Gwiazdozbiór Hydry

Hydra

Nazwa łacińska	Hydra
Dopełniacz łaciński	Hydrae
Skrót nazwy łacińskiej	Hya
Dane obserwacyjne (J2000)
Rektascensja	10 h
Deklinacja	-20°
Charakterystyka
Powierzchnia	1303 stopnie kw.
Liczba gwiazd o obserwowanej wielkości gwiazdowej < 3	2
Najjaśniejsza gwiazda	Alphard (α Hya, 1,99m)
Gwiazdozbiory sąsiadujące	Rak Jednorożec Rufa Kompas Pompa Centaur Waga Panna Kruk Puchar Sekstant Lew
Roje meteorów	Alfa Hydrydy, Sigma Hydrydy
Widoczny na szerokościach geograficznych pomiędzy 79[1]° S a 67[1]° N.

Hydra (łac. Hydra, dop. Hydrae, skrót Hya) – największy pod względem powierzchni gwiazdozbiór, po podziale Okrętu Argonautów, spośród wszystkich 88 i rozciąga się na ponad 1/4 drogi dookoła nieba. Głowa Hydry leży na południe od Raka i trochę na północ od równika niebieskiego, a ogon między Wagą i Centaurem, na południowej półkuli. Ptolemeusz umieścił go na swojej liście czterdziestu ośmiu konstelacji. Pomimo swojej wielkości Hydra nie ma wielu ciekawych obiektów, poza sześcioma gwiazdami tworzącymi jej głowę. W Polsce widoczny wiosną. Liczba gwiazd widocznych nieuzbrojonym okiem: około 130.

Mity i legendy

Hydra nie była znana do czasów hellenistycznych. Nazwa pochodzi od Hydry lernejskiej, mitycznego potwora, z którym walczył Herakles podczas drugiej ze swych prac, pokonując ją w końcu dzięki pomocy łucznika Jolaosa. W mitologii greckiej Hydra była śmiertelnie groźnym potworem zamieszkującym bagna w pobliżu miasta Lerna. Przemierzała łąki w tych okolicach, żywiąc się bydłem i siejąc postrach wśród mieszkańców wsi. Heros miał trudne zadanie, ponieważ za każdym razem na miejscu odciętej głowy wyrastały dwie kolejne. Jolaos, woźnica rydwanu Heraklesa, pospieszył z pomocą, podpalił zagajnik i płonącą gałęzią przypalał miejsca po każdej odciętej przez herosa głowie, zapobiegając tym samym ich odradzaniu się^[2]. Podczas zmagań do Hydry dołączył krab Karkinos, by pomóc i zaatakował piętę Heraklesa ale ten zdusił go stopą; później został upamiętniony jako gwiazdozbiór Raka. W końcu heros ściął także nieśmiertelną głowę i przycisnął ją kamieniem. Mimo iż Hydra miała dziewięć głów, na niebie jest przedstawiona z jedną, prawdopodobnie z tą nieśmiertelną. W wyniku tej walki heros zdobył zatrute we krwi hydry strzały, na które nie było odtrutki. W 1799 francuski astronom Joseph Jérôme de Lalande utworzył nową konstelację, którą nazwał Felis (Kot), używając części gwiazd ogona Hydry i kilku z sąsiedniego gwiazdozbioru Pompy, ale ta modyfikacja się nie przyjęła^[1]. Istnieje alternatywna historia Hydry, wiążąca się z opisem gwiazdozbiorów Kruka i Pucharu.

Gwiazdy Hydry

Hydra, rozpościerając się na czwartej części nieba od Raka do Centaura, jest największym z gwiazdozbiorów, ale znaleźć ją niełatwo. Przy dobrych warunkach można raczej bez trudu odszukać na południe od Raka asteryzm „głowy”, złożony z gwiazd trzeciej i czwartej wielkości, ale reszta powyginanej grupy to niewiele więcej niż wstążka bladych punkcików^[1].

• Najjaśniejszą gwiazdą w tym gwiazdozbiorze jest Alfa Hydrae (α Hya) – Alphard, co oznacza „samotna” i nazwa odzwierciedla położenie gwiazdy w pustym obszarze nieba. Jest pomarańczowym olbrzymem o jasności 1,99^m i leży w odległości 177 lat świetlnych.
• Ciekawy układ podwójny wizualny to ε Hya (Ashlesha) o okresie obiegu około 1000 lat. Para gwiazd o jasności 3,4^m i 6,7^m oddalona jest od siebie o zaledwie trzy sekundy kątowe, więc ich rozdzielenie za pomocą teleskopu nie jest łatwe. Gwiazda znajduje się „w głowie”, pod gwiazdozbiorem Raka^[2].
• Na zachód od Alpharda znajduje się układ wielokrotny 27 Hya. Drugą gwiazdę układu o jasności 7^m zobaczymy już za pomocą lornetki, obok znajduje się trzecia o jasności 11^m, do której dostrzeżenia konieczny jest teleskop. W Hydrze jest kilka innych układów wielokrotnych – na przykład 54 Hya, N Hya czy też Struve 1270^[2].
• Na granicy z gwiazdozbiorem Panny znajduje się gwiazda zmienna R Hya – obiekt typu Mira Ceti, pulsujący czerwony olbrzym, który z okresem 389 dni zmienia swoją jasność w przedziale 3,2-11^m. Jest to stara i relatywnie chłodna gwiazda, wyrzucająca w przestrzeń gaz i pył. Ponieważ gwiazda porusza się z prędkością 50 km/s, wyrzucany przez nią materiał zderza się z otaczającym ją ośrodkiem międzygwiazdowym, tworząc w rezultacie falę uderzeniową^[2].
• Z kolei na granicy z gwiazdozbiorem Kruka znajduje się V Hya, świecąca czerwonym blaskiem, jedna z najbardziej czerwonych gwiazd na niebie. Jest to również gwiazda zmienna typu Mira Ceti u kresu swojego istnienia, tuż przed odrzuceniem otoczki w postaci mgławicy planetarnej. Jej regularne obserwacje prowadzone są od początku XX wieku. Od tego czasu jej jasność zmieniała się w granicach 6-13,5^m. Na zmiany z okresem 530 dni nałożone są pociemnienia powtarzające się co 15-20 lat, spowodowane najpewniej wyrzucaniem przez gwiazdę większej ilości pyłu. Wykonywane w tym okresie podczerwone obserwacje wykazują obecność węgla cząsteczkowego (C₂)^[2].

Interesujące obiekty

Dla amatorów najliczniejszymi interesującymi obiektami są galaktyki, ale ze względu na olbrzymie rozmiary konstelacji są tam obecne niemal wszystkie typy obiektów.

• M 48 (NGC 2548) to gromada otwarta leżąca na granicy z Jednorożcem, w odległości około 1500 lat świetlnych. Zawiera około 100 gwiazd^[3]. Ma rozmiar większy od Księżyca w pełni. W pierwszym katalogu Messiera jej położenie było błędnie oznaczone; poprawki dokonała Caroline Herschel (aż o pięć stopni)^[2].
• Nisko na południu – na granicy z Centaurem znajduje się galaktyka M 83 (NGC 5236, Południowy Wiatraczek). Jest to jasna galaktyka spiralna z poprzeczką, jedna z najbliższych Drogi Mlecznej. Znajduje się w odległości około 15 milionów lat świetlnych, jej średnica na niebie jest równa niemal połowie średnicy Księżyca. Jej duże blade halo zawiera jaśniejszą poprzeczkę w okolicy centrum i jaśniejsze jądro. W doskonałych warunkach dwa ramiona spiralne można zobaczyć za pomocą 20-centymetrowego teleskopu. Należy do grupy galaktyk Centaura. W XX wieku zaobserwowano w tej galaktyce aż sześć supernowych^[3].
• Natomiast galaktyka spiralna NGC 2590, oglądana przez niewielki teleskop przypomina rozmytą gwiazdę.
• Na wschodzie pod μ Hya znajduje się mgławica planetarna NGC 3242 zwana Duchem Jowisza, leży w środkowej części gwiazdozbioru. Została odkryta w XVIII wieku przez angielskiego astronoma Williama Herschela. Obiekt o jasności 8,6^m jest mgławicą o dużych rozmiarach (25 sekund kątowych), zwłaszcza biorąc pod uwagę, że znajduje się w odległości 1400 lat świetlnych^[2]. W 15-centymetrowym teleskopie wygląda jak mały dysk o lazurowej barwie, mniej więcej wielkości Jowisza; przy dużych powiększeniach przypomina oko^[1].
• NGC 3309 i NGC 3311 są największymi i najjaśniejszymi galaktykami w centrum Abell 1060, wielkiej gromady galaktyk, z których ponad dziesięć można zobaczyć w postaci mgiełki przez 20-centymetrowy teleskop.
• W pobliżu Puchara znajduje się M68, duża, częściowo rozdzielona na gwiazdy, nieskoncentrowana gromada otwarta^[1]. Oddalona jest o około 30 tys. lat świetlnych. Tę gromadę należy obserwować z zastosowaniem teleskopu^[3].
• Zdeformowana galaktyka spiralna ESO 510-G13 pokazuje pofałdowany dysk^[1].
• W Hydrae – gwiazda zmienna typu Mira Ceti

Roje meteorów

Roje meteorów Alfa i Sigma Hydrydy promieniują od grudnia do lutego. Są jednak rojami skąpymi. Można spodziewać się tylko 2-3 zjawisk w ciągu godziny. Nie udało się ustalić ciał macierzystych rojów^[3].

Zobacz też

• lista gwiazd w gwiazdozbiorze Hydry
• lista najjaśniejszych gwiazd w poszczególnych gwiazdozbiorach

Przypisy

Bibliografia

• Ian Ridpath, Wil Tirion: Collins Stars and Planets Guide (Collins Guide). London: Collins, 2007. ISBN 978-0-00-724813-1.

Linki zewnętrzne

• Gwiazdozbiór Hydry w serwisie Constellation Guide (ang.)
• The Deep Photographic Guide to the Constellations: Hydra (ang.)
• WIKISKY.ORG: Hydra constellation (ang.)