Gustaw Zieliński

Gustaw Zieliński

Data i miejsce urodzenia	1 stycznia 1809 Markowice
Data i miejsce śmierci	23 listopada 1881 Skępe
Dziedzina sztuki	powieść poetycka, poemat
Epoka	romantyzm
Ważne dzieła
Kirgiz

Gustaw Zieliński (ok. 1860)

Tablica w kościele klasztornym w Skępem

Gustaw Zieliński (ur. 1 stycznia 1809 w Markowicach, zm. 23 listopada 1881 w Skępem^[1]) – polski pisarz i poeta okresu romantyzmu, uczestnik powstania listopadowego, zesłaniec syberyjski. Zaliczany do „ukraińskiej szkoły poetów”.

Życiorys

Gustaw Zieliński rodził się w rodzinie o bogatych tradycjach niepodległościowych. Jego ojciec Norbert Zieliński (1768–1834) był pułkownikiem kościuszkowskim, a matka – Kazimiera Zielińska (1783–1819) była córką Jana Zielińskiego, posła Sejmu Wielkiego. Miał brata Karola (1812–1827/28) oraz dwie siostry: Eufrozynę i Stefanię (ur. 1815)^[2].

Uczęszczał do szkół w Toruniu, Warszawie i Płocku. W 1830 skończył Wydział Prawa i Administracji Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego. W powstaniu listopadowym brał udział jako szeregowiec, po bitwie pod Warszawą zaś otrzymał stopień oficerski. Uniknął represji, uchodząc z korpusem generała Rybińskiego do Prus, ale wrócił do kraju w 1832, korzystając z amnestii. Zawiązał się z ówczesnym literackim środowiskiem warszawskim.

W 1833 został mimowolnie zaangażowany w tzw. „sprawę Zaliwskiego”, za co został uwięziony i zesłany na Syberię. Przebywał w Tobolsku i Iszymiu^[3], gdzie wszedł w środowisko filomatów i dekabrystów. Wrócił do kraju w 1842^[3] i zajął się gospodarką. Nawiązał też znajomości z literatami warszawskimi. Po 1848 współredagował „Bibliotekę Warszawską”. Był jednym z autorów haseł do 28 tomowej Encyklopedii Powszechnej Orgelbranda z lat 1859–1868. Jego nazwisko wymienione jest w I tomie z 1859 roku na liście twórców zawartości tej encyklopedii.^[4]

W proteście wobec planów wywołania powstania styczniowego wyjechał za granicę i nie brał w nim udziału. Zgromadził w tzw. Belwederze Skępskim duży księgozbiór, liczący ponad 20 tys. woluminów, w tym kilkadziesiąt inkunabułów, który stał się podstawą obecnej Biblioteki TNP Towarzystwa Naukowego im. Zielińskich w Płocku. Patron Szkoły Podstawowej w Skępem. Został pochowany w Skępem^[5].

Był dwukrotnie żonaty. Jego pierwszą żoną była Urszula Romocka (1827–1853), córka Stanisława Romockiego, kapitana byłych wojsk polskich. Gustaw zaślubił ją w 1844 roku. Mieli trójkę dzieci: Józefa (1845–1906) oraz Stanisława i Marię, którzy nie dożyli nastoletniości^[6]. Drugi związek małżeński zawarł z Anielą Romocką (zm. 1870), wdową po Stanisławie Popławskim i córką Hieronima Romockiego, właściciela dóbr Obrowo w powiecie lipnowskim^[6]. Mieli 11 dzieci: Karola, Władysława (zm. 1929), Konstantego, Ludwika, Jana, Zofię (zamężna z A. Nałęczem), Kazimierę oraz zmarłych w wieku dziecięcym Ignacego, Adolfa, Stanisława i Stefana^[7]. Wnukiem Gustawa był Walenty Zieliński (1877–1947).

Przodkowie

Twórczość

W 1839 debiutował fragmentem poematu napisanego w Tobolsku pt. Samobójca, wydrukowanym w „Tygodniku Literackim”.

Twórczość Zielińskiego zalicza się do drugiego pokolenia romantyków polskich. Najbardziej znanymi utworami są:

• Samobójca – poemat (wyd. w 1836 r.),
• Kirgiz. Powieść – powieść poetycka (wyd. w 1842 r.),^[8]
• Stepy – poemat (wyd. w 1856 r.),
• Czarnoksiężnik Twardowski – dramat (wyd. w 1856 r.)
• Manuela – romans (wyd. pośmiertnie w 1910 r.)^[9]

Z nich największą popularność uzyskał Kirgiz, który idealnie trafiał w gusta ówczesnych odbiorców, oferując orientalny kostium, apologię wolności, dychotomię miłości i zemsty. Była to ostatnia w literaturze polskiej manifestacja klasycznej powieści poetyckiej, zbudowana na bajronicznym modelu zemsty. W utworze można odnaleźć nawiązania do mickiewiczowskich Sonetów krymskich, Marii Malczewskiego, a także – Puszkina czy Lermontowa. Wolność w Kirgizie ma wymiar nie tylko jednostkowy, ale jest alegorią każdej wolności i protestem przeciw jej dławieniu.

Jego wiersz Powrót wiosny opracował muzycznie Stanisław Moniuszko.

Opracowania naukowe

• O ziemi dobrzyńskiéj. Badanie historyczne (z mapą). „Biblioteka Warszawska”. t. 3, s. 233-283, 525-572, 1861. Warszawa. 
• Wiadomość historyczna o rodzie Świnków oraz rodowód pochodzącej od nich rodziny Zielińskich herbu Świnka, część I. Od najdawniejszych czasów do roku 1600. (wraz z Janem Zielińskim). Toruń: 1880, s. 240.
• Wiadomość historyczna o rodzie Świnków oraz rodowód pochodzącej od nich rodziny Zielińskich herbu Świnka, część II. Od roku 1600 do czasów obecnych. (wraz z Janem Zielińskim). Toruń: 1881, s. 272.

Literatura piękna (pierwsze wydania)

• Wieczór myśliwski. Gawęda. „Biblioteka Warszawska”. t. 3, s. 206-229, 1842. Warszawa. 
• Kirgiz. Powieść. Wilno: 1842, s. 76.
• Poezye Gustawa Zielińskiego. Warszawa: 1846, s. 224.
• Czarnoksiężnik Twardowski. Dwa ustępy z drammatu osnutego na podaniach gminnych. Warszawa: 1856, s. 70.
• Stepy. Poemat. Poznań: Księgarnia Jana Konstantego Żupańskiego, 1856, s. 80.
• Samobójca. Poemat. Toruń: 1878, s. 55.
• Poezye Gustawa Zielińskiego. Wydanie zupełne, poprzedzone życiorysem na podstawie listów poety skreślonym i oceną jego działalności. T. I. Piotr Chmielowski, Józef Zieliński (red.). Toruń: Własność i wydanie rodziny, 1901, s. 359.
• Poezye Gustawa Zielińskiego. Wydanie zupełne, poprzedzone życiorysem na podstawie listów poety skreślonym i oceną jego działalności. T. II. Piotr Chmielowski, Józef Zieliński (red.). Toruń: Własność i wydanie rodziny, 1901, s. 406.
• Manuela. Opowiadanie starego weterana z kampanii napoleońskiej w Hiszpanii. Kraków: Gebethner i Wolff, 1910, s. 190.

Inne

• Żołnierz i lud. Warszawa: P.S.W. „Placówka”, 1919, s. 16.

Przypisy

Bibliografia

• Gustaw Zieliński. Życie i dzieło, Mirosław Krajewski (red.), Rypin 1988.
• Gustaw Zieliński, Kirgiz. Powieść, wstępem poprzedził, przypisami uzupełnił i druku przygotował Mirosław Krajewski, Rypin-Skępe-Płock 2011.
• Mirosław Krajewski, Dobrzyński słownik biograficzny. Ludzie europejskiego regionu, Włocławek 2002, s. 719-724.
• Mirosław Krajewski, Nowy słownik biograficzny Ziemi Dobrzyńskiej, t. 2, Dobrzyńskie Towarzystwo Naukowe, Rypin 2014, ISB 978-83-83043-08-7.
• G. Zieliński, Kirgiz, wstęp i opr. M. Krajewski
• Alina Witkowska, Ryszard Przybylski: Romantyzm. Wyd. VIII - 3 dodruk. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, s. 472, 678, seria: Wielka Historia Literatury Polskiej. ISBN 978-83-01-13848-6.
• Gustaw Zieliński: Wiadomość historyczna o rodzie Świnków oraz rodowód pochodzącej od nich rodziny Zielińskich herbu Świnka, część II. Od roku 1600 do czasów obecnych. (wraz z Janem Zielińskim). Toruń: 1881, s. 272.

Linki zewnętrzne

• Genealogia dynastyczna
• Twórczość Gustawa Zielińskiego w bibliotece Polona