HMS Gotland (1933)

HMS Gotland

HMS „Gotland” na Karaibach w 1936
Historia
Stocznia	Götaverken
Położenie stępki	1930
Wodowanie	14 września 1933
Svenska marinen
Wejście do służby	14 grudnia 1934
Wycofanie ze służby	1956
Dane taktyczno-techniczne
Wyporność	5.550
Długość	134,7 m
Szerokość	15,4 m
Zanurzenie	4,5 m
Napęd
cztery kotły, 2 turbiny parowe
Prędkość	27,5 węzła
Zasięg	400 mil przy 12 w
Uzbrojenie
1937 6 armat 152 mm (2×II, 2×I) 4 armaty plot 75mm L/60 (2×I, 1×II) 6 działek plot 25 mm 4 km 8 mm 6 wyrzutni torped 530 mm 80-100 min 1944 6 armat 152 mm (2×II, 2×I) 4 armaty plot 75mm L/60 (2×I, 1×II) 8 działek plot Bofors 40 mm (4x2) 6 działek plot 25 mm 3 działka plot Bofors 20 mm (3x1) 4 km 8 mm 6 wyrzutni torped 530 mm 80-100 min 1955 6 armat 152 mm (2×II, 2×I) 12 działek plot Bofors 40 mm (4×II, 4×I) 2 działka plot Bofors 25 mm 3 działka plot Bofors 20 mm 6 wyrzutni torped 530 mm 80-100 min
Wyposażenie lotnicze
6 wodnosamolotów Hawker Osprey
Załoga	417 (1937)

HMS Gotland – szwedzki krążownik lotniczy wodowany w 1933, służący w szwedzkiej marynarce wojennej w latach 1934–1960. Był to jedyny okręt takiej klasy zbudowany w Europie w okresie międzywojennym^[1]. W 1944 „Gotland” został przebudowany na krążownik przeciwlotniczy, a w 1955 na okręt naprowadzania samolotów myśliwskich. Od 1940 służył także jako okręt szkolny. „Gotland” został wycofany do rezerwy 1956, skreślony ze składu floty w 1960, sprzedany na złom w 1962 i złomowany rok później.

Historia powstania

Po zakończeniu I wojny światowej admiralicja szwedzkiej marynarki wojennej (Svenska marinen) planowała zastąpić przestarzały krążownik HMS „Fylgia” i stawiacz min HMS „Clas Fleming” nowymi okrętami, ale nie udało się jej uzyskać odpowiednich funduszy^[2][3]. Utworzono specjalny komitet, którego zadaniem było znalezienie rozwiązania tego problemu oraz, bardziej ogólnie, analiza potrzeb szwedzkiej marynarki w przyszłości i analiza światowych trendów w budownictwie okrętów^[2]. Komitet zaproponował budowę stosunkowo niewielkiego tendra wodnosamolotów o wyporności 4.500 ton, przenoszącego 12 wodnosamolotów, ale admiralicja wpłynęła na zmianę rekomendacji komisji i ostatecznie zdecydowano się na budowę krążownika lotniczego (szw. flygplankryssare), uzbrojonego w armaty 152 mm, zdolnego do przenoszenia ośmiu wodnosamolotów i mogącego działać także jako stawiacz min. Plany admiralicji zakładały konstrukcję okrętu o wyporności 5.000-5.500 ton, uzbrojonego w sześć armat 152 mm w trzech podwójnych wieżach, z prędkością maksymalną wynosząca 28 węzłów. Ogólne plany okrętu zostały przyjęte w styczniu 1927, 13 maja tego roku szwedzki parlament autoryzował budowę nowego okrętu przeznaczając na ten cel 16,5 miliona koron. Ostateczne plany okrętu zostały ukończone rok później w maju i przedstawione do przetargu szwedzkim stoczniom. Admiralicja nie dostała żadnej oferty na budowę okrętu według jej specyfikacji za wyznaczoną kwotę i ostatecznie zdecydowano się na mniej ambitny projekt^[2][3].

Największe zmiany polegały na zmniejszeniu wielkości okrętu, redukcji uzbrojenia z trzech dwudziałowych wież (dwie na dziobie, jedna na śródokręciu) na dwie wieże (jedna na dziobie, jedna na śródokręciu) i dwie pojedyncze armaty 152 umieszczone w kazamatach po obydwu stronach mostka („Gotland” był ostatnim dużym okrętem w którym użyto takiego rozwiązania^[2])^[3]. Zadecydowano także o użyciu jednej, centralnie zamontowanej katapulty wodnosamolotów, zamiast dwóch (po jednej na każdej burcie)^[4]. Początkowo planowano zakupić katapulty w Stanach Zjednoczonych, ale rząd amerykański nie zdecydował się na sprzedaż katapult do Szwecji i ostatecznie jedna katapulta została zakupiona w Niemczech w zakładach Heinkel Flugzeugewerke^[5].

Kontrakt na budowę okrętu został przyznany dużej, göteborskiej stoczni Götaverken, a część kadłuba oraz maszynownia zostały wybudowane w zakładach Lindholm Mekaniska Varkstad och Varf^[5]. „Gotland” został wodowany 14 września 1933^[5]. Chrztu okrętu dokonał ówczesny następca tronu Gustaw Adolf^[6]. Wyposażony okręt odbywał próby odbiorcze od 25 sierpnia 1934 roku, po czym został przyjęty do służby 14 grudnia 1934 roku^[6].

Służba i modernizacje

W 1935 „Gotland” dołączył do innych okrętów floty w jej codziennych operacjach pokojowych. W grudniu 1935 okręt udał się na pierwszą wizytę zagraniczną. W okresie międzywojennym często odbywał kurtuazyjne wizyty do innych krajów; w czerwcu i lipcu 1939 odwiedził na przykład Bordeaux i Southampton^[7][8]. W momencie wybuchu II wojny światowej „Gotland” rozpoczął regularne patrole na Bałtyku oraz w rejonach Skagerraku i Kattegatu. W tym okresie użyteczność „Gotlanda” jako okrętu lotniczego była już praktycznie zerowa, zaokrętowane na nim wodnosamoloty były przestarzałe, a cały Bałtyk znajdował się w zasięgu samolotów bazujących na lotniskach lądowych, które miały znacznie lepsze osiągi. Niemniej „Gotland” kontynuował patrole, służąc także jako okręt szkolny^[8].

Podczas II wojny światowej zamieniono wyposażenie lotnicze na HMS „Gotland” na uzbrojenie przeciwlotnicze. Na zdjęciu działa przeciwlotnicze HMS „Gotland” otwierają ogień

W czasie jednego z patroli, 20 maja 1941, z pokładu „Gotlanda” dostrzeżono niemieckie okręty „Bismarck” i „Prinz Eugen”. Wiadomość o niemieckich okrętach została przekazana brytyjskiemu attaché morskiemu, który z kolei przekazał tę informację do Admiralicji; była to pierwsza wiadomość, jaką otrzymali Brytyjczycy wskazująca, że „Bismarck” i „Prinz Eugen” znajdowały się w drodze na Atlantyk, co umożliwiło ich późniejsze przechwycenie^[8].

W 1943 „Gotland” został przebudowany na krążownik przeciwlotniczy. Z okrętu usunięto katapultę oraz całe wyposażenie lotnicze i obsługi samolotów. Na tylnym pokładzie zamontowano dodatkowe uzbrojenie przeciwlotnicze – cztery podwójne armaty Bofors 40 mm L/56 i dwa pojedyncze działka Oerlikon 20 mm. Przebudowa okrętu zakończyła się w kwietniu 1944^[8][9].

Po zakończeniu II wojny światowej „Gotland” kontynuował tradycję kurtuazyjnych wizyt do zagranicznych portów^[8][9].

W 1953 okręt przeszedł kolejną modernizację. Zdemontowano z niego wszystkie armaty 75 mm i karabiny maszynowe, zmniejszono liczbę działek 25 mm z sześciu do dwóch (pozostałe dwa przeniesiono na przednią wieżę 152 mm). Zamontowano za to cztery pojedyncze armaty Bofors 40 mm w nowszej wersji L/70^[8][9]. Okręt otrzymał nowoczesne wyposażenie elektroniczne w postaci brytyjskich radarów typu 262 i 293 oraz sonaru typu 144. Tak zmodernizowany „Gotland” otrzymał nową funkcję jako okrętu kierującego samolotami myśliwskimi^[9].

W 1956 okręt udał się w ostatni rejs zagraniczny i do 1960 pozostawał już tylko na szwedzkich wodach przybrzeżnych. „Gotland” został wycofany do rezerwy, sprzedany na złom w 1962 i złomowany rok później^[8][9].

Opis konstrukcji

Wodnosamolot Hawker Osprey na katapulcie gotowy do wystrzelenia z pokładu HMS „Gotland”

Krążownik „Gotland” miał wyporność pełną 5550 ton i standardową 4570 ton, długość wynosiła 134,7 metrów, szerokość 15,4 m i zanurzenie 4,5 m^[3][5]. Okręt był bardzo lekko opancerzony, główne wieże miały pancerz o grubości do 50 mm, magazyny amunicji były chronione pancerzem od 25 do 50 mm, pancerz na głównym pokładzie miał grubość od 30 do 50 milimetrów. Główne uzbrojenie artyleryjskie umieszczone było w dwóch dwudziałowych wieżach umieszczonych w osi symetrii kadłuba i dwóch pojedynczych kazamatach. Stanowiło je sześć armat kalibru 152 mm M/30 produkcji Boforsa^[10]. Strzelały pociskami o masie około 45 kg^[10]. Maksymalny kąt podniesienia armat umieszczonych w wieżach wynosił 60°, co przynajmniej teoretycznie umożliwiało ich wykorzystanie jako armat uniwersalnych^[3]. Armaty w kazamatach miały znacznie bardziej ograniczony kąt podniesienia (30°), a także miały bardziej ograniczone pole ostrzału w poziomie. Maksymalna donośność armat wieżowych wynosiła 25 tys. m, a kazamatowych - 20 tys. m. W praktyce donośność wynosiła jednak do 18 km^[10]. Dodatkowe uzbrojenie stanowiły cztery armaty przeciwlotnicze Bofors 75 mm (dwie pojedyncze i jedna podwójna), sześć działek Bofors 25 mm i cztery karabiny maszynowe 8 mm^[5][7].

Na wysokości śródokręcia zamontowano dwie potrójne wyrzutnie torpedowe (po jednej na każdej burcie) kalibru 530 mm^[5].

Okręt mógł przenosić 80-100 min składowanych na pokładzie rufowym^[5][7].

Zespół napędowy okrętu stanowiły cztery kotły parowe i dwie turbiny o łącznej mocy 33 tys. shp. Prędkość maksymalna „Gotlanda” wynosiła 27,5 węzła przy 300 obrotach na minutę. Zapas paliwa wynosił 800 ton co pozwalało okrętowi na pokonanie 4 tys. mil przy prędkości ekonomicznej 12 węzłów^[7].

Rufowa część pokładu była przykryta gładkim pokładem lotniczym, na rufie znajdował się dźwig do podnoszenia wodnosamolotów z wody. Katapulta o długości 22 m pozwalała na wyrzucanie w powietrze samolotów co dwie minuty^[7].

Wyposażenie lotnicze stanowiły angielskie wodnosamoloty Hawker Hart w wersji morskiej znanej jako Hawker Osprey. Na pokładzie okrętu można było składować 8 samolotów, a pod pokładem - 3, niemniej Szwecja zakupiła tylko sześć samolotów tego typu^[5][7]. W szwedzkiej wersji morskiej samoloty napędzane były zbudowanymi lokalnie silnikami gwiazdowymi Nohab Mercury II i znane były jako S.9^[8].

Ocena okrętu

Pokład lotniczy na HMS „Gotland” znajdujący się na rufie okrętu, zdjęcie wykonano w 1936 roku

Po swoim wodowaniu „Gotland” wzbudził zainteresowanie na świecie i uważany był za nowoczesny i udany okręt wojenny, ale opinie te zostały zweryfikowane już w czasie jego eksploatacji^[8][9]. Jako krążownik lekki był on znacznie słabiej uzbrojony i opancerzony, niż współczesne mu jednostki tego typu, a jako tender wodnosamolotów miał zbyt skromne wyposażenie lotnicze. Samoloty Hawker Osprey były przestarzałe już w momencie wejścia „Gotlanda” do służby i w praktyce nie byłyby w stanie wykonać stawianych przed nimi zadań w obliczu nowoczesnych samolotów nieprzyjaciela^[8][11]. Dwie armaty umieszczone w kazamatach miały bardzo ograniczony kąt ostrzału, a doświadczenia praktyczne na okrętach innych państw pokazały, że kazamaty były często zalewane w trudnych warunkach pogodowych^[11].

Hybrydowa konstrukcja okrętu „trzy-w-jednym” (krążownik, stawiacz min, tender wodnosamolotów) wymusiła na jego projektantach szereg kompromisów, w rezultacie „Gotland” nie prezentował pełnej wartości bojowej jako żaden z tej klasy okrętów^[8][11].

Przypisy

Bibliografia

• Anthony Preston: The World's Worst Warships. Londyn: Conway Maritime Press, 2002, s. 108-111. ISBN 0-85177-754-6.
• RD Layman: The Hybrid Warship. Londyn: Conway Maritime Press, 1991, s. 39-42. ISBN 0-85177-555-1.
• Adam Fleks. Szwedzki krążownik lotniczy Gotland. „Morze, statki i okręty”. Nr 6/2011. XVI (113), s. 43-52, czerwiec 2011. Warszawa: Magnum X. ISSN 1426-529X.