Gwara orawska

Gwara orawska

Obszar	Górna Orawa
Liczba mówiących	ok. 40 tys.
Pismo/alfabet	łacińskie
Klasyfikacja genetyczna
Języki indoeuropejskie Języki słowiańskie Języki zachodniosłowiańskie Języki lechickie Język polski Dialekt małopolski Pas górski Gwara orawska lub Języki indoeuropejskie Języki słowiańskie Języki zachodniosłowiańskie Języki czesko-słowackie Język słowacki Gwary góralskie Gwara orawska
Występowanie
Zasięg dialektu na Orawie. Widoczna również jedna z wysp językowych na Liptowie.
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Gwara orawska (słow. oravské goralské nárečie) – gwara pasa górskiego dialektu małopolskiego języka polskiego. Słowaccy językoznawcy uważają ją za gwarę przejściową słowacko-polską, małopolskiego pochodzenia. Posługują nią się rdzenni mieszkańcy Górnej Orawy, znajdującej się w Polsce i na Słowacji. Występuje również w wyspach językowych w głębi Słowacji.

Klasyfikacja

Według polskich językoznawców jest to gwara pasa górskiego (inna nazwa: pas podhalańsko-beskidzki) dialektu małopolskiego języka polskiego^[1]. Słowaccy uważają zaś, że te pierwotnie małopolskie gwary, pod wpływem kontaktów polsko-słowackich, stały się gwarami przejściowymi polsko-słowackimi. Zaliczają je do gwar góralskich (słow. goralské nárečia)^[2].

Zasięg

Na Polskiej Orawie gwara występuje w 14 wsiach w powiecie nowotarskim. W słowackiej części tego regionu gwary używa się w 11 wsiach: 9 w powiecie Namiestów i 2 w powiecie Twardoszyn (w tym jedna wieś z gwarą przejściową słowacko-orawską). Ponadto gwara przejściowa słowacko-orawska występuje w wyspach językowych poza Orawą, we 5 wsiach, założonych przez osadników z Górnej Orawy^[2].

Fonetyka

W gwarze orawskiej występują takie zjawiska fonetyczne jak^[3]:

• mazurzenie;
• udźwięcznienie międzywyrazowe;
• występowanie samogłosek pochylonych:
  • a pochylone, realizowane jako å – dźwięk pośredni pomiędzy a i o bliższa jednak o lub jako o;
  • o pochylone, realizowane jako ů – dźwięk pośredni pomiędzy o i u;
  • e pochylone, realizowane jako y, występuje zarówno po samogłoskach twardych, jak i miękkich;
• rezonans nosowy:
  • w pozycji śródgłosowej:
    • przed spółgłoską zwartą. W tej pozycji występują grupy e+N i o+N.;
    • przed spółgłoską szczelinową. W tej pozycji występuje rezonans nosowy synchroniczny.;
    • przed spółgłoskami ł, l (w typie stanął, stanęli). W tej pozycji występują realizacje wźon, wźyna; stanůł, stanyła.;
  • w pozycji wygłosowej:
    • odpowiednik ogólnopolskiego ę:
      • -ym w 1. os. l. poj. czasu teraźniejszego;
      • -e w bierniku l. poj. rzeczowników rodzaju żeńskiego, zakończonych w mianowniku lp na a jasne;
      • -o w bierniku l. poj. rzeczowników rodzaju żeńskiego, zakończonych w mianowniku lp na a pochylone;
    • odpowiednik ogólnopolskiego ą:
      • -o w 3. os. lm czasu teraźniejszego;
      • -o w bierniku l. poj. przymiotników, liczebników, zaimków rodzaju żeńskiego;
      • -e w bierniku l. poj. przymiotników dzierżawczych, mających a jasne w mianowniku l. poj.;
• występowanie spółgłosek protetycznych:
  • labializacja;
  • przydech;
  • prejotacja;
• przejście wygłosowego -χ w -k. Zachodzi to w:
  • końcówkach fleksyjnych:
    • w końcówce -ach w Miejscowniku l. mn. rzeczowników;
    • w końcówce -ych (|| -ich) w Dopełniaczu i Miejscowniku l. mn. przymiotników, zaimków itd.;
    • w końcówce 1. os. l. poj. czasu przeszłego;
    • w końcówce 1. os. l. poj. trybu przypuszczającego
  • w partykule ńek (niech);
• przejście -χ w -k w określonych grupach spółgłoskowych, np. křest, křon;
• zachowanie frykatywnego r (ř);
• brak wałczenia, zwłaszcza w zachodniej części Orawy;
• wyrównanie analogiczne w końcówkach -i oraz -u w Dopełniaczu l. mn. liczebników i upowszechnienie się w nich χ (z jego przejściem w -k);
• wymowa połączeń pierwotnego połączenia ił. Występuje tu różnica w zależności od usytuowania tego połączenia. W pozycji synsylabicznej – jako ůł, a w pozycji heterosylabicznej jako ył;
• brak przegłosu e w o przed spółgłoskami zębowymi twardymi;
• utrzymanie miękkiego l’ nie tylko przed i;
• zachowanie dwuwargowego w (Obecnie występuje rzadko, tylko w wymowie starszego pokolenia.);
• zachowanie dźwięcznego v po spółgłoskach bezdźwięcznych;
• akcent inicjalny (Występuje głównie po stronie polskiej, bywa jednak nieregularny. Na Słowacji przeważa akcent paroksytoniczny.);
• uproszczenie wygłosowych grup spółgłoskowych -ść, -řć w -ś, -ř.

Zobacz też

• gwara góralska
• Górale Orawscy
• Orawa

Przypisy