Gytia

Chwytacz rurowy zawierający rdzeń osadów jeziornych. Poniżej warstw wody i pelogenu dwie warstwy gytii – detrytusowa i węglanowa.

Gytia – osad organiczny lub organiczno-mineralny powstający na dnie jezior, zwłaszcza eutroficznych, o barwie szarej. Materiał organiczny reprezentowany jest przede wszystkim przez stosunkowo dobrze zachowane (rozpoznawalne) szczątki organizmów, zwłaszcza fitoplanktonu, choć zwykle mocniej rozłożone niż w torfie. W odróżnieniu od torfów, materia gromadzi się całkowicie pod wodą, zwykle poza strefą szuwarów, a cała materia organiczna jest pochodzenia alochtonicznego, tzn. powstaje poza osadem, w toni wodnej. W skład gytii może wchodzić również domieszka materii autochtonicznej, np. węglany powstałe w przydennych łąkach ramienicowych^[1]. Gytia jest odmianą sapropelu powstającą w warunkach dobrego natlenienia (w odróżnieniu od osadów dy)^[2], choć według innych ujęć sapropel to typ osadu odrębny zarówno od gytii, jak i od dy^[3]. W zależności od składu mineralogicznego i biologicznego wyróżnia się następujące rodzaje gytii:

• gytię węglanową – przewaga udziału materii węglanowej (ale poniżej 80%); posiada jasną barwę
• gytię detrytusową – w składzie przeważa materia organiczna, słabiej rozłożona (gytia grubodetrytusowa) lub mocniej rozłożona (gytia drobnodetrytusowa); barwa ciemna
• gytię piaszczystą

Istnieją również bardziej szczegółowe klasyfikacje osadów jeziornych. W systemie G. Lundquista gytia i osady pokrewne dzielone są w następujący sposób^[1]:

• ił gytiowy i gytia ilasta (w osadzie makroskopowo przeważa ił, detrytus szary, ewentualnie szklisty
• kreda jeziorna (w osadzie makroskopowo przeważają utwory wapienne, a detrytus szklisty, materii organicznej mało)
• gytia wapienna (w osadzie makroskopowo przeważają utwory wapienne, a detrytus szklisty, materii organicznej dużo)
• gytia muszlowa (liczne skorupy mięczaków, brak innej substancji wapiennej)
• ochra okrzemkowa i ruda darniowa (w osadzie makroskopowo przeważają związki żelaza, detrytus żółto-brunatno-czerwony)
• dy jeziorne (w osadzie makroskopowo brak iłu, związków wapnia lub żelaza, substancja ciemna zarówno wilgotna, jak i po wysuszeniu, często gruboziarnista, obecna próchnica
• gytia drobnodetrytusowa (w osadzie makroskopowo brak iłu, związków wapnia lub żelaza, substancja szklisto-żółtawa, o drobnej lub nieokreślonej strukturze, w zasadzie nieoznaczalna mikroskopowo)
• gytia grubodetrytusowa (w osadzie makroskopowo brak iłu, związków wapnia lub żelaza, substancja szklisto-żółtawa, w dużej mierze oznaczalna mikroskopowo – duże fragmenty makrofitów)
• gytia glonowa (w osadzie makroskopowo brak iłu, związków wapnia lub żelaza, substancja szklista, w dużej mierze oznaczalna mikroskopowo – szczątki glonów).

W systemie Markowskiego gytia jest podzielona na następujące odmiany^[1]:

• gytia organiczna
  • glonowa
  • grubodetrytusowa
  • drobnodetrytusowa
• gytia węglanowa
  • kreda jeziorna
  • wapienna
  • detrytusowo-wapienna
  • ilasto-wapienna
• gytia mineralna bezwapienna
  • ilasta
  • piaszczysto-ilasta
  • okrzemkowo-ilasta.

Mokradła, których podłożem jest gytia określa się jako gytiowiska.

Termin gytia (oryginalnie szw. gyttja) wprowadził Hampus von Post w roku 1862^[4].

Przypisy

Bibliografia

• W. Jaroszewski, L. Marks, A. Radomski. Słownik geologii dynamicznej. Wyd. Geologiczne, 1985.
• L. Lindner (red.): Czwartorzęd. PAE, 1992.