Gwiazdosz potrójny

Gwiazdosz potrójny

Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	podstawczaki
Klasa	pieczarniaki
Rząd	gwiazdoszowce
Rodzina	gwiazdoszowate
Rodzaj	gwiazdosz
Gatunek	gwiazdosz potrójny
Nazwa systematyczna
Geastrum triplex Jungh. Tijdschr. Nat. Gesch. Physiol. 7: 287 (1840)

Gwiazdosz potrójny (Geastrum triplex Jungh.) – gatunek grzybów należący do rodziny gwiazdoszowatych (Geastraceae)^[1].

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Geastrum, Geastraceae, Geastrales, Phallomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi^[1].

Niektóre synonimy nazwy naukowej^[2]:

• Geastrum michelianum W.G. Sm. 1873
• Geastrum tunicatum var. michelianum (W.G. Sm.) Sacc. 1862

Nazwę polską nadał Feliks Teodorowicz w 1939^[3].

Morfologia

Owocnik

Młode mają postać tzw. „jaja”, o charakterystycznym, cebulowatym kształcie i średnicy 3-5 cm. Jego powierzchnia jest jasnobrązowa, z wiekiem ciemniejsza, niekiedy nieco zaróżowiona. Jajo jest częściowo zagłębione w ziemi i przed pęknięciem pobrużdżone. Egzoperydium pęka do połowy na 5-8 mięsistych ramion, które rozchylają się gwiazdkowato. Tak rozwinięte owocniki osiągają średnicę od 5 do 18 cm. Wewnętrzna strona ramion jest gładka, jasno lub ciemnobrązowa, czasami z czerwonawym odcieniem, zazwyczaj w różny sposób popękana^[4].

W tym samym czasie gdy pęka egzoperydium, mająca około 3 mm grubości ochrowoszara warstwa mięsista pęka tuż przy podstawie mięsistych ramion, jej brzegi odrywają się od warstwy włóknistej i tworzą szyjkowaty kołnierz otaczający warstwę wewnętrzną (endoperydium). Czasami kołnierz ten pozostaje tylko w postaci krążka. Endoperydium ma mniej więcej kulisty, czasami nieco spłaszczony kształt, średnicę 2-4 cm, jest pergaminowata, siedząca i bez apofizy. Ma początkowo taką samą barwę, jak warstwa mięsista, później staje się ochrowobrązowa. Otwiera się otworem w górnej części na środku. Brzeg tego otworu (perystom) jest niski,nieco wzniesiony i włóknisty. Kolumella dochodzi do połowy wysokości endoperydium. Gleba jest brązowa^[4].

Cechy mikroskopowe

Zarodniki kuliste o rozmiarach 4,5-5,2 (5,8) μm. Pokryte są licznymi brodawkami o długości do 1 μm. Włośnia składa się z brązowych, nierozgałęzionych włókien o grubości do 7,5 μm^[4].

Występowanie i siedlisko

Występuje na wszystkich kontynentach, poza Antarktydą. W Europie jest szeroko rozprzestrzeniony, występuje od strefy śródziemnomorskiej i Wysp Kanaryjskich po Szwecję i Finlandię^[5]. W Polsce jest rzadki, znany zaledwie z kilkunastu stanowisk^[6]. Znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Ma status E – gatunek wymierający^[7]. Znajduje się na listach gatunków zagrożonych także w Belgii, Danii, Estonii, Litwie, Norwegii, Finlandii^[3].

W Polsce był gatunkiem ściśle chronionym^[8], od 9 października 2014 r. nie znajduje się już na liście gatunków chronionych^[9].

Rośnie na ziemi bogatej w próchnicę w zaroślach, parkach i lasach liściastych (zwłaszcza pod bukami i dębami), przeważnie w miejscach zacienionych. Występuje także na zalesionych wydmach nadmorskich^[4]. Pojawia się pojedynczo lub w grupach^[6].

Gatunki podobne

Mniejsze owocniki mogą być mylone z gwiazdoszem frędzelkowanym (Geastrum fimbriatum) lub rudawym (Geastrum rufescens). Gwiazdosza potrójnego jednak dość wyraźnie odróżniają od innych gatunków gwiazdoszy dwie cechy: duże rozmiary i obecność kołnierza^[6].

Przypisy