Gwiazdozbiór

Pokaz o gwiazdozbiorach w planetarium Centrum Nauki Kopernik w Warszawie

Gwiazdozbiór (konstelacja z łac. constellatio, con od cum 'z [czym]' i stella 'gwiazda')[1] – określony obszar na sferze niebieskiej ustalony przez Międzynarodową Unię Astronomiczną. Gwiazdy wchodzące w skład gwiazdozbiorów nie są ze sobą zazwyczaj fizycznie związane, a ich bliskie położenie na niebie jest wywołane geometrycznym efektem rzutowania ich położeń na sferę niebieską.

Rys historyczny gwiazdozbioru

Tradycja łączenia gwiazd w symboliczne kształty, które nazywamy asteryzmami, sięga niepamiętnych czasów starożytnych. Najstarsze zachowane wzmianki pochodzą z ok. 4000 lat p.n.e.

Około V wieku p.n.e. Babilończycy podzielili strefę nieba, w której odbywa się pozorny ruch słońca, najpierw na 6, a następnie na 12 odcinków, które nazwano zodiakiem. Ptolemeusz w swoim Almageście wyróżnił 48 konstelacji (z czego w dzisiejszym użyciu zachowano 47). Były to znane starożytnym konstelacje nieba północnego i częściowo równikowego (z kilkoma wyjątkami większych konstelacji południowych, jak: Centaur, Argo, Erydan czy Wieloryb).

Odkrycia geograficzne i podróże na południową półkulę wniosły od XV wieku duży wkład w poznanie południowej sfery nieba. W 1595 Pieter Keyser i Frederick de Houtman, w wyniku podróży na Sumatrę, oznaczyli 12 konstelacji południowych: Ptak Rajski, Żuraw, Mucha, Kameleon, Indianin, Trójkąt Południowy, Wąż Wodny, Złota Ryba, Paw, Feniks, Tukan, Ryba Latająca. Po raz pierwszy znalazły się one w atlasie Uranometria Johanna Bayera opublikowanym w roku 1603. Na początku XVII wieku Tycho Brahe wyodrębnił konstelację „Warkocz Bereniki” z gwiazdozbiorów Lwa i Panny. Gdański astronom Jan Heweliusz dodał w swoim dziele Firmamentum, wydanym po śmierci astronoma w roku 1690, 11 nowych gwiazdozbiorów, z czego 7 utrzymało się do dziś (Psy Gończe, Jaszczurka, Mały Lew, Ryś, Lis, Tarcza (Sobieskiego), Sekstant). Wreszcie w wyniku podróży na Przylądek Dobrej Nadziei w latach 1751 i 1753 francuski opat Nicolas-Louis de Lacaille dodał 14 konstelacji (Pompa, Rylec, Cyrkiel, Piec, Zegar, Góra Stołowa, Mikroskop, Węgielnica, Oktant, Malarz, Rzeźbiarz, Luneta, Kompas, Sieć). Podzielił też na trzy części (Rufa, Żagiel, Kil) znaną starożytnym konstelację Argo.

Ostateczny podział sfery niebieskiej na 88 gwiazdozbiorów oraz ich granice zatwierdziła w roku 1930[2][3] Międzynarodowa Unia Astronomiczna.

Zestawienie gwiazdozbiorów

Gwiazdozbiory nieba północnego (według Encyklopedii Orgelbranda z r. 1900)

Gwiazdozbiory okołobiegunowe północne

NrGwiazdozbiórRektascensjaDeklinacja
1Cefeusz22h 00m+70°
2Kasjopeja01h 00m+60°
3Mała Niedźwiedzica15h 00m+75°
4Smok17h 00m+65°
5Wielka Niedźwiedzica11h 00m+55°
6Żyrafa06h 00m+70°

Gwiazdozbiory zimowe

NrGwiazdozbiórRektascensja
(06h-12h)
Deklinacja
7Bliźnięta07h 00m+20°
8Hydra10h 00m-20°
9Jednorożec07h 00m-05°
10Kompas09h 00m-30°
11Lew10h 30m+15°
12Mały Lew10h 00m+35°
13Mały Pies07h 30m+05°
14Pompa10h 00m-35°
15Puchar11h 30m-15°
16Rak08h 30m+20°
17Rufa07h 30m-35°
18Ryś08h 00m+45°
19Sekstant10h 00m+00°
20Wielki Pies07h 00m-20°
21Żagiel09h 30m-50°

Gwiazdozbiory wiosenne

NrGwiazdozbiórRektascensja
(12h-18h)
Deklinacja
22Centaur13h 00m-50°
23Herkules17h 00m+30°
24Korona Północna16h 00m+30°
25Kruk12h 30m-20°
26Ołtarz17h 30m-55°
27Panna13h 00m+00°
28Psy Gończe13h 00m+40°
29Skorpion16h 30m-30°
30Waga15h 00m-15°
31Warkocz Bereniki13h 00m+20°
32Wąż
Głowa Węża15h 30m+10°
Ogon Węża18h 00m-10°
33Węgielnica16h 00m-50°
34Wężownik17h 00m-05°
35Wilk15h 30m-45°
36Wolarz14h 30m+30°

Gwiazdozbiory letnie

NrGwiazdozbiórRektascensja
(18h-00h)
Deklinacja
37Delfin20h 30m+15°
38Indianin22h 00m-60°
39Jaszczurka22h 30m+45°
40Korona Południowa19h 00m-40°
41Koziorożec21h 00m-20°
42Lisek20h 00m+25°
43Luneta19h 00m-50°
44Lutnia19h 00m+35°
45Łabędź20h 30m+40°
46Mikroskop21h 00m-35°
47Orzeł19h 30m+05°
48Pegaz23h 00m+20°
49Ryba Południowa22h 30m-30°
50Strzała20h 00m+20°
51Strzelec19h 00m-25°
52Tarcza18h 30m-10°
53Wodnik22h 30m-10°
54Źrebię21h 00m+10°
55Żuraw22h 30m-45°

Gwiazdozbiory jesienne

NrGwiazdozbiórRektascensja
(00h-06h)
Deklinacja
56Andromeda01h 00m+40°
57Baran02h 30m+20°
58Byk04h 30m+15°
59Erydan04h 00m-25°
60Feniks01h 00m-50°
61Gołąb06h 00m-35°
62Malarz05h 30m-55°
63Orion05h 30m+00°
64Perseusz03h 30m+45°
65Piec03h 00m-30°
66Ryby01h 00m+10°
67Rylec05h 00m-40°
68Rzeźbiarz00h 30m-30°
69Trójkąt02h 00m+30°
70Wieloryb01h 30m-10°
71Woźnica06h 00m+40°
72Zając05h 30m-20°
73Zegar03h 00m-50°

Gwiazdozbiory okołobiegunowe południowe

NrGwiazdozbiórRektascensjaDeklinacja
74Cyrkiel15h 00m-65°
75Góra Stołowa05h 30m-80°
76Kameleon10h 30m-80°
77Kil09h 00m-60°
78Krzyż Południa12h 30m-60°
79Mucha12h 30m-70°
80Oktant21h 00m-85°
81Paw19h 30m-65°
82Ptak Rajski16h 00m-75°
83Ryba Latająca08h 00m-70°
84Sieć04h 00m-60°
85Trójkąt Południowy16h 00m-65°
86Tukan00h 00m-65°
87Wąż Wodny02h 00m-70°
88Złota Ryba05h 00m-60°

Zobacz też

Przypisy

  1. Słownik Wyrazów Obcych. [dostęp 2014-07-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-07-14)].
  2. Atlas Celeste - Reprot of Comission III 1930, CUP Archive [dostęp 2016-04-04] (ang.).
  3. International Astronomical Union | IAU, www.iau.org [dostęp 2016-04-04].

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Taurus Poniatovii.PNG
Taurus Poniatovii (hand colored)
Planetarium Niebo Kopernika - Centrum Nauki Kopernik fot. Wojciech Surdziel 04.jpg
Autor: Wojciech Surdziel, Licencja: CC BY-SA 4.0
Planetarium Niebo Kopernika - Centrum Nauki Kopernik w Warszawie, fot. W.Surdziel. Archiwum CNK, współpraca ze Stowarzyszeniem Wikimedia Polska, wikiprojekt.