Gwiazdozbiór Lwa

Lew
Nazwa łacińska	Leo
Dopełniacz łaciński	Leonis
Skrót nazwy łacińskiej	Leo
Dane obserwacyjne (J2000)
Rektascensja	10 h 30 m
Deklinacja	15°
Charakterystyka
Powierzchnia	947 stopni kw.
Liczba gwiazd o obserwowanej wielkości gwiazdowej < 3	5
Najjaśniejsza gwiazda	Regulus (1,36m)
Gwiazdozbiory sąsiadujące	Wielka Niedźwiedzica Mały Lew Rak Hydra Sekstant Puchar Panna Warkocz Bereniki
Roje meteorów	Leonidy Delta Leonidy
Widoczny na szerokościach geograficznych pomiędzy 59[1]° S a 90° N.

Lew (łac. Leo, dop. Leonis, symbol , skrót Leo) – 12. co do wielkości konstelacja będąca jednym z 12 gwiazdozbiorów zodiaku. Słońce wędruje na tle tego gwiazdozbioru od 10 sierpnia do 16 września. W naszych czasach przez gwiazdozbiór Lwa przebiega 35,8° ekliptyki: 2/5 znaku Lwa 4/5 znaku Panny^[2]. Liczba gwiazd widoczna nieuzbrojonym okiem: około 70. W Polsce widoczny wiosną.

Mity i legendy

Grafika autorstwa Jana Heweliusza

Herakles obleczony w skórę Lwa nemejskiego walczący z Hydrą lernejską

Konstelacja wyobraża mitologicznego potwora, ogromnego lwa, nękającego mieszkańców spokojnej okolicy argolidzkiej doliny Nemei, którego skóry nie mogła przebić żadna włócznia^[2]. Herkules musiał pokonać go, aby wypełnić jedną ze swych dwunastu prac (zwykle zabicie lwa uważane było za pierwszą, gdyż wskutek niej heros zdobył zbroję z lwiej skóry, która czyniła go niewrażliwym na ciosy). Lew nemejski był zwierzęciem o niezwykłych cechach. Według mitologii żadne ostrze nie było w stanie nawet zadrapać jego skóry. Herkulesowi udało się jednak dokonać tego, co niemożliwe. Początkowo heros wystrzelił w kierunku Lwa nemejskiego grad strzał, połamał na nim maczugę oraz skrzywił miecz. Lwa pokonała dopiero przebiegłość herosa. Po przegranej początkowo przez Herkulesa walce zwierzę wycofało się do jaskini o dwóch wejściach. Bohater zawiesił w jednym końcu sieć, a sam wszedł drugim wejściem. Walka rozgorzała na nowo, Herkules stracił w niej palec, zdołał jednak schwytać Lwa, objął ramieniem jego szyję i udusił zwierzę. Stojąc przed zleceniodawcą dwunastu prac, królem Eurysteuszem, ku zdumieniu wszystkich rozciął skórę Lwa nemejskiego, używając do tego lwiego pazura. Ściągnąwszy skórę lwa, Herkules przyodział się w nią i w tym właśnie stroju bywał często przedstawiany^[3]. Najjaśniejsza gwiazda Lwa, Regulus, była w starożytności symbolem Monarchii^[1].

Wybrane gwiazdy

(c) AugPi z angielskojęzycznej Wikipedii, CC-BY-SA-3.0

Gwiazdozbiór Lwa z zaznaczonymi 15 gwiazdami: α Leo (Regulus), β Leo (Denebola), γ Leo (Algieba), δ Leo (Zosma), ε Leo, ζ Leo (Adhafera), η Leo, ϑ Leo (Chertan), ι Leo, κ Leo, λ Leo (Alterf), μ Leo (Rasalas), ο Leo (Subra), ρ Leo, σ Leo

W odróżnieniu od wielu innych gwiazdozbiorów Lew naprawdę przypomina swój pierwowzór. Głowę lwa reprezentuje skierowany do tyłu znak zapytania, asteryzm zwany Sierpem, złożony z sześciu gwiazd od Epsilon (ε) do Alfa Leonis (α). Wyraźny trójkąt prostokątny jest zadem lwa, a linie gwiazd - nogami wylegującej się bestii. Gwiazda Denebola (β Leo) wyznacza jego ogon^[4]. Gromada gwiazd Warkocza Bereniki reprezentuje kosmyk na końcu ogona^[1].

• α Leo (Regulus) wyobraża serce Lwa i ma jasność 1,36^m (15 miejsce pod względem jasności wśród gwiazd). Jego położenie wskazuje miejsce lwiego serca. Łacińska nazwa gwiazdy oznacza „małego króla”^[3]. Gwiazda nazwana tak przez Mikołaja Kopernika^[5]. Niebiesko-biała gwiazda ciągu głównego, odległego od nas o 77 lat świetlnych. Przez lornetkę lub mały teleskop można dostrzec jej niezbyt bliskiego towarzysza o jasności obserwowanej 7,7^m[4].
• β Leo (Denebola, co z arabskiego można przetłumaczyć jako „koniec lwiego ogona”, gwiazda położona po drugiej stronie gwiazdozbioru, druga co do jasności^[3]. To niebiesko-biała gwiazda położona w odległości 36 lat świetlnych i wielkości gwiazdowej 2,1^m[4].
• CN Leonis (Wolf 359), jedna z najbliższych gwiazd od Układu Słonecznego. Jest to czerwony karzeł odległy o 7,8 lat świetlnych. Jego jasność obserwowana wynosi 13,5^m, ale niekiedy zwiększa się o 1^m. Znajduje się przy granicy z konstelacją Sekstantu^[4].
• γ Leo (Algieba), trzecia pod względem jasności oznaczająca z arabskiego „czoło”, co może być jednak mylące - Ptolemeusz, którego uznaje się za ojca obowiązującego do dzisiaj kształtu konstelacji, utożsamiał tę gwiazdę z lwim karkiem. To układ poczwórny gwiazd, gdzie dwiema centralnymi gwiazdami są złotożółte olbrzymy. Pierwsza z nich (składnik A) ma średnicę 23, a druga (składnik B) 10 razy większą od Słońca. Obie oddalone są od siebie o 4,3 sekundy kątowej i obiegają wspólny środek ciężkości w czasie 619 lat. Leżą w odległości 126 lat świetlnych od Słońca^[4]. Wokół tego układu znajdują się dwa dodatkowe składniki^[3].
• δ Leo (Zosma), gwiazda o jasności 2,56^m. W małym teleskopie układ ten prezentuje się wyjątkowo efektownie.
• ε Leo ma jasność 2,97^m i jest żółtym olbrzymem.
• ζ Leo (Adhafera) jest układem wizualnie potrójnym, a więc systemem gwiazd nie związanych ze sobą fizycznie. Tworzy go gwiazda główna i para towarzyszy o jasności 6^m[5].
• ι Leo to gwiazda podwójna o jasności łącznej 4,0^m, jej składniki mają jasności 4,1^m i 7,0^m, obiegają się z okresem 200 lat.
• 83 Lwa to kolejna gwiazda podwójna o składnikach wielkości 6,2 i 7,9^m[1].
• R Leo jest gwiazdą zmienną, należącą do ważnego typu gwiazd zmiennych długookresowych typu Mira Ceti (zwanego tak od gwiazdy ο Ceti w gwiazdozbiorze Wieloryba). Zmienia ona swą jasność od 4,4^m do 11,3^m z okresem 309,95 dni^[3].

Interesujące obiekty

Oprócz wielu mniej jasnych galaktyk, w gwiazdozbiorze Lwa leżą też następujące galaktyki widoczne przez większe lornetki:

• Triplet Lwa – gromada galaktyk w skład której wchodzą galaktyki M65 (NGC 3623), M66 (NGC 3627) i NGC 3628. Poszczególne składniki oddalone są odpowiednio o około 22, 36 i 35 milionów lat świetlnych. Wszystkie składniki są galaktykami spiralnymi, a M 66 posiada dodatkowo poprzeczkę. Jasności widzialne tych galaktyk to odpowiednio 10,3, 9,7 i 14^m.
• Grupa galaktyk Lew I - zwana również jako grupa M96 (NGC 3368), składa się z ośmiu składników, wśród których dominującą rolę odgrywają obiekty M 96, M95 i M105 (NGC 3379). Galaktyki te zostały odkryte w roku 1781 przez Pierre'a Méchaina. M95 i M96 należą do grupy galaktyk spiralnych, a ich jasność widzialna to odpowiednio 11,4 i 10,1^m, M105 jest galaktyką eliptyczną zajmującą powierzchnię 5,4 na 4,8 minuty łuku i świecącą z jasności widzialną 10,2 ^m[3].
• NGC 2903 można już dostrzec 6-centymetrowym refraktorem, a 20-centymetrowym teleskopie widać już w tej wydłużonej spirali jądro podobne do gwiazdy. 40-centymetrowy teleskop uzupełnia obraz o wydłużone jądro, ciemniejsze pasmo na zachód od tego jądra i jasny węzeł, skatalogowany jako NGC 2905 na północnym krańcu galaktyki^[1].

Planety pozasłoneczne

Czerwony karzeł GJ 436 oddalony od Słońca o około 33 lata świetlne o typie widmowym M2,5 i jasności 10,68^m. W 2004 roku odkryto planetę GJ 436 b, której okres obiegu wynosi 2,64 dni, a masa jest niewiele większa od masy Neptuna.

Roje meteorów

Leonidy – jeden z najciekawszych rojów meteorów. Można go obserwować od 10 do 21 listopada. Radiant roju znajduje się w okolicy gwiazdy Algieba (γ Leo). Pochodzenie zjawisk łączy się z kometą 55P/Tempel-Tuttle, która została odkryta przez Ernsta W. Tempela i Horace P. Tuttle'a na przełomie 1865 i 1866. W przypadku Leonidów w dniu jego największej aktywności dostrzec można do ośmiu zjawisk w ciągu godziny. Co około 33 lata rój staje się bardziej obfity. W 1945 obserwowane było 88 przelotów na godzinę, natomiast w 1966 obserwowano prawdziwy deszcz 100 tysięcy meteorów. W latach 1998-2002 obserwowano wzrost aktywności roju wynikający z przejścia komety przez peryhelium orbity. W 2001 było ich kilka tysięcy. Maksimum roju przypada na 17 listopada^[3].

Zobacz też

• lista gwiazd w gwiazdozbiorze Lwa
• lista najjaśniejszych gwiazd w poszczególnych gwiazdozbiorach

Przypisy

Bibliografia

• Richard J. Allen: Star names: their lore and meaning. Nowy Jork: Dover Publications, 1963. ISBN 0-486-21079-0.
• Ian Ridpath, Wil Tirion: Collins Stars and Planets Guide (Collins Guide). London: Collins, 2007. ISBN 978-0-00-725120-9.
• Carl G. Liungman: Dictionary of symbols. New York W.W. Norton 1994. ISBN 0-393-31236-4.

Linki zewnętrzne

• The Deep Photographic Guide to the Constellations: Leo
• WIKISKY.ORG: Leo constellation