Gwiazdozbiór Zegara

Zegar

Nazwa łacińska	Horologium
Dopełniacz łaciński	Horologii
Skrót nazwy łacińskiej	Hor
Dane obserwacyjne (J2000)
Rektascensja	3 h
Deklinacja	-50°
Charakterystyka
Powierzchnia	249 stopni kw.
Liczba gwiazd o obserwowanej wielkości gwiazdowej < 3	0
Najjaśniejsza gwiazda	α Hor (3,85m)
Gwiazdozbiory sąsiadujące	Erydan Wąż Wodny Sieć Złota Ryba Rylec
Widoczny na szerokościach geograficznych pomiędzy 90° S a 21[1]° N.

Zegar (łac. Horologium, dop. Horologii, skrót Hor) to mało wyraźny, 58. co do wielkości gwiazdozbiór nieba południowego; jeden z kilkunastu, jakie w latach 1752-1763 wprowadził francuski astronom, kartograf i duchowny, badacz nieba południowego Nicolas-Louis de Lacaille. Nie zawiera gwiazd o jasności większej niż 3^m. Liczba gwiazd dostrzegalnych nieuzbrojonym okiem: około 20. W Polsce praktycznie niewidoczny^[2]; północne, pozbawione jasnych gwiazd krańce Zegara w najdalej wysuniętych na południe miejscach kraju wschodzą nad horyzont o nie więcej niż półtora stopnia. Obszar gwiazdozbioru wynosi 249 stopni kwadratowych^[3].

Pochodzenie nazwy

Gwiazdy Zegara znajdują się na południowym niebie, w związku z czym starożytni astronomowie mieli spore trudności, by je zauważyć. Nic więc dziwnego, że nie istnieją związane z tym gwiazdozbiorem opowieści mitologiczne. Nicolas-Louis de Lacaille wymyślił Horologium Oscillatorium podczas wizyty w obserwatorium na Przylądku Dobrej Nadziei pomiędzy 1751 a 1752 rokiem. Podobnie jak wiele gwiazdozbiorów Lacaille’a i ten przedstawia instrument nauki lub techniki. Horologium upamiętnia wynalezienie w 1656 przez holenderskiego fizyka Christiaana Huygensa zegara wahadłowego. Od tego czasu nie było znaczących zmian w formie czy gwiazdach tworzących tę konstelację, jedynie nazwa została skrócona do Horologium (Zegar)^[1].

Gwiazdy Zegara

W cichym zakątku rzeki Erydan niezwracające na siebie uwagi gwiazdy Zegara zaczęły odmierzać na niebie czas. Ciemne gwiazdy tworzą długą linie wzdłuż brzegów rzeki i nie są w ogóle podobne do zegara wahadłowego. Konstelacja zaczyna się trochę na zachód od grupy gwiazd w kształcie latawca w gwiazdozbiorze Sieci, wywija się na północ przez kilka gwiazd piątej i szóstej wielkości i kończy się najjaśniejszą gwiazdą tej konstelacji – Alfa Horologii (α Hor). Jest to jedyna gwiazda czwartej wielkości w tym gwiazdozbiorze, przeciętny olbrzym typu K, znajdujący się w końcowym stadium ewolucji. Na początku był karłem klasy A, prawdopodobnie bardzo podobnym do Syriusza. Teraz, w wieku około miliarda lat, używa jako źródła energii fuzji nie tylko jąder wodoru, ale i helu. Znajduje się w odległości około 117 lat świetlnych od Słońca i jest 47 razy jaśniejszy od Słońca. Wkrótce się jeszcze bardziej rozprzestrzeni i stanie się w pełni rozwiniętym czerwonym olbrzymem^[1].

• β Hor, typ widmowy A5 III, jasność 4,98^m, odległa o 315 lat świetlnych.
• ι Hor, żółty karzeł, posiada planetę Jota Horologii b.
• R Horologii to gwiazda zmienna typu Mira Ceti, pulsujący czerwony olbrzym, bardzo już stary, którego jasność fluktuuje regularnie, choć niezbyt często. Ta gwiazda ma jeden z najdłuższych okresów w swojej klasie, osiągając maksymalną jasność co 407 dni, gdy na krótko staje się jedną z najjaśniejszych gwiazd konstelacji. Ma też jedną z największych amplitud swojej klasy, zmieniając się pomiędzy widzialną nieuzbrojonym okiem wielkością 4,7 a bardzo bladą wartością 14,3^m[1].

Interesujące obiekty

Zegar znajduje się daleko od bogactw Drogi Mlecznej i nie ma zbyt wiele do zaoferowania obserwatorom amatorom. W gwiazdozbiorze znajdują się dwie znane gromady kuliste NGC 1261 oraz Arp-Madore 1, najbardziej oddalona od Słońca znana gromada kulista Drogi Mlecznej. NGC 1261 jest z pewnością najlepsza do obserwacji. Leży od nas dość daleko, w odległości 54 tysięcy lat świetlnych, a w 20-centymetrowym teleskopie pokaże blade gwiazdy na tle skoncentrowanego mglistego halo.

• Liczne galaktyki są przeważnie, podobnie jak gwiazdy, małe i blade. NGC 1448 jest widoczna przez 15-centymetrowy teleskop. Jest to piękna galaktyka w kształcie wrzeciona o ostrych brzegach i jaśniejszym centrum.
• NGC 1512 to wspaniała galaktyka spiralna z poprzeczką. Jest to sąsiad naszej Drogi Mlecznej, leży w odległości około 30 milionów lat świetlnych od Słońca, ale jest wystarczająco jasna, by można było ją zobaczyć za pomocą amatorskiego teleskopu^[1].

Zobacz też

• lista gwiazd w gwiazdozbiorze Zegara
• lista najjaśniejszych gwiazd w poszczególnych gwiazdozbiorach

Przypisy

Bibliografia

• Encyklopedia Wszechświat. Praca zbiorowa. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006, s. 403. ISBN 978-83-01-14848-5.

Linki zewnętrzne

• Gwiazdozbiór Zegara w serwisie Constellation Guide (ang.)