
(1963–1968)
Teatr Ateneum w Warszawie
(1968–1969, 1989–2008)
Odznaczenia
Order Orła Białego Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski Order Sztandaru Pracy I klasy Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Order Sztandaru Pracy II klasy Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Medal 30-lecia Polski Ludowej Medal 10-lecia Polski Ludowej Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” Medal Komisji Edukacji Narodowej Medal „Pro Memoria” Odznaka 1000-lecia Państwa Polskiego
Gustaw Holoubek jako Gustaw w spektaklu Dziady z 1968
Andrzej Wajda, Lech Kaczyński i Gustaw Holoubek (2006)
Tablica pamiątkowa na fasadzie kamienicy przy ul. Narbutta 53, w której w latach 1981–2008 mieszkał Gustaw Holoubek
Nagrobek Gustawa Holoubka na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie

Gustaw Teofil Holoubek (ur. 21 kwietnia 1923 w Krakowie, zm. 6 marca 2008 w Warszawie) – polski aktor teatralny i filmowy, reżyser i dyrektor teatrów, pedagog, prezes Stowarzyszenia Polskich Artystów Teatru i Filmu, członek Polskiej Akademii Umiejętności, poseł na Sejm PRL VII i VIII kadencji (1976–1982), senator I kadencji (1989–1991). Określany mianem jednego z najwybitniejszych polskich aktorów oraz reżyserów teatralnych i filmowych w historii[1][2][3][4].

Życiorys

Młodość i wykształcenie

Był jedynym dzieckiem Czecha Gustawa, który osiedlił się w Polsce po I wojnie światowej, żeniąc się z owdowiałą Eugenią Estreicher z Krakowa. Jego ojciec ukończył Terezjańską Akademię Wojskową, w czasie I wojny światowej służył w II Brygadzie Legionów Polskich[5].

Gustaw Holoubek miał piątkę przyrodniego rodzeństwa. W dzieciństwie grał w piłkę nożną w juniorach Cracovii. W 1935 podjął naukę w I Gimnazjum przy Placu na Groblach, w 1939 – jeszcze przed wybuchem wojny – zdał egzamin dojrzałości[5].

W 1939 na ochotnika zaciągnął się do wojska i uczestniczył w kampanii wrześniowej. Został żołnierzem 20 Pułku Piechoty w Krakowie, z którym znalazł się we Lwowie. Gdy oddział zaczął się wycofywać, Gustaw Holoubek znalazł się w grupie, która przekroczyła granicę stref okupacyjnych pod Przemyślem. Po ujęciu osadzono go w obozie jenieckim w Magdeburgu, następnie przeniesiono do fortu w Toruniu. Tam na przełomie lat 1939/1940 zachorował na gruźlicę, z którą zmagał się później przez wiele lat. W kwietniu 1940 uzyskał zwolnienie; nastąpiło to po interwencji jego matki, która powołała się na zasługi ojca z czasów I wojny światowej. Do końca okupacji Gustaw Holoubek mieszkał w Krakowie[5], tam pracował w lokalnej gazowni.

Uczęszczał do I Liceum Ogólnokształcącego im. Bartłomieja Nowodworskiego w Krakowie. W 1945 rozpoczął naukę w Studiu Aktorskim przy Teatrze im. Juliusza Słowackiego. W trakcie nauki grał epizodyczne role oraz statystował w wystawianych w teatrze przedstawieniach[5]. W 1947 ukończył studia w krakowskim Państwowym Studiu Dramatycznym (przekształconym później w Państwową Wyższą Szkołę Teatralną).

Działalność artystyczna

Kariera teatralna

W teatrze zadebiutował 1 marca 1947 rolą Charysa w Odysie u Feaków Stefana Flukowskiego w Starym Teatrze w Krakowie. 9 lipca 1947 zdał egzamin do ZASP, w ramach zadania egzaminacyjnego przedstawił wraz z Haliną Gryglaszewską scenę z dramatu Sędziowie Stanisława Wyspiańskiego, otrzymując ocenę celującą[5].

W latach 1949–1956 pracował jako kierownik artystyczny, reżyser i aktor Teatru Śląskiego w Katowicach[5].

W trakcie swojej kariery teatralnej wcielił się m.in. w doktora Ranka w dramacie Dom lalki Henrika Ibsena. Główną rolę żeńską w tej sztuce (wyreżyserowanej przez aktora) zagrała jego żona Danuta Kwiatkowska (Teatr Śląski im. Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach, 1954)[6]. Zagrał także rolę tytułową w Fantazym Juliusza Słowackiego we własnej reżyserii (Teatr Śląski im. Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach, 1955), sędziego Custa w Trądzie w pałacu sprawiedliwości Ugo Bettiego w reż. Marii Wiercińskiej (Scena Kameralna Teatru Polskiego w Warszawie, 1958), Goetza w Diable i Panu Bogu Jean-Paula Sartre’a w reż. Ludwika René (Teatr Dramatyczny w Warszawie, 1960), Skrzypka w Rzeźni Sławomira Mrożka (1975), tytułową w Królu Learze Williama Szekspira (1977, oba przedstawienia w reż. Jerzego Jarockiego w Teatrze Dramatycznym w Warszawie). W 1989 wystąpił w przedstawieniu Mała apokalipsa na podstawie powieści swego przyjaciela Tadeusza Konwickiego, wyreżyserowanym przez Krzysztofa Zaleskiego (Teatr Ateneum w Warszawie).

Był Gustawem-Konradem w Dziadach Adama Mickiewicza, inscenizowanych w 1967 przez Kazimierza Dejmka w Teatrze Narodowym. Zdjęcie tego przedstawienia z afisza przez władze przyczyniło się do wybuchu demonstracji studenckich i zapoczątkowało w wydarzenia marcowe w 1968[5]. Kreacja Gustawa Holoubka, odtwórcy głównej roli, wpłynęła na wymowę widowiska i oddźwięk społeczny przedstawienia. W 1981 zagrał Superiusza w Pieszo Sławomira Mrożka, w reżyserii Jerzego Jarockiego. Zaprotestowała wówczas m.in. grupa wojskowych, publikując list w „Żołnierzu Wolności”.

Był wykładowcą Akademii Teatralnej w Warszawie. Przez wiele lat pełnił funkcję dyrektora Teatru Dramatycznego w Warszawie. Został odwołany w styczniu 1983 z powodu konfliktu z ówczesnymi władzami.

Kariera filmowa i telewizyjna

W filmie zadebiutował rolą Feliksa Dzierżyńskiego w filmie biograficznym Żołnierz zwycięstwa (1953) w reż. Wandy Jakubowskiej. Pod koniec lat 50. stworzył głośne kreacje w Pętli (1957) oraz Pożegnaniach (1958) Wojciecha Hassa, surrealistycznym Jak daleko stąd, jak blisko (1971) oraz Lawie (1989) Tadeusza Konwickiego, z którym aktor przez wiele lat się przyjaźnił, a także w filmie Prawo i pięść (1964) Jerzego Hoffmana. Do jego znaczących ról należały występy w Rękopisie znalezionym w Saragossie (1965) oraz Sanatorium pod Klepsydrą (1973) Wojciecha Hasa. W ciągu całego swojego życia aktor zagrał ponad 50 ról filmowych[5].

Był reżyserem noweli filmowej Czas przybliża, czas oddala, będącej pierwszą częścią cyklu Spóźnieni przechodnie (1962), a także reżyserem i scenarzystą filmu Mazepa (1975), zrealizowanego na podstawie dramatu Juliusza Słowackiego.

Zagrał w prawie stu przedstawieniach Teatru Telewizji, współpracując z wieloma polskimi reżyserami, m.in. Adamem Hanuszkiewiczem, Zygmuntem Hübnerem, Andrzejem Łapickim, Olgą Lipińską, Jerzym Gruzą, Janem Englertem, Andrzejem Wajdą i Krzysztofem Kieślowskim. Jako reżyser przeniósł na ekran Teatru Telewizji m.in. Fantazego (1971) i Kordiana (1980) Juliusza Słowackiego, Hamleta Williama Szekspira (1974), Na dnie Maksima Gorkiego (1994), Dwa teatry Jerzego Szaniawskiego (1999) i Króla Edypa Sofoklesa (2005).

Działalność publiczna

W 1976 i 1980 uzyskiwał mandat posła na Sejm PRL z ramienia Frontu Jedności Narodu[7][8]. W 1982, po wprowadzeniu w Polsce stanu wojennego, zrezygnował z zasiadania w parlamencie[5].

W latach 1989–1991 był senatorem I kadencji wybranym z ramienia Komitetu Obywatelskiego[9] (w trakcie kadencji przeszedł do Unii Demokratycznej). Od 1992 do 1993 zasiadał w radzie ds. kultury przy prezydencie Lechu Wałęsie.

Od 1994 był członkiem Polskiej Akademii Umiejętności. Współpracował z miesięcznikiem psychologicznym „Charaktery”.

Był autorem dwóch książek – Teatr jest światem (1986, wraz z Andrzejem Hausbrandtem) oraz Wspomnienia z niepamięci (1999)[5].

Życie prywatne

Był mężem aktorek: Danuty Kwiatkowskiej, następnie Marii Wachowiak (którą poznał na planie filmu Pożegnania, gdzie Maria Wachowiak wcieliła się w postać Lidki)[5][10], a od 1973 Magdaleny Zawadzkiej. Miał troje dzieci: Ewę (z pierwszego małżeństwa), Magdalenę (z drugiego) i operatora filmowego Jana (z trzeciego).

Kibicował klubowi piłkarskiemu Cracovia[11].

Gustaw Holoubek zmarł 6 marca 2008. Pośmiertnie prezydent Lech Kaczyński, w uznaniu znamienitych zasług dla kultury polskiej, za wybitne osiągnięcia w pracy artystycznej i dydaktycznej, odznaczył go Orderem Orła Białego[12][13]. Został pochowany 12 marca na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 14-1-1)[14].

Dokonania artystyczne

Teatr

Teatr Telewizji

Filmografia

Dubbing

Książki

  • Teatr jest światem (z Andrzejem Hausbrandtem), Wydawnictwo Literackie, Kraków 1986, ISBN 83-08-01204-3.
  • Wspomnienia z niepamięci (ilustr. Kazimierz Wiśniak), Muza, Warszawa 1999, ISBN 83-7200-527-3.

CD

  • Dla towarzyszów drogi. Poezję Karola Wojtyły recytuje Gustaw Holoubek, BMG Poland, Warszawa 1998.

Odznaczenia i wyróżnienia

Ordery i odznaczenia

Nagrody i wyróżnienia

Przypisy

  1. Gustaw Holoubek w serwisie Culture.pl. [dostęp 2019-05-01].
  2. Tomasz Mościcki. Holoubek – najwybitniejszy aktor naszych czasów. „Dziennik”. Nr 50, 26 lutego 2007. [dostęp 2019-05-01]. 
  3. Marek Różycki: Gustaw Holoubek – mag, guru, autorytet – zapomniany 10 lat od śmierci. salon24.pl, 14 marca 2018. [dostęp 2019-05-01].
  4. Gwiazda Gustawa Holoubka na Alei Sławy. onet.pl, 12 października 2001. [dostęp 2019-05-01].
  5. a b c d e f g h i j k Anna Barańska: Gustaw Holoubek – ikona studenckiego buntu. oldcamera.p, 28 czerwca 2017. [dostęp 2019-04-14].
  6. Dom lalki (Nora), [w:] Encyklopedia teatru polskiego (przedstawienia). [online] [dostęp 2019-04-14].
  7. Obwieszczenie Państwowej Komisji Wyborczej z dnia 22 marca 1976 r. o wynikach wyborów do Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej przeprowadzonych dnia 21 marca 1976 r. (M.P. z 1976 r. nr 11, poz. 52).
  8. Obwieszczenie Państwowej Komisji Wyborczej z dnia 24 marca 1980 r. o wynikach wyborów do Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej przeprowadzonych dnia 23 marca 1980 r. (M.P. z 1980 r. nr 9, poz. 37).
  9. Obwieszczenie Państwowej Komisji Wyborczej z dnia 8 czerwca 1989 r. o wynikach głosowania i wynikach wyborów do Senatu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej przeprowadzonych dnia 4 czerwca 1989 r. (M.P. z 1989 r. nr 21, poz. 150).
  10. Gustaw Holoubek. film.onet.pl. [dostęp 2012-12-03].
  11. Na grandę czyli przez płot na stadion Cracovii. gazeta.pl, 20 czerwca 2007. [dostęp 2012-12-03].
  12. a b Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 11 marca 2008 r. o nadaniu orderu (M.P. z 2008 r. nr 72, poz. 653).
  13. a b Gustaw Holoubek odznaczony pośmiertnie Orderem Orła Białego. prezydent.pl, 12 marca 2008. [dostęp 2012-12-03].
  14. Cmentarz Stare Powązki: GUSTAW HOLOUBEK, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [online] [dostęp 2019-11-06].
  15. Elżbieta Wysińska: Gustaw Holoubek jako Goetz. teatralny.pl. [dostęp 2015-02-20].
  16. Granica, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (przedstawienia). [online] [dostęp 2021-04-08].
  17. Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 18 lutego 2003 r. o nadaniu orderów (M.P. z 2003 r. nr 34, poz. 445).
  18. Odznaczenia dla zasłużonych pracowników Teatru Ateneum. prezydent.pl, 31 marca 2003. [dostęp 2012-12-03].
  19. Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 3 maja 1998 r. o nadaniu orderów (M.P. z 1998 r. nr 20, poz. 307).
  20. Uchwała Rady Państwa z dnia 19 lipca 1954 r. o nadaniu odznaczeń państwowych (M.P. z 1954 r. nr 108, poz. 1458).
  21. Uchwała Rady Państwa z dnia 18 lutego 1953 r. o nadaniu odznaczeń państwowych (M.P. z 1953 r. nr 30, poz. 376).
  22. Lista osób odznaczonych „Medalem 10-lecia Polski Ludowej” (M.P. z 1956 r. nr 3, poz. 27).
  23. Wręczono złote medale „Gloria Artis”. e-teatr.pl, 10 września 2005. [dostęp 2012-12-03].
  24. Pro Masovia – 2007 r.. mazovia.pl. [dostęp 2017-08-17].
  25. Nagrody Państwowe dla 209 twórców nauki, techniki i kultury. „Echo Krakowa”. Rok XXI (Nr 169 (6517)), s. 2, 20 lipca 1966. Kraków. [dostęp 2021-12-28]. 

Bibliografia

  • Maria Czanerle: Gustaw Holoubek. Notatki o aktorze myślącym. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1972.
  • Gustaw Holoubek. Ewa Natorska (red.). Warszawa: Państwowy Teatr Ateneum im. Stefana Jaracza, 1997. ISBN 83-908914-0-9.
  • Gustaw Holoubek czyta „Doktora Faustusa” Tomasza Manna. Warszawa: Agora, Dom Wydawniczy Bellona, 2007, seria: Biblioteka „Gazety Wyborczej”: Mistrzowie słowa. ISBN 978-83-60225-77-6.
  • Małgorzata Terlecka-Reksnis: Holoubek – rozmowy''. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2008. ISBN 978-83-7469-753-8.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

POL Order Sztandaru Pracy 1 klasy BAR.svg
Baretka: Order Sztandaru Pracy I klasy
POL Medal Pro Memoria BAR.png
Baretka Medalu "Pro Memoria"
POL Odznaka 1000-lecia Państwa Polskiego BAR.png
Baretka Odznaki 1000-lecia Państwa Polskiego
Dziady 1968.jpg
Autor: Archiwum Kancelarii Prezydenta RP, Licencja: GFDL 1.2
40. rocznica ostatniego publicznego spektaklu „Dziadów”, Teatr Narodowy w Warszawie
POL Medal 30-lecia Polski Ludowej BAR.svg
Baretka: Medal 30-lecia Polski Ludowej
Wajda Kaczynski Holoubek.jpg
Autor: Oryginalnym przesyłającym był Kimodin z polskiej Wikipedii, Licencja: GFDL 1.2
Andrzej Wajda, Lech Kaczyński i Gustaw Holoubek, Pałac Prezydencki, Warszawa, 29 marca 2006.
Tablica Gustaw Holoubek ul. Narbutta 53.jpg
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Tablica upamiętniająca Gustawa Holoubka na fasadzie kamienicy przy ul. Narbutta 53 w Warszawie, odsłonięta 21 kwietnia 2018
Miedzyzdroje pomnik laweczka Holoubka.jpg
Pomnik - Ławeczka Gustawa Holoubka, autorstwa Michała Selerowskiego (odsłonięta w 2008 r.) przy Alei Gwiazd w Międzyzdrojach
Gustaw Holoubek gwiazda Lodz.jpg
Autor: HuBar, Licencja: CC BY-SA 2.5
Łódź Walk of Fame - Gustaw Holoubek
Gustaw Holoubek grob.JPG
Autor: Japanriver, Licencja: CC BY-SA 4.0
Nagrobek Holoubkla z pomnikiem